Andreas Hompland

hompland@online.no

Folket mot eliten har grobotn i norsk tankemåte og politisk tradisjon: Det er dei der oppe mot oss her nede, dei der inne mot oss her ute, sentrum mot periferi, Oslo mot røkla.

I røynda er mistrua mindre enn det høyrest ut når sjølvutnemnde representantar for den tause majoriteten ytrar seg fritt i sosiale medium, med overslag til mainstream. Folk flest er berre moderat misnøgde med elitane, og det er gjensidig: Elitane er (moderat) misnøgde med folket, og dei er også (moderat) misnøgde med folkevalde politikarar.

Dei KUNNSKAPS-produserande delane av eliten har helst studert samfunnet sett nedanfrå. Maktutgreiaren Fredrik Engelstad og kollegaer ved Institutt for samfunnsforskning (ISF) gjer ein vri med boka Eliter i endring.

Deira bodskap er at det ikkje finst ein hegemonisk elite med stor E, i bestemt form eintal. Det er ulike elitar som har politisk styringsmakt, ressursar og rikdom, spesialkunnskap og ekspertise, eller kulturell kapital og tolkingsmakt, og dei går sjeldan i takt.

DEN NORSKE ELITEN ser ikkje på seg sjølv som ein samla elite. Dei kjem ikkje frå dei same eksklusive eliteskulane, som i Frankrike og England, og dei er i moderat grad sjølvrekrutterande.

Elitane er like mangfaldige og motsetnadsfylte som folk flest. Eliten og vanlege folk har det felles at dei er forskjellige.

Politisk plasserer elitane seg i den breie midten. Både næringsdrivande og offentlege profesjonar og livsstilsbyråkratar ser seg som kunnskapsbaserte ekspertar og ansvarlege forvaltarar av den gode konsensus.

To grupper skil seg ut: den kulturelle og kyrkjelege eliten til venstre og eit høgrøysta sjikt av den private næringslivs­eliten til høgre. Det er også teikn til eliteopprør mot dei politisk føresette mellom toppleiarane i offentlege bedrifter.

Personellet i ELITANE har ulik bakgrunn, sosialt og fagleg. Det er faktisk fleire med lågare klassebakgrunn på andre felt enn i politikken, for der er vegen frå golvet til toppen blitt lengre og går gjennom sosialisering i dei profesjonelle partiapparata.

Styringseliten er der i kraft av verva sine. Dei har fullmakt til makt så lenge dei er i rollene. Når dei er ute, kjem andre til makt. Men ein må jo ikkje gløyma å halda styr på formell og uformell makt, for det finst edderkoppar som spinn trådar på tvers av nettverk.

Hertuginneomfamning er ikkje ei personleg omvending. Den som byter rolle, går inn i perspektivet til den nye rolla. Institusjonane pregar ein, same kvar ein kjem frå; det er meir eit spørsmål om kvar ein har tenkt seg: Kvar du sit, avgjer kvar du står.

DETTE KAN HØYRAST kardemommeaktig ut, men slik er den sjølvberande lovprisinga av ein særeigen kvalitet ved den norske modellen: Sterke og representative organisasjonar kan samlast i samrøre og samforstand rundt fagstatsrådens bord, både bokstavleg og symbolsk, med eit haleheng av ekspertar og rapportar frå partssamansette utval og kommisjonar. Der sameinar dei seg om kunnskapsrøynd og handlingsrom. Historikaren Edvard Bull kalla det «toppfolkenes partnerskap».

BYRÅSJEFEN FRYKTAR at denne sæle og tillitsfulle tilstanden er i ferd med å koma i forfall. Om meritokratiet taper legitimitet i raskt skiftande straumdrag i det representative demokratiet, undergrev det Forvaltninga som eit fagleg, profesjonelt, uavhengig og nøytralt vesen med høg kompetanse, godt skjønn og langsiktig perspektiv på sunn og stabil samfunnsutvikling.

Då kan me hamna i same polariserte stode som USA og fleire europeiske land. Der taper dei kraft, både eliten, ekspertane og dei store, samfunnsberande partia, som er koalisjonar i seg sjølve – til fordel for ustabile rammevilkår og skiftande påfunn frå reine og ranke rørsler som ikkje er styringsdyktige.

VERTINNA LURER PÅ kvar eliten i kommunar og fylkeskommunar høyrer til i dette landskapet. Sjølv om dei møter mistru og får kjeft av veljarane, spelar dei berre i Obos-ligaen, meiner ho.

Det lokkar Spaltisten ut på galeien, for det har kome mange merknader til sideblikket han kasta på KS for eit par veker sidan.

EIN STATSAUTORISERT kommuneutgreiar meiner at KS er ei statsfinansiert pressgruppe mot staten. Det er Byråsjefen samd i, dersom ein seier «skattefinansiert», og det er jo også staten sjølv og dei mange friviljuge og ikkje-statlege organisasjonane i sivilsamfunnet (NGOs på nynorsk). Det blir ofte hylla som ein grunnleggande kvalitet ved den norske modellen og demokratiet, der alle røyster skal med, men der nokre høyrest betre og tel meir enn andre.

EIN TIDLEGARE multistatsråd som har meldt overgang til kommentariatets diktatur, klagar over at Spaltisten tok for lett på det pikante leiarskiftet i KS i 2020. Slikt kan ein ikkje gjera når Senterpartiet er med i spelet, for i KS har dei halde saman med Høgre, til stor frustrasjon for dei raudgrøne kameratane i Arbeidarpartiet.

Gunn Marit Helgesen (Høgre) hadde sete som leiar i åtte år med Bjørn Arild Gram (Senterpartiet) som nestleiar i fire, og ho ville halda fram. Senterpartiet ville ha opprykk for Gram. Arbeidarpartiet meinte at dei, som største gruppe på Landstinget, burde ha leiaren, og dei lanserte sin eigen kandidat.

Etter ein kort rokade trekte Helgesen sitt kandidatur, og Høgre støtta Gram, mot at Helgesen blei nestleiar. Arbeidarpartiet måtte berre innsjå at dei hadde tapt for betre hestehandlarar. Då Gram blei statsråd, rykte Helgesen opp som leiar. Slik går no dagane i toppfolkas kommunale og sirkulære partnarskap.

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.