Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

UtdanningSamfunn

Ny kamp om skuleplassane

Fritt skuleval har ført til høgare karakterar, men skulane har vorte meir segregerte.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Regjeringa vil innføre fritt skuleval for elevar på vidaregåande skule. I dag er det opp til fylkeskommunane å avgjere inntaksmodell.

Regjeringa vil innføre fritt skuleval for elevar på vidaregåande skule. I dag er det opp til fylkeskommunane å avgjere inntaksmodell.

Foto: Thomas Brun / NTB

Regjeringa vil innføre fritt skuleval for elevar på vidaregåande skule. I dag er det opp til fylkeskommunane å avgjere inntaksmodell.

Regjeringa vil innføre fritt skuleval for elevar på vidaregåande skule. I dag er det opp til fylkeskommunane å avgjere inntaksmodell.

Foto: Thomas Brun / NTB

4885
20201127

Samtalen

Astrid Marie Jorde Sandsør

Forskar ved Institutt for spesialpedagogikk ved Universitetet i Oslo og NIFU

Aktuell

Regjeringa vil innføre friare skuleval i alle fylke

4885
20201127

Samtalen

Astrid Marie Jorde Sandsør

Forskar ved Institutt for spesialpedagogikk ved Universitetet i Oslo og NIFU

Aktuell

Regjeringa vil innføre friare skuleval i alle fylke

christiane@dagogtid.no

Søndag offentleggjorde kunnskapsminister Guri Melby (V) at fylkeskommunane må skrote nærskuleprinsippet. I staden skal regjeringa lage ein ny inntaksmodell for dei vidaregåande skulane basert på «friare skuleval». Modellen skal utarbeidast i samarbeid med interesseorganisasjonen for kommunane og fylkeskommunane, KS, som er sterkt kritisk til at fylkeskommunane no skal verte overstyrte. Inntaksordninga er også i seg sjølv politisk omstridd og skil venstre- og høgresida frå kvarandre i norsk politikk. 

Astrid Marie Jorde Sandsør er forskar ved Institutt for spesialpedagogikk ved Universitetet i Oslo og Nordisk institutt for studier av innovasjon, forskning og utdanning (NIFU), og kjenner forskinga på feltet.

– Enkelte kallar det fritt skuleval, andre karakterbasert opptak. Kva omgrep føretrekkjer du?

– Det inneber eigentleg to forskjellige ting. Fritt skuleval er eit vidare omgrep som inneber fridommen til å velje kva for ein skule ein ønskjer å gå på. Kva for kriterium som ligg til grunn, kan variere. Ein kan til dømes leggje til grunn dels karakterar og dels geografi. Karakterbasert opptak er opptak berre på grunnlag av karakter innanfor eit opptaksområde.

– Då går vi for det enklaste, fritt skuleval. Det er lett å tenkje at dei sterke vinn på ei slik ordning og dei svake tapar. Er det noko i det?

– Enkelte studiar viser at det kan gå betre med elevar som får høve til å velje, med betre prestasjonar og mindre fråfall på vidaregåande. Det kan vere fordi dei føler seg meir veltilpassa på ein skule dei aktivt har valt å gå på. Samstundes er ein uroa for dei som ikkje kan velje i eit karakterbasert opptak, til dømes fordi dei får dårlegare karakterar. Det finst ikkje studiar frå Noreg som viser at det går dårlegare med desse elevane, men dette manglar ein forsking på for å kunne slå fast sikkert.

– Kva er det positive med ordninga?

– Det ein har sterkast evidens for å seie, er at elevane på stader som har opna for friare skuleval, går ut av ungdomsskulen med høgare karakterar. At elevane har noko å kjempe for, og at karakterane har noko å seie, kan motivere til å jobbe hardare. Begge delar er bra for læring. Eit anna aspekt ved nærskuleprinsippet gjer at det ikkje lenger har like mykje å seie kor ein bur.

– Og det mest negative?

– Segregering er det som uroar, uavhengig av korleis det går med karakterar og fråfall for elevane seinare. Ein er uroa for at skulane vert meir segregerte fordi elevane med gode karakterar går på éin skule og elevar med dårlegare karakterar på ein annan. Karakterar heng også saman med sosioøkonomisk status og innvandrarbakgrunn. I denne samanhengen er fritt skuleval fritt for dei med gode karakterar og mindre fritt for dei med dårlege karakterar. Med færre val kan ein få lengre reiseveg til skulen, og ein endar kanskje ikkje opp der ein gjerne skulle vore. Det kan påverke motivasjonen for dei ein kanskje uroar seg mest for, men her manglar det forsking. Også lærarar kan verte tiltrekte av ein god elevmasse, slik at det kan utvikle seg A- og B-skular. 

– Finst det nokon som helst kunnskapsbasert grunn til å flytte fridommen til å avgjere inntaksordninga frå fylkestinga til regjeringa?

– Det finst vel kanskje større grunnlag for å gjere det motsette. Studiar viser at desentraliserte avgjerder kan vere betre for elevresultata, kanskje fordi ein i fylka kjenner elevane best. Men blir det for desentralisert, kan det fjerne stordriftsfordelane som skal til for å ta vala som er gode for elevane. Det kan tenkjast at fylkeskommunen er den rette staden for avgjerder, men det er eit politisk spørsmål. 

