ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Me som elskar aviser på papir, er bakpå og høyrer til den førre generasjon. Teknologien er revolusjonert og framtida er sjølvsagt digital, dessverre, for avislesing på papir er best og gir mest. Om Posten får papiret fram, og det gjer dei stadig sjeldnare.

Konsernisering er ei anna side. Schibsted, Polaris (som er deleigd av Schibsted) og Amedia deler hovudtyngda av marknaden mellom seg. Amedia spring delvis ut av den avpolitiserte A-pressa, men blei stort med Sparebankstiftelsens mellomkomst til «hjemkjøpet» etter at Rimi-Hagen hadde selt mediebiten av gruve- og matevarekonsernet Orkla til det spekulative britiske Mecom.

DET RIKSORGANET du les nå, som kalla seg «ein plog gjennom asfalten», klarer seg godt på eiga hand og har framgang både på papir og på nett, som andre dedikerte nisjeblad.

Klassekampen rykker stadig oppover på lista i det svinnande segmentet av papirlesarar. Bjørgulv Braanen, som var i Dagens Næringsliv «Etter børs», og som i Dagbladet blei kåra til Noregs sjuande viktigaste intellektuelle for nokre år sidan, har krav på fortenestemedalje for å ha omskapt ei stalinistisk partiavis til eit samlande organ for norsk venstreside – hvori opptatt Senterpartiet. Det kan koma vel med når bondesamvirket vil fjerna Nationen frå tunet og avhenda odelsgodset til Amedia.

Frie og ubundne vil alle vera, og dei fleste er det – av anna enn konsernkrav til botnlina. Pressa er ikkje offentleg støtteverdig av omsyn til eigarane, men for at borgarane skal ha eit differensiert tilbod med særpreg i vinklingar og meiningar.

PAPIRNOSTALGIEN sit hardt i Spaltisten, for han var med i ein slags gullalder då Dagbladet og VG kjempa om opplags- og oppslagshegemoniet. Schibsted vann, og Jens P. Heyerdahl tente ein halv milliard på å slakta Berner Gruppen og selja eigedommane til pensjonskassar og Dagbladet til danske Aller.

Som Heimefrontens avis hadde Verdens Gang eit strålande utgangspunkt etter krigen. Det gjekk ikkje så bra. Eit av forsøka på å kome på fote var å byta format i 1963. «Tabloid» var sjølve omgrepet for kommersiell, sensasjonell og forflata bulevardjournalistikk. I Dagbladet blei det kalla «globoid», og redaktør Storsletten kommenterte syrlig VGs nye format slik: «En liten avis er blitt mindre.»

Dagbladet heldt på slagordet «Alltid foran», minneverdig fronta av Arne Hestenes på nudistleir i Danmark. Men med Schibsted-kapital i ryggen, betre distribusjon og posisjonering som den vesle manns forsvarar («VG hjelper deg») kunne VG ta i bruk vignetten «Øker mest» og passerte Dagbladet i 1972.

Dagbladets arroganse og formatet som intellektuell fetisj var så tungt å bita i seg at det gjekk 20 år før Dagbladet bytte til eit format som kledde blekka betre. Med «Står på» som slagord og lemen som symbol. Det var etter mønster frå svenske Expressen, som bruker veps («geting»): nyfiken, med sting. Redaktør Solstad hadde halde seg med svenske avismakar­ideal frå Herbert Tingstens tid, men VG overtok vennskapen med Expressen.

I DENNE SPALTA førre veke stod det at Sylvi Listhaug har overtatt Dagbladets gamle slagord «Tør der andre tier». Det medfører bare delvis riktighet.

Det er rett at Sylvi Listhaug har gitt ut si politiske skapingshistorie, med bestemorkors. Boka heiter «Der andre tier» og er skriven Lars Akerhaug, som seinare blei redaksjonssjef i Resett.

Men det er en erindringsforskyvning at Dagbladet brukte det slagordet. Det har Spaltisten innsett etter grundig risørtsj i jubileumsbøker og andre skriftlege kjelder, gamle komplettar, eigne skriftstykke og andre leivningar. Det er også bekrefta av høgst oppegåande og munnleg sterke veterankjelder, men dei meiner at det må ha vore drøfta i avishuset, for det samsvarte godt med sjølvbildet: vågal, friskfyraktig, pågåande, uskikkeleg, frekk. Med storoksen Arve Solstads ord: «Det kan gjerne være tøv, men det må være int’ligent tøv».

EKSTRA BLADET er forklaringa. Bulevardavisa i tabloidformat som blei Danmarks største på 1960-talet, hadde patent på slagordet «Tør – hvor andre tier». Avisa var den vesle manns talerøyr og dreiv aggressiv kampanjejournalistikk. Eit anna varemerke var «Side 9-pigen», eit dagleg avkledd kjønnsobjekt.

Dagbladet var også seksuelt frigjort, men i ei anna lei: frisinna, men ikkje frivol, mot mørkemenn og for seksualundervisning i skulen, med annonsar for hygieniske artiklar, pornoblad og sextelefonar. Dagbladet hylla (høgverdig) erotisk kunst og litteratur og trykte den utilslørte spørjespalta til Inge & Sten: «Hjulvisp? Det er helt normalt», kommenterte den makelause Stabel på Bysida.

I FORMAT OG FORM var Ekstra Bladet på kant med Dagbladets meir likestillingsvennlege og elitære kulturtradisjon. Heilt frå Brandes’ tid var Dagbladet politisk og ideologisk i nær slekt med den sosialliberale og kulturradikale Politiken. Det var ulike avistradisjonar: I Danmark gav same avishus ut to aviser: ei høg i abonnement og ei låg i laussal. I Noreg ville Dagbladet vera begge delar i same blad.

BYRÅSJEFEN MEINER at Spaltisten etter dette mistaket må slutta å stola på eige minne. Men då torer han vel ikkje anna enn å teia.

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.