Ny kamp om skuleplassane
Fritt skuleval har ført til høgare karakterar, men skulane har vorte meir segregerte.
Regjeringa vil innføre fritt skuleval for elevar på vidaregåande skule. I dag er det opp til fylkeskommunane å avgjere inntaksmodell.
Foto: Thomas Brun / NTB
Samtalen
Astrid Marie Jorde Sandsør
Forskar ved Institutt for spesialpedagogikk ved Universitetet i Oslo og NIFU
Aktuell
Regjeringa vil innføre friare skuleval i alle fylke
Samtalen
Astrid Marie Jorde Sandsør
Forskar ved Institutt for spesialpedagogikk ved Universitetet i Oslo og NIFU
Aktuell
Regjeringa vil innføre friare skuleval i alle fylke
christiane@dagogtid.no
Søndag offentleggjorde kunnskapsminister Guri Melby (V) at fylkeskommunane må skrote nærskuleprinsippet. I staden skal regjeringa lage ein ny inntaksmodell for dei vidaregåande skulane basert på «friare skuleval». Modellen skal utarbeidast i samarbeid med interesseorganisasjonen for kommunane og fylkeskommunane, KS, som er sterkt kritisk til at fylkeskommunane no skal verte overstyrte. Inntaksordninga er også i seg sjølv politisk omstridd og skil venstre- og høgresida frå kvarandre i norsk politikk.
Astrid Marie Jorde Sandsør er forskar ved Institutt for spesialpedagogikk ved Universitetet i Oslo og Nordisk institutt for studier av innovasjon, forskning og utdanning (NIFU), og kjenner forskinga på feltet.
– Enkelte kallar det fritt skuleval, andre karakterbasert opptak. Kva omgrep føretrekkjer du?
– Det inneber eigentleg to forskjellige ting. Fritt skuleval er eit vidare omgrep som inneber fridommen til å velje kva for ein skule ein ønskjer å gå på. Kva for kriterium som ligg til grunn, kan variere. Ein kan til dømes leggje til grunn dels karakterar og dels geografi. Karakterbasert opptak er opptak berre på grunnlag av karakter innanfor eit opptaksområde.
– Då går vi for det enklaste, fritt skuleval. Det er lett å tenkje at dei sterke vinn på ei slik ordning og dei svake tapar. Er det noko i det?
– Enkelte studiar viser at det kan gå betre med elevar som får høve til å velje, med betre prestasjonar og mindre fråfall på vidaregåande. Det kan vere fordi dei føler seg meir veltilpassa på ein skule dei aktivt har valt å gå på. Samstundes er ein uroa for dei som ikkje kan velje i eit karakterbasert opptak, til dømes fordi dei får dårlegare karakterar. Det finst ikkje studiar frå Noreg som viser at det går dårlegare med desse elevane, men dette manglar ein forsking på for å kunne slå fast sikkert.
– Kva er det positive med ordninga?
– Det ein har sterkast evidens for å seie, er at elevane på stader som har opna for friare skuleval, går ut av ungdomsskulen med høgare karakterar. At elevane har noko å kjempe for, og at karakterane har noko å seie, kan motivere til å jobbe hardare. Begge delar er bra for læring. Eit anna aspekt ved nærskuleprinsippet gjer at det ikkje lenger har like mykje å seie kor ein bur.
– Og det mest negative?
– Segregering er det som uroar, uavhengig av korleis det går med karakterar og fråfall for elevane seinare. Ein er uroa for at skulane vert meir segregerte fordi elevane med gode karakterar går på éin skule og elevar med dårlegare karakterar på ein annan. Karakterar heng også saman med sosioøkonomisk status og innvandrarbakgrunn. I denne samanhengen er fritt skuleval fritt for dei med gode karakterar og mindre fritt for dei med dårlege karakterar. Med færre val kan ein få lengre reiseveg til skulen, og ein endar kanskje ikkje opp der ein gjerne skulle vore. Det kan påverke motivasjonen for dei ein kanskje uroar seg mest for, men her manglar det forsking. Også lærarar kan verte tiltrekte av ein god elevmasse, slik at det kan utvikle seg A- og B-skular.
– Finst det nokon som helst kunnskapsbasert grunn til å flytte fridommen til å avgjere inntaksordninga frå fylkestinga til regjeringa?
