Andreas Hompland

hompland@online.no

Etter plakatar og sukkertøy, brosjyrar, buttons og ballongar, og ein og annan rikspolitikar som har stukke innom ein stand, er dei valde lokalpolitikarane overlatne til seg sjølve. Dei må finna fram til måtar å leva saman på i den kommunegrå kvardagen. Då begynner forhandlingane. Deadline for å konstituera dei nyvalde kommunestyra er innan utgangen av oktober.

I STORE KOMMUNAR med «byregjering» kan det gå raskt å avklara kva for parti som vil danna fleirtal, men det kan trekka ut før dei kjem med ei laus erklæring om kva dei skal samarbeida om å gjennomføra.

I det store fleirtalet av kommunar er det formannskapsmodellen som rår. Der kan det ta mange veker før drøftingane er over, for der skal alle vera med, etter storleik og kjøpslåing.

Ein må halda styr på skilnaden mellom forpliktande politiske avtalar og valteknisk samarbeid om formelle verv og posisjonar mellom parti som står langt frå kvarandre. Veljarar som ser seg blinde på nasjonale trendar, veit ikkje kvar røysta deira hamnar i det lokale spelet.

ORDFØRARFAKTOREN skal ein ikkje kimsa av for valresultatet, sjølv om det blir insistert på at det er sakene som tel: Her er eit dobbeldøme frå kysten Lindesnes–Åna-Sira og dalstrøka innafor. I Flekkefjord gjekk Framstegspartiet, eller rettare sagt den populære ordføraren i flanellskjorte, Torbjørn Klungland, fram 29,1 prosent til 45,5 prosent. Alle andre parti gjekk tilbake, bortsett frå debutanten Flekkefjords vel som fekk 2,9 prosent.

Hos grannen mista Senterpartiet to tredelar av veljarane. Framstegspartiet fekk 22,5 prosent og Industri- og Næringspartiet 8,1 prosent i kraft- og smelteverkskommunen. Med ein dyktig og omtykt ordførar blei det utryddingstruga Kristeleg Folkeparti størst med 28,4 prosent; i heimekrinsen hans, Kvinlog, fekk dei nær halvparten av røystene.

BLIKKET PÅ kommunevalet er ofte blinda av «blokkene»: raudgrøn blokk mot blå og borgarleg blokk. Kommunalt er blokkperspektivet ofte direkte misvisande, særleg der det er lokale lister eller éisakslister. Personstemmer, kumuleringar og slengarar gjer totalbildet endå meir samansett. I mange kommunar er det slett ikkje tale om kompakte blokker, men meir om legoklossar av ulik form og farge som kan stablast på forskjellige måtar.

Når det skal forhandlast om ordførar og posisjonar i formannskap og utval, er nasjonale prosenttal og konstellasjonar underordna. Det handlar sjeldan om ideologi og prinsipielle skiljeliner, men om praktiske løysingar på lokale utfordringar som går på kryss og tvers av tradisjonelle ideologiske skiljeliner som blir forsøkt forstørra i den nasjonale valkampen. Rikspolitikarar lovar, men lokal­politikarane må levera.

Kommunestyra må uansett snikra samen eit budsjett innanfor statens gitte rammer og rådmannens formanande ord. Då kan det oppstå merkelege alliansar gjennom heilt normal heste­handel der kvar skulekrins, gatelykt og asfaltert vegstubb tel med.

ORDFØRARKJEDA er viktig, både symbolsk og maktpolitisk. Ordføraren er talsperson og ansikt utover, men også lagleiar og initiativtakar innover. I små kommunar er han, og stadig oftare ho, einaste kommunepolitikar på heiltid. Det gir dagsorden- og saksmakt, men er også ein vanskeleg balansegang i klem mellom innbyggarar, andre lokale politikarar og den kommunale forvaltninga med rådmenn, kommunedirektørar og etatssjefar.

Det er ofte konsensus om kven som bør bli eller halda fram som ordførar. Andre gonger kan underlege sengekamaretar rotta seg saman for å kasta ein lengesittande og eigenrådig veteran. Då må det tautrekkast om kven som skal vera med og sikra eit berekraftig fleirtal. Det gjeld å telja hovud, men også kjenna på klima og kjemi og bruka vippeposisjonar til små og synlege gjennomslag.

SJØLV OM HØGRE blei størst i prosent og er størst i folkerike kommunar, vil Arbeidarpartiet og Senterpartiet framleis ha fleire ordførarar, ofte i kamp mot kvarandre. Nasjonale partilojalitetar blir nulla ut kommunalt, for der er det andre spelereglar som gjeld.

Då Arbeidarpartiet måtte slutta å oppfatta seg sjølv som den naturlege hegemon der andre kunne få vera med lasset, har dei gitt seg inn i fleire merkelege og styringsudyktige regnbogekoalisjonar enn Høgre for å behalda ordføraren.

Senterpartiet imploderte ved valet og tapte i dei nyvunne provinsane i vest og nord. Trygve Slagsvold Vedum er ein dyktig dansar, men det krevst improvisasjon og intuisjon når ein skal svinga seg i anna enn lausdans eller tango for to. Då kjem det godt med at det maktsøkande Senterpartiet er betre skodd for pragmatikk enn blokkpolitikk.

***

RETTINGAR. I Sideblikk for to veker sidan kommenterte eg sjefredaktør Eilertsens fråsegn til tingarane om Aftenpostens borgarlege tradisjonar og (a)politiske agenda – «i trygg forvissing om at leserne er godt i stand til å gjøre seg opp sin egen mening».

Mens salig Sundar snudde seg i si politiske grav, skreiv Tanta i Akersgata dette på leiarplass dagen før valet: «Av partiene i Oslo er det Venstre som i dag svarer best på mange av utfordringene hovedstaden står overfor.»

Venstre gjorde eit brakval i Oslo. Anna Dåsnes (25) på den kjempande fjerdeplassen kom inn med glans. Eg skuldar
lesarane å gjera merksam på at ho er dotter av politisk redaktør Kjetil Bragli Alstadheim i Aftenposten.

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.