Politikk

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Nasjonen er attende til det som har vore normalsituasjonen dei siste femti åra. Stortinget og ikkje regjeringa skal styra landet. Frp fann til slutt ei perfekt sak å gå av på: islam. Men kva kjem no til å henda? Kven vert taparar og vinnarar i den nye maktkonstellasjonen? Å spekulera om framtida er ikkje god journalistikk, men av og til må det vel gjerast. Siv Jensen har vore nokså open om kva som låg an til å henda. Ho sa på pressekonferansen måndag at Frp var åt å gå på to nederlag i regjeringa, og det var vindkraft og den såkalla iskanten i Barentshavet. Frp har tydelegvis ynskt at vi ikkje skal få nye vindturbinar på land, og at vi skal flytta den flytande iskanten så langt nord som råd er. Avgjerda om korleis det går, er no flytta frå regjeringa over til Ap.

På Dagsnytt 18 no måndag nekta Jonas Gahr Støre å svara på kva Ap meinte om iskanten. Han sa at dei skal lytta til dei faglege innspela når spørsmålet vert lagt fram for Stortinget. Men iskanten er ikkje fag, han er politikk, særleg sidan den røynlege iskanten flyttar seg nordover. Saka er vanskeleg for Ap. Unge veljarar og fagforeiningane som organiserer offentlege tilsette, vil ha iskanten langt mot sør, for slik å hindra ny oljeutvinning. Dei private fagforbunda og folk flest i Finnmark vil ha iskanten mot nord, for å få meir oljeutvinning. Støre kjem til å tapa same kva. Berre for Frp er saka enkel, dei vil så langt mot nord som råd er.

Meir magasinkraft

Heller ikkje når det gjeld vindutbygging, veit vi kvar det heile endar. Det som verkar nokså klart, er at vi treng meir fornyeleg kraft om vi skal elektrifisera så mykje som Stortinget no ynskjer. Om det ikkje skal seljast fossile personbilar etter 2025, og om oljeselskapa skal elektrifisera heile sokkelen, bør det truleg byggjast ut ny kraft. Vindturbinar til havs er ikkje lønsame på sokkelen av di vi har så djupt hav, men no har altså vindturbinar vorte samfunnsøkonomisk lønsame på land. Senterpartiet, dei som i si tid opna opp for all denne vindutbygginga vi har fått, seier no at kommunane skal få vetorett på alle eventuelle konsesjonssøknader. Seier Ap seg samd, vert det ikkje bygt ut meir vind på land enn det alt er gjeve løyve til, sidan folkemeininga har snudd. Igjen får Støre her eit problem.

Eit alternativ kan vera å byggja ut mykje meir magasinkraft. I skrivande stund produserer alle norske magasin så mykje kraft dei kan av di magasina er så fulle og det er så mykje snø i fjella. Det meste tyder på at Noreg får langt meir nedbør i framtida, og at denne vinteren er ein peikepinn på kvar vi skal. Frp ynskjer å byggja ut mykje meir vasskraft. Det er nok ikkje Senterpartiet imot, sidan det vil gje bønder med vatn gode inntekter. Også her sit Ap med lykelen. Skal dei framleis halda seg på Stoltenberg-lina, som var at «tiden for store vannkraftutbygginger er over», eller skal vi igjen byrja med store magasin? Seier Ap nei til nye magasin, seier dei samstundes nei til store framtidige inntekter. Seier dei ja til nye vindturbinar, seier dei samstundes nei til mange veljarar.

Pengebruken må ned

Siv Jensen har hatt gode år i Finansdepartementet, ho har sloppe å prioritera, sidan oljefondet har vorte så stort, men det var samstundes ho som la fram forslaget om at framtidige regjeringar berre kan nytta 3 prosent av oljefondet per år. Om den nye handlingsregelen skal takast på alvor, er kassa med nye pengar tømd. Kvart statsbudsjett framover må innehalda kutt om eldrebylgja skal finansierast. Gjennom dei siste femten åra har ikkje eitt einaste departement gått gjennom røynlege kutt. Den situasjonen er no over.

Erna Solberg har lovt at ho skal regjera på grunnlag av semja frå Granavolden. Den lovnaden held neppe, sidan statsbudsjettet for 2021 må innehalda nokre kutt. Frp eig særleg to område: innvandring og samferdsle. Innvandringspolitikken er det brei semje om på Stortinget, og der kjem det neppe store endringar. Men samferdsle peikar seg ut som eit område det kan kuttast i. Stoltenberg II dobla løyvingane, og så har regjeringa Solberg igjen dobla transportløyvingane. Frp har fått store sigrar i vegbudsjetta, Venstre endå større sigrar på jarnbane. Denne veksten har vore heilt utan fagøkonomisk støtte, men har vorte vedteken med stort fleirtal på Stortinget.

