Andreas Hompland

hompland@online.no

Byråsjefen har sterke meiningar om alt som går feil veg i Forvaltninga. Sjølv meiner han å vera kritisk konstruktiv, men der i garden har dei ikkje mykje til overs for at dei viktigaste førestillingane er motførestillingar. Teppet går ned for slike som ikkje vil koma seg fram ved å smiska og krypa. Men få seier opp; dei prøver heller å tilpassa seg eller gøyma seg bort.

Byråsjefen vil vera anonym, for elles fryktar han å bli offer for negative sanksjonar for å ytra seg offentleg om noko han burde halda kjeft om, eller gått tenestevegen. Ingen overordna kjem til å seia det rett fram, for dei er prinsipielt for ytringsfridom, men Byråsjefen ser for seg at han kan bli stuva bort utan meiningsfulle arbeidsoppgåver på eit cellekontor inst i ein bortgøymd korridor.

EI TILLITSREFORM kunne ha vore etter Byråsjefens hjarte, men opplegget osar av mistillit til Forvaltninga. Både politikarar og ålmenta burde skjøna betre at det er eit demokratisk og profesjonelt grunnvilkår for sivilisert samfunnsstyring at ting skal ta tid. Forvaltningas lodd er å verna den langsiktige heilskapen og det ålmenne vel når enkeltpersonar berre ser si eiga sak, og politikarar vil ha gjennom populære valløfte i hurten og sturten. Når Forvaltninga ikkje får bruka den tida som trengst til utgreiing og høyring, går det ofte skeis. Og verre er det med eit mediekøyr der synsarar og interessegrupper meiner dei har rett og krav på klare svar på minutten.

Vertinna er glad ho slepp å vera byråkrat. Det høyrest ut som eit stressande, bunde og keisamt liv, sjølv om dei trøystar seg med at dei påverkar samfunnet i rett lei ved å vera nær makta. Ho er usamd med Byråsjefen: Politikarar og byråkratar må passast på av vanlege folk, for elles vil kontorstyret ingen ende ta.

BYRÅSJEFEN SER FRAM til den røynde (og pensjonerte) departementsråd Eva Hildrum kjem med si sakprosaiske bok om tilhøvet mellom fag, byråkrati og politikk. Slikt endar lett i offentleg melankoli, for det er evig spenning mellom faglege ideal og lojalitet til statsråden og det politiske korpset av øyrekviskrarar, for dei har ein tendens til å finna «sine» folk og blanda seg inn i linjene i forvaltningshierarkiet.

Elles er det Byråsjefens meining at når tilsette i statsforvaltninga skryter på seg at dei arbeider i statsrådens politiske verkstad, ville det berre vera rimeleg om dei blir bytte ut når det politiske regimet skiftar, og at dei får karantene om dei går til ein jobb i det private. Det gjeld særleg dei veksande informasjonsstabane som har til oppgåve å få statsråden til å skina, uansett kor bleik ho er. Eller i det minste å unngå at han kjem i knipe og hamnar i parlamentarisk skorfeste.

HJELPESKRIVARANE og Spaltisten hadde eit slags seminar før lammesteika påskeaftan. Der drøfta dei fruktene av ein lesesirkel om byråkratiets plass i litteraturen.

Spaltisten hadde funne fram Erik Nords Stillingskrigen, som er eit harselerande nøkkelskrift frå kommunal- og eit-eller-anna-departementet. Komplottet er kampen om å vera i posisjon til å parafera, det vil seia skriva under på brev som er konsiperte lenger nede i rekkene.

Han kom også dragande med Alexander Kielland (1849–1906) og romanen Arbeidsfolk. Tittelen er ironisk, for det handlar ikkje om vanlege folk, men er eit harskt klagemålskrift mot gagnlause departementskopistar, den skitviktige embetsstanden og det sjølvbyrge embetsmannsveldet som er frekke nok til å kalla seg folkets tenarar.

Byråsjefen avskriv Kielland som ein lett novellist som leika seg med å vera radikal samfunnsrefsar utan diktarløn. Plattforma hans sokk og diktarevna traut då han kom på rett plass som særs velfødd amtmann.

SAMTIDSROMANAR vekte ulik åtgaum: Byråsjefen likte ikkje moralen i Lars Saabye Christensens En tilfeldig nordmann, om den lojale Gordon Mo. Han blei aldri forfremja og enda som ein skrikande galning på møte i Litteraturhuset. Spaltisten begynte på Zeshan Shakars Gul bok som den store innvandrarromanen II, men fekk mest leseglede av hovudpersonens sjokk då han møtte det departementale kvardagslivet som ein framandkulturell frå BI. Vertinna tykte Birger Emanuelsens Statsråden kommer var for suicidal, men mora seg over episodar forfattaren har snappa med seg frå karrieren som reklamemann og taleskrivar.

RUTH LILLEGRAVEN har flytta tilbake til Vestlandet (Granvin i Voss herad) og blitt kriminell. Om dette hadde vore ei tevling og ikkje ein lesesirkel, er Spaltisten og Hjelpeskrivarane samde om at Lillegraven tar prisen. Dei las med ofsande glede snedig oppbygde personlege samlivsdrama og perfekte drap. Men det som står fram i denne samanhengen, er gløtta inn i departementets indre liv i skjeringspunktet mellom fag, formidling og politikk. Hovudpersonen Clara tar elles til slutt det uvanlege steget over til the dark side, frå byråkrat til politikar – med lik i lasten.

Lillegraven debuterte med store stygge dikt og slo seg på barnebøker, men hadde sitt levebrød som taleskrivar i departementet som steller med kommunikasjon. I etterordet til den psykologiske thrilleren Alt er mitt rettar ho ein særleg takk til departementsråd Eva Hildrum for «mange lesingar, mykje hjelp og interessante samtalar undervegs».

DESSE TALESKRIVARANE fekk kanskje ikkje så mykje høgverdig litteratur inn i meldingar og talar, men sjelelivet i departementet har sett forvitnelege spor i romanane deira.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.