Religion

Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

Det skjer store endringar i den ortodokse verda. Patriarken i Konstantinopel har godteke den ortodokse kyrkja i Ukraina som sjølvstendig og oppheva avhengnaden kyrkja har hatt til patriarken i Moskva. Som svar har den russiske-ortodokse kyrkja brote kontakten med patriarken i Konstantinopel.

Pål Kolstø, som er professor i russlandsstudiar ved Universitetet i Oslo, seier splittinga er dramatisk.

– Moskva og Konstantinopel er dei to gigantane i den ortodokse verda, og dei har rivalisert om leiarrolla i lang tid, utan at det har kome til noko formelt brot. Moskva-patriarkatet er suverent størst, medan Konstantinopel-patriarkatet er bitte lite. Gjennom alle hundreår har Konstantinopel likevel vore rekna som primus inter pares, det vil seie «den fremste blant likemenn», blant patriarkane.

– Kva følgjer kjem brotet til å ha i praksis?

– Det er vanskeleg å seie. Dei har ikkje hatt mykje samkvem før heller. Då Konstantinopel kalla saman til eit pan-ortodokst kyrkjemøte på Kreta for to år sidan, nekta russarane å kome. Nokre meiner det var fordi dei var redde for at Ukraina-spørsmålet skulle kome opp. Så dei konkrete indrekyrkjelege konsekvensane vert kanskje ikkje så synlege utanfrå. Verre kan det verte om sekulære politikarar brukar striden til å utdjupe konflikten mellom Russland og Ukraina.

– Kor dramatisk er dette kyrkjehistorisk?

– Det kjem heilt sikkert til å gå inn i historiebøkene. Det er kanskje ikkje like stort som då aust- og vestkyrkja braut med kvarandre i 1054, men likevel. Og for å vere i parallellen til 1054, tok det den gong lang tid før ein skjøna at det hadde vore eit ugjenkalleleg brot. Truleg kjem det til å gå lang tid før vi ser dei langsiktige praktiske konsekvensane no òg.

– Den ukrainske kyrkja har ønskt lausriving lenge. Kvifor seier patriarken i Konstantinopel ja no?

– Nett det er litt uklart for meg. Det kan vere eit trekk i maktkampen med Moskva, men òg noko som har modna over tid. Det kan òg grunngjevast prinsipielt. Her er det to prinsipp som står mot kvarandre. Det eine er at inga kyrkje som sorterer under eit gjeve patriarkat, kan verte autokefal, som vil seie sjølvstyrande, utan at moderkyrkja godtek det, noko Moskva altså ikkje gjer. Det andre er at det òg er hevdvunnen praksis i den ortodokse verda at alle nasjonar kan ha si eiga ortodokse kyrkje, og Ukraina har jo vore eigen stat sidan 1991.

– Kva betyr det som no skjer, for Russlands rolle i den ortodokse verda?

– Det er avhengig av kor mange andre kyrkjer som følgjer Konstantinopel i godkjenninga. Eg vil tru det gjeld dei fleste, med unntak av den serbiske og kanskje den georgiske, og at det kjem til å føre til ei kraftig svekking. Òg fordi om lag halvparten av alle kyrkjebygg og kyrkjelydar som Moskva-patriarkatet har, av historiske grunnar faktisk ligg i Ukraina. Til no har nokre av kyrkjelydane meldt overgang til Kiev-patriarkatet, men ikkje mange. No når kyrkja vert internasjonalt godteken, kan det ventast eit skred av slike overgangar.

– Kva for kyrkjebygg og eigedomar er det snakk om?

– Store og til dels svært symboltunge eigedomar som til dømes Holeklosteret i Kiev, som er ein gigantisk turistattraksjon. Det finst ikkje éi, men to ortodokse ukrainske kyrkjer. Det er Den ukrainsk-ortodokse kyrkja – Kiev-patriarkatet som braut med Moskva-patriarkatet under perestrojkaen – og Den ukrainske autokefale ortodokse kyrkja med røter i eksilkyrkja i sovjettida. Kva patriarken i Konstantinopel har godteke, er difor tvitydig. Sidan Kiev-patriarkatet er størst av dei to, er det truleg det det vert sikta til, men no vert det lagt sterkt press på dei to om å gå saman. Fleire i Moskva har ymta om at det kan verte basketak og blodbad om nokon prøver å ta eigedomar frå den Moskva-lojale kyrkja i Ukraina. Kyrkjelydane mange stader vil utan tvil vere delte i synet, og krefter utanfrå, både russiske og ukrainske nasjonalistar, ikkje alltid spesielt truande, vil kunne blande seg inn og fiske i rørt vatn.

– Er det som no skjer, ei oppskrift på storkrig?

– Nei, neppe, men derimot kan det føre til lokale valdshandlingar.

– Kva følgjer vil det ha i Ukraina?

– Ukrainske politikarar frå nesten alle parti har pressa hardt på for å oppnå godtaking av den ukrainske kyrkja, òg ut frå reint maktpolitiske omsyn. Særleg etter 2014 og annekteringa av Krim har det vore utoleleg for dei at brorparten av alle ortodokse kyrkjelydar i landet har lege under Moskva.