– Det finst vel kanskje større grunnlag for å gjere det motsette. Studiar viser at desentraliserte avgjerder kan vere betre for elevresultata, kanskje fordi ein i fylka kjenner elevane best. Men blir det for desentralisert, kan det fjerne stordriftsfordelane som skal til for å ta vala som er gode for elevane. Det kan tenkjast at fylkeskommunen er den rette staden for avgjerder, men det er eit politisk spørsmål.
– Kritikarar kallar fritt skuleval distriktsfiendtleg. Er det grunn til å tru at ordninga vil føre til nedlegging av mindre skular i distrikta?
– Om du tar bort nærskuleprinsippet, og om elevar vel seg vekk fordi skulen ikkje klarer å gjere seg attraktiv nok, kan det gje færre søkjarar, slik at ein skule mistar grunnlaget for å overleve. Det kan ein til dømes løyse ved å gje skulane attraktive studieretningar og fleire ressursar, slik at elevane søkjer seg dit. I Oslo har ein sett ein dynamikk: Kva skular som er attraktive, kan endre seg frå eit år til det neste. Det vert påverka av kva studieretningar og middel skulane har.
– Er forskarar relativt samde om kva som er dei positive og negative sidene ved fritt skuleval?
– Ja, elevane gjer det betre, eller i alle fall ikkje verre. På same tid aukar segregeringa i skulane. Dei to tinga er ein nok kanskje samde om. Om ein skal vektleggje det eine eller andre, er opp til politikarane.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
christiane@dagogtid.no
Søndag offentleggjorde kunnskapsminister Guri Melby (V) at fylkeskommunane må skrote nærskuleprinsippet. I staden skal regjeringa lage ein ny inntaksmodell for dei vidaregåande skulane basert på «friare skuleval». Modellen skal utarbeidast i samarbeid med interesseorganisasjonen for kommunane og fylkeskommunane, KS, som er sterkt kritisk til at fylkeskommunane no skal verte overstyrte. Inntaksordninga er også i seg sjølv politisk omstridd og skil venstre- og høgresida frå kvarandre i norsk politikk.
Astrid Marie Jorde Sandsør er forskar ved Institutt for spesialpedagogikk ved Universitetet i Oslo og Nordisk institutt for studier av innovasjon, forskning og utdanning (NIFU), og kjenner forskinga på feltet.
– Enkelte kallar det fritt skuleval, andre karakterbasert opptak. Kva omgrep føretrekkjer du?
– Det inneber eigentleg to forskjellige ting. Fritt skuleval er eit vidare omgrep som inneber fridommen til å velje kva for ein skule ein ønskjer å gå på. Kva for kriterium som ligg til grunn, kan variere. Ein kan til dømes leggje til grunn dels karakterar og dels geografi. Karakterbasert opptak er opptak berre på grunnlag av karakter innanfor eit opptaksområde.
– Då går vi for det enklaste, fritt skuleval. Det er lett å tenkje at dei sterke vinn på ei slik ordning og dei svake tapar. Er det noko i det?
– Enkelte studiar viser at det kan gå betre med elevar som får høve til å velje, med betre prestasjonar og mindre fråfall på vidaregåande. Det kan vere fordi dei føler seg meir veltilpassa på ein skule dei aktivt har valt å gå på. Samstundes er ein uroa for dei som ikkje kan velje i eit karakterbasert opptak, til dømes fordi dei får dårlegare karakterar. Det finst ikkje studiar frå Noreg som viser at det går dårlegare med desse elevane, men dette manglar ein forsking på for å kunne slå fast sikkert.
– Kva er det positive med ordninga?
– Det ein har sterkast evidens for å seie, er at elevane på stader som har opna for friare skuleval, går ut av ungdomsskulen med høgare karakterar. At elevane har noko å kjempe for, og at karakterane har noko å seie, kan motivere til å jobbe hardare. Begge delar er bra for læring. Eit anna aspekt ved nærskuleprinsippet gjer at det ikkje lenger har like mykje å seie kor ein bur.
– Og det mest negative?
