Eg vart fødd i 1961, 16 år etter slutten på andre verdskrigen, der ein av bestefedrane mine døydde, den andre overlevde. I heile barndomen leika vi krig med vener.

Vi delte oss i to grupper: vi og «tyskarane». Ingen ønskte å vere «tyskar». Da trekte vi lodd, og da laut somme likevel vere «tyskarar» så lenge leiken vara. Det seier seg sjølv at «tyskarane» burde tape. Vi sprang rundt med liksomkalasjnikovar av tre, «skaut» mot fienden frå bakhald, kauka «tra-ta-ta» og herma lyden av maskingevær.

I fjerde klasse fekk vi velje eit framandspråk. Eg nekta blankt å slutte meg til tyskgruppa. «Dei drap bestefar Alexej!», sa eg, og ingen freista overtyde meg om å lære tysk. Eg valde engelsk. Britane var våre allierte i den krigen. No har omgrepet «vi» endra meining. Likevel, britane er framleis våre allierte. Men no er det ikkje «vi sovjetarar», det er «vi ukrainarar».

Det gjer meg trist å tenkje på at etter krigen, når born får tilbod om russisk i skulen, vil dei avslå blankt og seie: «Russarane drap bestepappaen min!» eller «Russarane drap veslesøstera mi!».

Det vil heilt sikkert skje. Og det i eit land der halve folkesetnaden snakkar russisk, der det er fleire millionar etniske russarar som meg.

Putin øydelegg ikkje berre Ukraina, han øydelegg Russland, og han øydelegg det russiske språket. I dag, under denne fryktelege krigen, i ei tid da russiske bombefly bombar skular, universitet, sjukehus, meiner eg at det russiske språket er eit av dei minst viktige offera i denne krigen.

Eg har mange gonger skjemst over det russiske opphavet mitt, over at russisk er morsmålet mitt. Eg har freista på ulike vis å forklare at språket ikkje kan klandrast. At Putin ikkje har noko eigarskap til det russiske språket. At mange som forsvarar Ukraina, er russisktalande, at mange sivile offer sør og aust i Ukraina også er russisktalande og etniske russarar. Men no ønsker eg berre å vere stille.

Eg snakkar ukrainsk flytande. Det er lett for meg å veksle mellom dei to språka i ein samtale. Men eg ser alt no den nære framtida til det russiske språket i Ukraina. Det vil snøgt bli mykje mindre. På same viset som ein del russiske borgarar no riv sund det russiske passet sitt og nektar å sjå på seg sjølve som russarar, er det mange ukrainarar som kuttar ut alt som er russisk, inkludert språket, russisk kultur, alt dei tenkjer om Russland.

Borna mine har to morsmål: russisk og engelsk. Kona mi er britisk. Seg imellom har dei alt gått over til engelsk. Dei snakkar framleis russisk til meg, men dei er ikkje interesserte i russisk kultur. Jamvel om dottera mi Gabriella frå tid til anna sender meg lenker til utsegner frå nokre russiske rapparar og rockarar som opponerer mot Putin. Ho ønsker vel å støtte meg på denne måten, ved å vise at ikkje alle russarar elskar Putin og er klare til å drepe ukrainarar.

Eg veit det jo sjølv. Blant venene mine og kjenningar som er russiske skribentar, er det ei lita gruppe som ikkje har vore redd for å erklære støtte til Ukraina. Det gjeld Vladimir Sorokin, Boris Akunin og Mikhail Sjisjkin. Dei har lenge levd i eksil, og dei har vore i opposisjon til Kreml i lang tid. Det er nokre få blant dei som bur i Russland, men dei har òg klare utsikter til å bli emigrantar.

Eg er takksam overfor dei og set dei på «kvitelista» mi, ei liste over ærlege og skikkelege folk. Eg ønsker at dei skal halde fram med å vere i historia, vere i verdskulturen, bli lesne og lytta til. Heile Russland er ikkje eit Putin-kollektiv. Men det uheldige er at det ikkje finst noko anti-Putin-kollektiv i Russland. Ikkje eingong Navalnyj var klar til å diskutere tilbakeføring av illegalt annekterte frå Krim.

For å kome vekk frå alle desse tankane ønsker eg stadig å gøyme meg i minna frå barndomen. Som barn lika eg å reise til Tarasivka i nærleiken av Lyiv, til slagmarkene frå andre verdskrigen. Eg drog med tog saman med bestevenen min, Sasha Solovjov. Vi hadde med oss «feltspadar» og grov i høgdedraga ved landsbyen. Der var det lett å grave opp kuler og patronar til maskingevær og rifler. Det fanst òg granatrestar og uniformsknappar.

Mange tonn metall frå andre verdskrigen ligg framleis i grunnen kring Kyiv. Og ikkje berre kring Kyiv, men over heile Ukraina. Rundt landsbyen Lazarivka i Zhytomyr-regionen, der vi har eit sumarhus, er det mykje metall, og somme fastbuande har lenge drive med skatteleiting. Dei har kjøpt seg dyre metalldetektorar som gjer det råd å undersøke grunnen i ein meters djupn.

På fritida vandrar dei ikring med detektoren på jorde og i skogane. Slava, ein traktorkøyrar frå nabolaget, fann og grov ut ein bit av kanonløpet på ei tysk stridsvogn for to år sidan. Lenge kunne han ikkje bestemme seg for kva han skulle gjere med denne stumpen. Småting som han fann, selde han på internettet, men eit par meter langt kanonløp på over femti kilo er knapt eit populært objekt for samlarar av militære memorabilia.

