Jesper Hommefoss Johnsen

jesper@dagogtid.no

Sist sundag landa 15 representantar frå Taliban på Gardermoen. I tre dagar forhandla dei med både afghanske menneskerettsforkjemparar og internasjonale diplomatar før dei drog heim tysdag kveld. Det er første gong representantar for Taliban-regimet gjestar eit vestleg land etter at dei tok over makta.

Arne Strand er seniorforskar ved Chr. Michelsens Institutt i Bergen.

­– Kva meiner du om at Noreg legg til rette for ein dialog med Taliban i Oslo? Er det rett eller gale?

– Det er det einaste logiske. Ein dialog er inga anerkjenning av regimet, men ei pragmatisk løysing for å hindre at befolkninga lir. Samstundes handlar det om å konvertere ein krigarkultur inn i ein dialog. Me veit at dei er gode til å krige, no må me prøve dei ut på dialogfronten. Oslo vert lakmustesten på kor langt dei er villige til å strekkje seg.

– Kvifor gir me Taliban legitimitet ved å hente dei til Noreg? Kunne ein ikkje ført dialogen i nærområda?

– Slik møtet i Oslo var lagt opp, gav ikkje Noreg Taliban legitimitet. For å møte dei utfordringane Afghanistan står overfor, må ein snakke med makthavarane der. Når Noreg prioriterte deltaking frå det afghanske sivilsamfunnet, var Oslo den beste staden. Mange av dei vågar ikkje å reise til Kabul, og land som Pakistan, Iran eller Qatar vert ikkje sette på som nøytrale partar i denne konflikten.

– Kvifor er akkurat Noreg den rette staden?

– Oslo er nøytral grunn. Noreg har opparbeidd seg tillit over lang tid gjennom bistand og diplomati i Afghanistan. Samstundes har me vore ein pådrivar for fred og spesielt kvinnerettar internasjonalt.

– Kor mykje gjennomslag kan ein vente seg?

– Taliban vektlegg gode samtalar med USA, det trur eg er ein nøkkel for vegen vidare. Samstundes har dei lova å opne jenteskular opp til tolvte klasse. Mykje har handla om å eksponere Taliban for andre synspunkt i det afghanske sivilsamfunnet, mellom anna kvinnerettsorganisasjonar.

– EU vil betale lærarlønene i to månader om dei held lovnaden om å la jenter gå på skulen. Korleis følgjer ein opp det?

– Det er ikkje så vanskeleg. Nokre av skulane er drivne av internasjonale hjelpeorganisasjonar, så dei melder ifrå. Og med sosiale medium spreier ting seg raskt. Om ein har mekanismar for å finne ut kor mykje narkotika det er sør i landet, skal ein òg klare å finne ut om elevane går på skulen. Det handlar berre om vilje til å systematisere kunnskapen.

– Korleis er den humanitære situasjonen i Afghanistan no?

– Landet er prega av ei enormt stor humanitær krise. Over 20 millionar står ifølgje FN i fare for akutt svolt. Likevel må ein ha med seg at situasjonen hadde vore ille utan Taliban òg. Afghanistan har lenge vore plaga av tørke, noko som har ført til matmangel og intern flukt. Alt vart endå verre då vestlege land kutta bistanden.

– Kva slags følgjer fekk det?

– No er Afghanistan nesten totalt avhengig av bistand. På lang sikt har begge partar difor interesse av å få økonomien opp å gå igjen. Ein dialog er heilt naudsynt om det skal skje. Dilemmaet er at me har med ein stat å gjere. Når me gjev pengar til ein ikkje-statleg organisasjon, har me meir kontroll på pengebruken.

– Kva er vestlege land opptekne av i dialogen?

– Vesten er spesielt oppteken av to ting utover kvinnerettar: å hindre migrasjon og terrorisme. Det er enkle krav for Taliban å gå med på. For å sikre den stabiliteten må dei betre den humanitære situasjonen. Difor må begge partar kome kvarandre i møte. Taliban må levere på menneskerettar, og vestlege land må komme med naudhjelp.

– Handlar det ikkje no i hovudsak om å hindre ein svoltkatastrofe? Kvifor forhandlar ein då om kvinnerettar?

– Kravet om jente- og kvinnerettar har vore på dagsordenen sidan Taliban tok makta i august 2021. Då stengde dei jenteskular og hindra kvinner frå å arbeide i det offentlege. Kravet om sikring av grunnleggjande menneskerettar har halde fram også etter at svoltkatastrofen etter kvart vart tydelegare.

– Kva er vegen framover for Afghanistan?

– Det grunnleggjande spørsmålet er kva forhold me skal ha til dei framover. Dei kan snakke med andre land som ikkje har same forståing av sivilsamfunn eller menneskerettar som me, til dømes Russland og Kina. Då er det viktig å vere ein korreks til det.

– Men korleis kan vestlege land jobbe for å betre situasjonen i landet?

– Indre press er viktigare enn ytre press. Afghanarane må vilje det sjølv. Me kan ikkje tvinge dei til det, det var det som gjekk gale sist gong. Så er det viktig å hugse på at Afghanistan har endra seg enormt dei siste 20 åra. Det gjer det enklare å gjennomføre krav.

– Kva har skjedd?

– Befolkninga har vorte eksponert for den vestlege verda både gjennom skulegang og sosiale medium. I tillegg har det utvikla seg ein middelklasse som ikkje fanst den gongen. Det er eit heilt anna press på Taliban no enn før. Om dei trør feil, må dei rekne med eit opprør.