– Segregering er det som uroar, uavhengig av korleis det går med karakterar og fråfall for elevane seinare. Ein er uroa for at skulane vert meir segregerte fordi elevane med gode karakterar går på éin skule og elevar med dårlegare karakterar på ein annan. Karakterar heng også saman med sosioøkonomisk status og innvandrarbakgrunn. I denne samanhengen er fritt skuleval fritt for dei med gode karakterar og mindre fritt for dei med dårlege karakterar. Med færre val kan ein få lengre reiseveg til skulen, og ein endar kanskje ikkje opp der ein gjerne skulle vore. Det kan påverke motivasjonen for dei ein kanskje uroar seg mest for, men her manglar det forsking. Også lærarar kan verte tiltrekte av ein god elevmasse, slik at det kan utvikle seg A- og B-skular.
– Finst det nokon som helst kunnskapsbasert grunn til å flytte fridommen til å avgjere inntaksordninga frå fylkestinga til regjeringa?
– Det finst vel kanskje større grunnlag for å gjere det motsette. Studiar viser at desentraliserte avgjerder kan vere betre for elevresultata, kanskje fordi ein i fylka kjenner elevane best. Men blir det for desentralisert, kan det fjerne stordriftsfordelane som skal til for å ta vala som er gode for elevane. Det kan tenkjast at fylkeskommunen er den rette staden for avgjerder, men det er eit politisk spørsmål.
– Kritikarar kallar fritt skuleval distriktsfiendtleg. Er det grunn til å tru at ordninga vil føre til nedlegging av mindre skular i distrikta?
– Om du tar bort nærskuleprinsippet, og om elevar vel seg vekk fordi skulen ikkje klarer å gjere seg attraktiv nok, kan det gje færre søkjarar, slik at ein skule mistar grunnlaget for å overleve. Det kan ein til dømes løyse ved å gje skulane attraktive studieretningar og fleire ressursar, slik at elevane søkjer seg dit. I Oslo har ein sett ein dynamikk: Kva skular som er attraktive, kan endre seg frå eit år til det neste. Det vert påverka av kva studieretningar og middel skulane har.
– Er forskarar relativt samde om kva som er dei positive og negative sidene ved fritt skuleval?
– Ja, elevane gjer det betre, eller i alle fall ikkje verre. På same tid aukar segregeringa i skulane. Dei to tinga er ein nok kanskje samde om. Om ein skal vektleggje det eine eller andre, er opp til politikarane.
– Segregering er det som uroar.
Fleire artiklar
Israelske soldatar på veg inn i nabolaget Shijaiyah i Gaza by for å fordrive fleire hundre palestinarar til ein ukjend stad nord på Gazastipa.
Foto: Moti Milrod / Haaretz / AP / NTB
Ramsalt kritikk av Israels krig i Gaza
Molok er ein page-turner med hendingar som skakar lesaren.
Gassleidningar i Moldova. Landet risikerer ei energikrise til neste år.
Foto: Aurel Obreja / AP / NTB
Moldova i skvis
Frå 1. januar kjem det ikkje meir gass til Europa gjennom Ukraina. Det kan bli alvorleg for energitryggleiken i Moldova.
Stoltenberg I-regjeringa på Slottsplassen. Dåverande statsminister Jens Stoltenberg og utanriksminister Thorbjørn Jagland står fremst.
Foto: Jarl Fr. Erichsen / NTB
Venstrepopulisme på norsk – en refleksjon
«Ved markedsrettingen og privatisering ga venstresiden delvis fra seg det som hadde vært dens kjennemerke, nemlig å mobilisere staten til fordel for folk flest.»
I november 2017 besøkte president Donald Trump kollegaen Xi Jinping i Beijing. Same året tok handelskrigen mellom USA og Kina til.
Foto: Damir Sagolj / Reuters / NTB
Det som kjem etter globaliseringa
35 år etter at Berlinmuren fall og liberalismen såg ut til å ha vunne, reiser tollmurane seg i verda.
Gatekunsten på denne muren i Kyiv er basert på kunsten til Marija Prymatsjenko, som ukrainarane no omfamnar.
Foto via Wikimedia Commons
Naiv kunst og nøktern røyndom
Dei naivistiske dyrefigurane til Marija Prymatsjenko har blitt viktige for gjennomsnittsukrainaren, som kjempar vidare i trua på mirakel.