Eg veit ikkje kva han gjorde med kanonstumpen. Truleg vart han seld som skrap. Han låg berre på gardsplassen hans i fleire månader, og eg reknar med at kona hans gav klart uttrykk for misnøye. Biten forsvann, og eg spurde ikkje kva han hadde gjort med han. Men etter krigen vil han gå ut med metalldetektoren att på markene. Eg reknar med at mange nye funn ventar på han der.

No ligg det tusenvis av tonn med russisk militært metallskrap både på og under ukrainsk jord. Truleg kan Ukraina etter krigen selje alt dette metallet til Kina eller andre. Men nett no hopar det seg opp med vrak av stridsvogner og utbrende pansra personellkøyretøy på ukrainske vegar og markar. Og innbyggjarane i byar som ikkje er erobra av den russiske armeen, grev skyttargraver og byggjer forsvarsverk.

Mange sivile er blitt spesialistar på forsvarsverk. Dei veit alt kva «første forsvarsline», «andre forsvarsline» og «tredje forsvarsline» er. Dei grev skyttargraver heile tida, dag og natt, medan dei ventar på at russiske stridsvogner og infanteri skal rykke fram. Og medan dei grev, dukkar det opp fullstendig uventa funn – ikkje militære, men arkeologiske.

På to plassar i skyttargravene er det funne restar etter bustader frå bronsealderen og nyare gjenstandar. Sjølvsagt ønskte tilfeldige arkeologar å informere profesjonelle arkeologar og museum, men verkelege arkeologar er ikkje så lette å finne, og museum, om dei ikkje alt er bomba, er ikkje klare til å ta imot historiske verdiar og ordne utstillingar medan krigen herjar.

Ein fann raskt ei løysing: Museum har instruert alle som kjem over arkeologiske funnstader, om å sikre posisjonen til funnet og overlate det til vidare studium og utgraving til etter krigen.

Når krigen er slutt, vil det fortidige kulturlaget sjølvsagt vere blanda med dagens, eller meir presist, med det moderne laget «russisk kultur». Men arkeologar kan enkelt sortere funna. I det minste vil dei verkelege historiske verdiane ikkje vere stempla «Laga i Den russiske føderasjonen».

Etter krigen vil ruinane av dusinvis med byar og tusenvis av landsbyar vere att, millionar av ukrainarar vil vere huslause. Mange vil vere bitre og kjenne på hat. Og ungane vil leike den nye krigen og grave fram kuler og granatsplintar frå bakken. Og bilar vil lenge vere truga av miner som er etterlatne i vegkantane.

Ein krig sluttar aldri på ein spesifikk dato i eit spesifikt år. Krigen held fram så lenge folk døyr av følgjene etter han, av skadane etter bombinga. Psykologisk var andre verdskrigen i tidlegare Sovjet over i slutten av 1970-åra, men sovjetsystemet forlengde minnet om krigen og forlengde hatet etter krigen gjennom filmar, bøker, lærebøker i skulen.

Skulebøker i «separatistrepublikkane» fortel at Ukraina er ein fasciststat. Frå fødselen av vert born opplærte til å hate Ukraina, Europa og USA.

Eg kan sjå for meg korleis denne krigen vil bli framstilt i russiske historiebøker. Russland har lang røynsle i å omskrive historia. Den tidlegare undervisningsministeren Dmitry Tabachnik, som ein gong flykta frå Ukraina, fortalde meg at Russland kravde at ukrainske skulebøker vart viste til spesialistane deira, og det er berre ti år sidan. I sovjetæraen kontrollerte Sovjetsamveldet innhaldet i historiebøker til bruk i finske skular. Moskva forbaud finske historikarar å skrive sanninga om den finske vinterkrigen i 1939 og nokre andre hendingar i lærebøker.

Fridom for historia er garantien for ein fri stat. Eg ønsker verkeleg at historia om Ukraina skal vere sann i ukrainske skulebøker. Nei, det finst ingen løgner som er nyttige for Russland, det finst mytar som er vanskelege å prove. Ein myte blir del av historia når eit land treng moralsk støtte. Det er da studiet av mytar blir viktigare for ein del av folket enn studiet av historia blir.

Denne krigen har alt tilført mange mytar til Ukrainas uskrivne historie. Nokre av desse mytane vil heilt sikkert syne seg å vere sanne. Eg veit berre ikkje kva del av dei. Eigentleg er det ikkje viktig for meg no kva som er myte og kva som er sanning. Den store myten i dag er den om piloten som forsvarer himmelen over Kyiv. «Ghost of Kiev» – «Kyiv-spøkelset» – kallar dei det.

Ingen veit akkurat kor mange russiske fly han har skote ned. Men han er framleis i live, og det ukrainske forsvarsdepartementet overtyder om at dette er ein verkeleg, ikkje ein oppfunnen, pilot. Same kva vil han gå inn i historia om Ukraina. Og dersom flyet hans vert skote ned av russarane og han styrtar ein eller annan stad, vil anten eit barn med ein leikespade eller ein traktorkøyrar med metalldetektor snuble over han før eller seinare.

Og ein bit flymetall vil ende opp i eit museum, eit museum for Ukrainas historie, der det vil få ein plass ved sida av gjenstandar frå bronsealderen, funne under den ukrainsk-russiske krigen, da det vart grave skyttargraver nær byen Mykolayiv.

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle