Mange vart glade då Statsforvaltaren i Oslo og Viken gjorde vedtak om å nekta Jehovas Vitne statleg støtte. Dette er eit trussamfunn som har brukt ein umenneskeleg eksklusjonspraksis som inneber at medlemmer som går ut eller blir støytte ut av samfunnet, ikkje får lov til å møta nære slektningar, barn og søsken inkludert.

Dette er inhumant, og det er i strid med det dei aller fleste kristne oppfattar som teologisk rett og forsvarleg. Det siste argumentet gjer nok ikkje inntrykk på leiarane i Jehovas vitne, som i utgangspunktet forkastar alle andre autoritetar enn sine eigne teologar.

Kva ein elles måtte meina om dette vedtaket, så har det ein positiv verknad ved at det kastar lys over denne praksisen, som i utgangspunktet ikkje toler dagens lys, og som trussamfunnet difor freistar å halda tilbake opplysningar om. Men nokre saker i rettsapparatet har gjeve tilstrekkeleg kunnskap til å slå fast at dette er ein uvanleg brutal og umenneskeleg praksis, i Guds – eller Jehovas – namn.

Kritikk

Likevel er det grunn til å tenkja gjennom dette vedtaket. Dei kritiske innvendingane må rettast mot lova som gjer dette mogeleg, ikkje mot statsforvaltaren som gjennomfører lova.

Og kritikken er denne: Det er alltid farleg å gje staten lovmessig dekning til å overprøva det religiøse samfunn held for sant og rett. Argumentasjonen i dette tilfellet blir knytt til den lova om trussamfunn som kom etter oppløysinga av statskyrkja. Denne lova skal i prinsippet vera religiøst blind, altså nøytral, og gje ein viss sum per medlem til alle trussamfunn, den gamle lutherske folkekyrkja, muslimske grupper, Jehovas vitne, Hillsong og kva det måtte vera. Krava blir stilte til medlemslister og administrativ orden, ikkje til religiøst innhald.

Denne i utgangspunktet rause ordninga kan, som vi ser i dette tilfellet, likevel snuast til eit kontrollorgan. I mangfaldets tid straffar ein ikkje lenger folk fordi dei høyrer til dissentarsamfunn, katolske eller jødiske forsamlingar, slik den ortodokse lutherske staten gjorde med stort frimot.

Statleg regulering

Religiøse forsamlingar utanfor statskyrkjeleg kontroll var forbodne heilt til midten av 1800-talet, og jødane hadde ikkje eingong tilgang til riket. Det er viktig å hugsa den statlege brutaliteten som dette regimet førte med seg. Det kan minna oss om at alliansen mellom stat og religion kan vera skummel på fleire vis.

I dag kan vi få ein allianse mellom ein sekulær stat og tilpassingsdyktige trussamfunn, med likestilling og kjønnsforståing i orden. Så kan ein bruka økonomiske pressmiddel på dei som ikkje lever opp til standarden. Det kan vera dei som har eit «tradisjonelt syn på ekteskapet», eit argument som nyleg vart brukt for degradera ein privat akademisk institusjon. Det kan vera samfunn som ikkje gjev kvinner tilgang til alle religiøse funksjonar. Og det kan råka religionar som bryt for sterkt med norsk kultur og tradisjon.

Her kan vi sjå føre oss ein glidebane, og vedtaket i Oslo kan vera første steg på ein farleg veg mot statleg regulering av religion, som fort kjem i motsetnad til religionsfridommen.

Prinsipp

Men kva med inhuman behandling av menneske, som kan henda både her og der? Her er det freistande å dra ein parallell til diskusjonane om ytringsfridom. Det er ein fundamental rett, på linje med religionsfridommen. Men han har avgrensingar.

Det prinsipielt viktige er at desse avgrensingane ikkje ligg i kva slags ytringar staten likar eller ikkje likar, noko som ville føra til politisk sensur på kort tid. Avgrensingane ligg i straffelova. Det er ikkje lov å ytra trugsmål, hatefulle ytringar som fornedrar ei (utsett) gruppe, og så vidare. På denne måten legg ein kontrollen av desse grensene i rettsvesenet, ikkje i den utøvande makta.

Det kan vera modellen også for religiøse grupper. Den inhumane praksisen med å nekta medlemmer å møta nære familiemedlemmer, kan problematiserast ut frå allmenne lover om familieetikk og barnevern. Å truga medlemmer med økonomisk makt kan problematiserast som andre typar trugsmål.

Reaksjonar

Mellom reaksjonane på vedtaket i Oslo blir det sagt at det finst endå verre døme i somme muslimske forsamlingar. Om så er, burde same prinsippet gjelda der. Det er lov til å forkynna det religiøse synet sitt, og religiøse system har sine åtvaringar mot moralsk forfall og sedløyse. Det høyrer til den religiøse ytringsfridommen. Men trugsmål om isolering, økonomiske sanksjonar, eventuelt også fysisk vald, det er i strid med straffelova, og bør handsamast der. Det vil gje eit skarpare skilje mellom den utøvande og den dømmande makta og vera meir ryddig.

Så bør ein sjølvsagt, også ved denne korsvegen, vurdera om statleg støtte til religion er ein god idé i det heile teke.

I Skandinavia førestiller ein seg at trua vil døy ut dersom statsstøtta blir borte. Mot det kan ein innvenda, som Søren Kierkegaard, at den vennlege staten kanskje er ein større fare for religionen enn pengenaud. Difor utforma han slagordet «frels Christendommen fra Staten». Men det er ein annan diskusjon.

I første omgang bør ein gå opp grensene mellom statleg styring og religiøs sensur.

Jan Inge Sørbø er professor ved Høgskulen i Volda og fast skribent i Dag og Tid.