ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Byråsjefen har ei vaksen dotter som er sjukepleiar. Ho er temmeleg sliten, for ho jobbar mykje under uvaksinerte vilkår. Ho er glad for at folk har koronaklappa for helsearbeidarar, men det har ikkje ført med seg høgare lønn. Derfor rykker ho stadig lenger bakover i bustadkøen.

Av sosiale og økonomiske grunnar har ho budd til leige, aleine og saman med andre, men i heimekontortida kjennest det akutt å få sitt eige. Derfor bruker ho den knappe fritida mellom vaktene på å studera bustadannonsar og gå på visningar. Med sosial isolering og stengde butikkar, kafear og andre møtestader er visningar blitt ei slags livsform, eit ope frirom, ein måte å koma seg ut på, for visningar er tydelegvis like samfunnskritisk som matbutikkar, apotek og vinmonopol.

BYRÅSJEFEN fer ikkje rundt på visningar. Han studerer salsprospekta og er bakspelar i bodrundar, for det er ikkje tale om at dottera har råd til ein stad å bu der ho høyrer til, utan at han skyt inn eigenkapital og stiller som medlåntakar og kausjonist.

Han liker ikkje stoda, og det irriterer han grovt at utleigebransjen saboterer dugnaden ved å la butikklokale og husvære stå tomme i staden for å setta ned leiga eller selja. Med lang røynsle i Forvaltninga meiner Byråsjefen at slike spekulantar er stygge kviser på samfunnets rumpe. Men det som gjer han eitrande forbanna, er at dei politisk ansvarlege forsvarer ei ordning der bustadhaiane tilpassar seg og taper akkurat så mykje at dei får koronastøtte og er i posisjon til å berika seg endå meir når pandemien er over, etter prinsippet: Me tar profitten når det går opp, og får offentleg støtte når det går ned.

BYRÅSJEFEN MIMRAR om då han og kona var nygifte og flytta inn i eit romsleg husvære med plass til både to og tre born. Det klarte dei med ei og ei halv inntekt og husbanklån, for det var den gong staten hadde ein utjamnande bustadpolitikk, og Obos og andre byggelag var ein open port for folk flest.

Det var aldri snakk om at foreldra måtte trø til. Mellom enkle og moderne møblar frå Ikea var det einaste sporet bakover i slektene eit monster av eit upraktisk skatoll. Byråsjefen bygde sin heim i det historiske vindauget i den sosialdemokratiske kapitalismen då ein kunne etablera seg sjølv utan å vera avhengig av den førre generasjonen. Og sidan har han flytta oppover i bustadhierarkiet.

Då Byråsjefen var fersk i arbeids- og bustadlivet, med stor tru på at den individuelle fridomen ville falda seg vidare ut og framgangen kom til å fortsetta, las han ei bok av ein islandsk samfunnsvitar: «Fra ættesamfunn til ættesamfunn». Han undra seg over perspektivet, men nå innser han at det er der me er i ferd med å hamna.

VERTINNA står motvillig fram som hytteeigar i hovudstaden. Ho blei smitta i ein epidemi som har skipla tilhøvet mellom sentrum og periferi.

Det hadde seg slik at pensjonatet hadde eit par gode driftsår. Då ho også fekk ein arv, spurde ho den lokale sparebanken til råds. Han var ein del av «Eika Gruppen» med det spekulative Terra-fondet som lurte norske kommunar med kraftoverskot inn i ulykka med amerikanske bustadlån, men dei var meir edruelege i omgang med pengane til Vertinna.

Dei åtvara mot å setta pengane på konto i banken, så låg som renta var. Aksjar kunne freista, men er eit farleg spel for amatørar. I staden hadde bygdebanken eit klart råd om ei heilt ufarleg investering: Kjøp ein sekundærbustad i byen! Det gjorde stadig fleire normalt velberga i distriktet, og den lokale banken hadde skaffa seg solid kompetanse på slike transaksjonar. I tillegg til eigenkapitalen kunne dei tilby lån med tryggleik i det solide og gjeldfrie pensjonatet.

AT DETTE VAR EIT kinder­egg, kunne ingen koma frå. Investeringa var sikker, men også praktisk og langsiktig fornuftig. Vertinna rekna med at barna etter tur kom til å reisa til byen for å studera og trong ein stad å bu. Innimellom kunne det vera greitt å ha ei hytte når ho var i byen på «forretningsreise». Og så er det jo slik at når ungdomar reiser til byen, har dei ein tendens til å bli verande og øksla seg der. Då kunne byhytta vera base når ho skulle vera til nytte og ha glede av å vera bestemor.

At mange handlar som Vertinna, med lokale sparebankar attåt, har gjort hovudstaden til ein stor hyttekommune med mange fjerneigarar.

DET GJEKK IKKJE slik Vertinna hadde sett for seg, verken med studerande barn eller byturar. Ho var inne på tanken om å legga ut husværet på Airbnb, men slo det frå seg. Ho har i staden overlate til eit profesjonelt firma å ta seg av alt det praktiske med framleige. Dei tar rett nok ein stor porsjon av leigeinntekta, men Vertinna sit likevel att med eit grei slump etter renter og avdrag.

Men den store gevinsten har vore verdistiginga. Vertinna vil ikkje ut med tal, men
marknadsprisen på husværet med eit og eit halv rom i byen er nå høgare enn ein normalt stor einebustad i bygda.

Vertinna vedgår at ho på denne måten er med og forsterkar bustadkrisa for byungdom, men det er ikkje hennar problem. Ho gjer berre det som svarer seg best, så lenge styremaktene ikkje grip inn mot spekulantane og regulerer den usunne bustadmarknaden strengare.

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.