Politikk

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

At dei fire borgarlege partia tapte valet, er som ein kan vente etter åtte blå år. Men regjeringssamarbeidet viste òg kor vanskeleg det er å sameine desse partia, og det kan bli lenge til Noreg igjen får ei borgarleg regjering, meiner Nils August Andresen. Han er ansvarleg redaktør i det konservative tidsskriftet Minerva, utdanna historikar, og var ein kort periode rådgjevar for stortingsgruppa til Høgre.

– Ikkje sidan Einar Gerhardsens tid har ei norsk regjering klart å sitje i meir enn åtte år. Det normale er at regjeringsparti misser oppslutnad, og slik sett er det ikkje overraskande. Men dette er òg det svakaste valresultatet for borgarleg side sidan krigen. Så ja, det er eit dårleg resultat, seier Andresen.

– Kvifor tapte regjeringspartia så klart?

– Når dei borgarlege partia ikkje klarer å samarbeide, blir det vanskeleg å selje ein visjon til veljarane. Partia på venstresida kan krangle om mykje, men det er lettare for dei å samle seg om nokre ting dei er samde om, som å redusere dei økonomiske skilnadene. Splittinga er djupare på borgarleg side, partia har mindre felles å falle attende på. Det er fire parti der tillitsmannskorpset til dels hatar kvarandre, og da er det vanskeleg å skape entusiasme kring eit felles prosjekt.

Misbrukt sjanse

– Meiningsmålingar tyder på at dei aukande skilnadene har blitt viktigare for veljarane. Det var ikkje ei god sak for denne regjeringa?

– Eg er litt avventande når det gjeld å slå fast kva saker veljarane var mest opptekne av. Men det er ein sum av saker som venstresida har tent på, til dømes debatten om distriktspolitikk og motsetnaden mellom by og land.

– Kva trur du blir dei varige spora etter Solberg-epoken?

– På eitt vis var dette ein misbrukt sjanse. Under Solberg auka dei offentlege utgiftene, og dette var eit siste høve til å justere ned utgiftene før eldrebølgja set inn. Elles har det vore ein del reformer i offentleg sektor – ny struktur i høgare utdanning, etableringa av Nye Veier – men det er ikkje noko historikarane vil skrive mykje om. Noko eg trur Solberg-regjeringane vil bli hugsa for, er krisehandteringa. Flyktningkrisa vart handtert godt, med mindre nasjonal splid enn i mange andre land. Koronakrisa vart handtert veldig godt, og det same vart forholdet til USA gjennom Trump-perioden.

Under Solberg har Noreg kome seg heilskinna gjennom ein turbulent periode internasjonalt, meiner Andresen.

– Dei siste åtte åra har vore ekstremt urolege i Vesten. Det var Trump-åra i USA, det var brexit, det har vore kriser og sterk polarisering i mange europeiske land. Noko slikt har ikkje skjedd i Noreg.

Utan retning

– Erna Solberg hadde ein heilt annan leiarstil enn Jens Stoltenberg. Han insisterte på stram disiplin i regjeringa, medan Solberg gav mykje slakkare taum til juniorpartnarane sine?

– Ja, det var eit forsøk på å late alle regjeringspartia behalde eigenarten sin. SV og Senterpartiet mista mykje særpreg og oppslutnad i regjeringsåra, og Solberg ønskte gje meir spelerom. Men det var ikkje eintydig positivt, for det innebar at konfliktar mellom partia haldt fram også i regjering. For Venstre og Framstegspartiet var det truleg fornuftig å halde konfliktar gåande, men det synte samtidig at regjeringa ikkje hadde noko felles prosjekt. Og når det ikkje lukkast, blir det heller ikkje mange varige politiske spor. Regjeringa hadde ikkje noka eigentleg retning.

– Solberg var ein overraskande mild sjef. Når ein statsråd gjekk over streken, var den strengaste reprimanden hennar «jeg ville ikke brukt akkurat de ordene»?

– Eg trur ikkje ho hadde så mange alternativ. Antipatiane mellom folk i Venstre og Frp var så sterke at dei ikkje ville akseptert å få munnkorg.