Ny NTP

Men situasjonen kan neppe halda fram som no. Neste år skulle Jon Georg Dale leggja fram ein ny Nasjonal transportplan. Det slepp han no, og det er han nok glad for, sidan den neste NTP-en må innehalda kutt, både i den store Intercity-planen og i ferjefri E39. Den noverande NTP-en kan ikkje finansierast innanfor handlingsregelen, og alt grunnarbeidet har synt at kostnadsrammene ikkje kan haldast. Den som får stillinga som ny samferdselsminister, har med ein klisjé fått ei umogleg oppgåve. Vedkomande har ikkje nok pengar og må difor anten prioritera Vestlandet, som knapt har jarnbane og vil ha ny vegar, eller Austlandet, som har både nye vegar og mykje jarnbane frå før. Ei salomonisk løysing er sjølvsagt å kutta i både jarnbane og vegar, noko som i tillegg vil gjera det lettare å nå klimamål òg. Bygg og anlegg står i røynda for 40 prosent av utsleppa Noreg genererer. Her ligg det an til store nederlag, både for Venstre og for Frp.

Eit parti som verkeleg har fått store sigrar under Solberg, er KrF, som underleg nok ikkje har fått betalt for sigeren i veljarkorpset: Kontantstøtta har gått opp, barnetrygda òg, og det har kome innstrammingar både på abortfeltet og i bioteknologien. På det sistnemnde feltet har Frp signalisert at dei vil ha oppmjukingar. Dei seier at dei vil leggja fram forslag om eggdonasjon, og det vil få fleirtal på Stortinget sidan det i røynda berre er KrF som vil halda på dagens politikk. Mykje tyder på at dei fleste sigrane til KrF er av mellombels natur. Men spørsmålet er om ikkje dei eventuell tapa til KrF vert overskygga av dei tapa Venstre vil oppleva.

Ja til pelsdyr

Eit eller anna nederlag i ei eller anna form vil Venstre oppleva på pelsdyrfeltet. Men det vert neppe stort, sidan forbodet vanskeleg kan reverserast. Dei fleste oppdrettarane har alt slakta ned dyra, og få kan nok taka opp att næringsvegen av di bankane neppe vil gje lån til nysatsing, sidan pelsdyr er så kontroversielt politisk. Men det er så godt som sikkert at oppdrettarane no vil få mykje høgre erstatning enn det regjeringa la opp til. Når makta i Frp no er attende på Stortinget, er det stort fleirtal for å gje full kompensasjon til oppdrettarane. Ola Borten Moe var alt på måndag ute og sa at forbodsvedtaket må reverserast. Det er det òg truleg fleirtal for, men det vert mest eit symbolsk tap for Venstre, sidan det altså er lite truleg at nokon vil satsa på ny.

Men det største tapet for Venstre kjem nok på rusfeltet. Rusmeldinga la i røynda opp til at det meste av narkotikabruken skulle avkriminaliserast. Frp har alt vore ute og sagt at det kan dei ikkje lenger gå med på. Og då kjem det neppe store endringar på rusfeltet.

Verst for Solberg

Men det partiet som nok får dei største problema, er Høgre. Erna Solberg har sagt at ho vil regjera på grunnlag av Granavolden-plattforma, men det kan ho enkelt og greitt ikkje, sidan Frp har sagt at dei vil røysta på grunnlag av eige program. Og Frps program seier på mange felt noko heilt anna enn det programma til Venstre og KrF seier. For kvart nederlag Venstre og KrF går på, kan vi vera trygge på at dei to småpartia vil krevja liknande nederlag for Frp i Stortinget. Sluttresultatet vert likevel store nederlag for Høgre.

Høgre har hatt eigarskap til særleg to felt: finanspolitikk og forsvar. For å halda regjeringa samla og skaffa seg fleirtal i Stortinget har Solberg ofra desse to felta. Utgiftene på statsbudsjettet har gått opp med 40 prosent under Solberg, og offentleg sektor har gått frå 55 prosent av fastlands-BNP i 2013 til 59,1 prosent i 2020. Ein slik utgiftsauke kunne kanskje ha late seg forsvara om verdsøkonomien gjekk gjennom ei stor krise, men det har altså ikkje verdsøkonomien gjort. Og denne store ekstrabruken av pengar har kome utan at Solberg har oppfylt det landsmøtet i Høgre har bede henne om å oppfylla, og det er Nato-målet om 2 prosent av BNP til forsvar.

Innvandring og taktikk

At Solberg vann førre val, kom i høg grad av andre enn henne sjølv. Sylvi Listhaug makta på eiga hand å gjera innvandring til hovudspørsmålet. Men straks etter at valet var over, kasta Solberg i røynda Listhaug etter krav frå Venstre og KrF. Den andre faktoren som vann valet for Solberg, var taktisk røysting. Tilstrekkeleg mange mellom tradisjonelle Høgre- og Frp-veljarar var så redde for Støre at Venstre vart lyfta over sperregrensa. Lite eller ingenting tyder på at Solberg vil få liknande hjelp ved neste val.

Ved førre val kunne ho forsvara den auka pengebruken med oljeprisnedgang. Eit liknande forsvar kan ho ikkje koma med ved neste val. Då vil Solberg ha styrt i åtte år med stor offentleg utgiftsvekst. Ho vil heller ikkje kunne føra valkamp på grunnlag av god tryggingspolitikk. I tillegg vil den neste leiaren av Høgre ha fått ein historisk arv det vert vanskeleg å rista av seg. Kvar einaste Høgre-politikar vil i mange år framover ha eit tungt spørsmål hengande over seg: «Kor mykje kutta Høgre i offentlege utgifter då Erna Solberg var statsminister?» For éin ting verkar sikkert: Slik situasjonen no er på Stortinget, kjem nok ikkje utgiftsreduksjon til å vera i hovudprioriteringa fram mot valet i 2021.