Det soloutspelet som skapte mest trøbbel, var Facebook-oppdateringa til daverande justisminister Sylvi Listhaug frå mars 2018, der ho skreiv «Ap mener terroristenes rettigheter er viktigere enn nasjonens sikkerhet». Erna Solberg ville ikkje refse statsråden sin offentleg. Opposisjonen reiste mistillitsforslag mot Listhaug, men ho trekte seg som statsråd før forslaget kom opp i Stortinget.

– Om Erna hadde sagt at Sylvi Listhaug måtte gå etter den Facebook-posten, ville det blitt veldig vanskeleg. Listhaug ville blitt ein martyr på ei sak som var god for Frp. Det ville ført til splitting og polarisering, og Frp kunne mobilisert mykje støtte på det, seier Andresen.

Kjøpte seg ut

Erna Solberg var raus også i budsjettpolitikken. I 2013 utgjorde offentlege utgifter 44 prosent av BNP i Noreg. I år kom dei opp i 54 prosent, rett nok dels på grunn av koronatiltaka.

– Høgre betalte seg ut av mange interne problem i regjeringa. Det var ein dyr måte å styre på?

– Det er det. Ein grunn er at handlingsregelen blir rausare og rausare etter kvart som oljefondet veks, så det er mogleg å kome unna med det. I tillegg kom oljeprisfallet i 2014, flyktningkrisa og koronakrisa, og alt det er med på å forklare at budsjetta auka. Men frå eit borgarleg perspektiv var utgiftsveksten den største veikskapen med regjeringskonstellasjonen. Det var ingen annan måte å løyse konfliktar på enn å bruke meir pengar. Om Venstre fekk ein siger, lat oss seie ved at elbilar vart billegare, var det så vondt for Frp at dei måtte få nokre ekstra vegar.

– Dette er ikkje det vi tenkjer på som konservativ politikk?

–?Konservatisme kan tyde mange ulike ting, men slik politikk er i alle fall ikkje liberalisme. No er det lenge sidan kamp mot velferdsstaten var ein del av politikken til Høgre. Men sjølv om ein del av utgiftsveksten kom i møte med kriser, har det òg vore ein strukturell auke i budsjetta. Og den er vanskeleg å reversere.

– Kjem Høgre i opposisjon til å ha truverd når partiet kritiserer ei ny regjering for manglande budsjettdisiplin?

– Ikkje dei første åra i alle fall. Og det har eigentleg ikkje vore så stor skilnad på Høgre og Arbeidarpartiet i budsjettpolitikken dei siste åra. Men Høgre er nøydd til å utvikle ein ny politikk som kan svare på utfordringa med eldrebølgja.

Lenge å vente

Det var på ingen måte gjeve at Solberg-regjeringane frå 2013 til 2021 skulle late seg realisere. Til grunn låg det eit langvarig arbeid frå mellom andre tenkjetanken Civita for å skape fellesskap og forståing mellom dei borgarlege partia.

– Kva er eigentleg att av strevet til Civita og Erna Solberg for å sameine dei fire partia?

– Så seint som i 2009 fanst det ikkje noko realistisk borgarleg regjeringsalternativ. Civita lukkast med å få ungdomspolitikarane i dei borgarlege partia til å snakke saman, og det lukkast å få leiarane i dei fire partia til å tole trynet på kvarandre. Men det lukkast ikkje å få partia til å arbeide fram politikk i lag, det var vanskeleg nok å få leiarane til å sitje i same rom. Det partia har vist i desse åra, er at dei kan klare å styre landet saman. Men dei likar jo framleis ikkje kvarandre, seier Andresen.

– Ikkje alt er tapt. Mange rådgjevarar frå dei fire partia har lært kvarandre å kjenne i desse åra. Men å utvikle politikk saman er veldig krevjande arbeid, og det er ikkje sikkert at det lukkast før valet i 2025 heller. No vil jo alle fire partia markere seg i opposisjon og vise kva dei står for. Vi risikerer at det ikkje blir noko reelt borgarleg regjeringsalternativ i Noreg på lang tid, seier Nils August Andresen.