– Kritikarar kallar fritt skuleval distriktsfiendtleg. Er det grunn til å tru at ordninga vil føre til nedlegging av mindre skular i distrikta?

– Om du tar bort nærskuleprinsippet, og om elevar vel seg vekk fordi skulen ikkje klarer å gjere seg attraktiv nok, kan det gje færre søkjarar, slik at ein skule mistar grunnlaget for å overleve. Det kan ein til dømes løyse ved å gje skulane attraktive studieretningar og fleire ressursar, slik at elevane søkjer seg dit. I Oslo har ein sett ein dynamikk: Kva skular som er attraktive, kan endre seg frå eit år til det neste. Det vert påverka av kva studieretningar og middel skulane har.

– Er forskarar relativt samde om kva som er dei positive og negative sidene ved fritt skuleval?

– Ja, elevane gjer det betre, eller i alle fall ikkje verre. På same tid aukar segregeringa i skulane. Dei to tinga er ein nok kanskje samde om. Om ein skal vektleggje det eine eller andre, er opp til politikarane. 

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

christiane@dagogtid.no

Søndag offentleggjorde kunnskapsminister Guri Melby (V) at fylkeskommunane må skrote nærskuleprinsippet. I staden skal regjeringa lage ein ny inntaksmodell for dei vidaregåande skulane basert på «friare skuleval». Modellen skal utarbeidast i samarbeid med interesseorganisasjonen for kommunane og fylkeskommunane, KS, som er sterkt kritisk til at fylkeskommunane no skal verte overstyrte. Inntaksordninga er også i seg sjølv politisk omstridd og skil venstre- og høgresida frå kvarandre i norsk politikk. 

Astrid Marie Jorde Sandsør er forskar ved Institutt for spesialpedagogikk ved Universitetet i Oslo og Nordisk institutt for studier av innovasjon, forskning og utdanning (NIFU), og kjenner forskinga på feltet.

– Enkelte kallar det fritt skuleval, andre karakterbasert opptak. Kva omgrep føretrekkjer du?

– Det inneber eigentleg to forskjellige ting. Fritt skuleval er eit vidare omgrep som inneber fridommen til å velje kva for ein skule ein ønskjer å gå på. Kva for kriterium som ligg til grunn, kan variere. Ein kan til dømes leggje til grunn dels karakterar og dels geografi. Karakterbasert opptak er opptak berre på grunnlag av karakter innanfor eit opptaksområde.

– Då går vi for det enklaste, fritt skuleval. Det er lett å tenkje at dei sterke vinn på ei slik ordning og dei svake tapar. Er det noko i det?

– Enkelte studiar viser at det kan gå betre med elevar som får høve til å velje, med betre prestasjonar og mindre fråfall på vidaregåande. Det kan vere fordi dei føler seg meir veltilpassa på ein skule dei aktivt har valt å gå på. Samstundes er ein uroa for dei som ikkje kan velje i eit karakterbasert opptak, til dømes fordi dei får dårlegare karakterar. Det finst ikkje studiar frå Noreg som viser at det går dårlegare med desse elevane, men dette manglar ein forsking på for å kunne slå fast sikkert.

– Kva er det positive med ordninga?

– Det ein har sterkast evidens for å seie, er at elevane på stader som har opna for friare skuleval, går ut av ungdomsskulen med høgare karakterar. At elevane har noko å kjempe for, og at karakterane har noko å seie, kan motivere til å jobbe hardare. Begge delar er bra for læring. Eit anna aspekt ved nærskuleprinsippet gjer at det ikkje lenger har like mykje å seie kor ein bur.

– Og det mest negative?

– Segregering er det som uroar, uavhengig av korleis det går med karakterar og fråfall for elevane seinare. Ein er uroa for at skulane vert meir segregerte fordi elevane med gode karakterar går på éin skule og elevar med dårlegare karakterar på ein annan. Karakterar heng også saman med sosioøkonomisk status og innvandrarbakgrunn. I denne samanhengen er fritt skuleval fritt for dei med gode karakterar og mindre fritt for dei med dårlege karakterar. Med færre val kan ein få lengre reiseveg til skulen, og ein endar kanskje ikkje opp der ein gjerne skulle vore. Det kan påverke motivasjonen for dei ein kanskje uroar seg mest for, men her manglar det forsking. Også lærarar kan verte tiltrekte av ein god elevmasse, slik at det kan utvikle seg A- og B-skular. 

– Finst det nokon som helst kunnskapsbasert grunn til å flytte fridommen til å avgjere inntaksordninga frå fylkestinga til regjeringa?

– Det finst vel kanskje større grunnlag for å gjere det motsette. Studiar viser at desentraliserte avgjerder kan vere betre for elevresultata, kanskje fordi ein i fylka kjenner elevane best. Men blir det for desentralisert, kan det fjerne stordriftsfordelane som skal til for å ta vala som er gode for elevane. Det kan tenkjast at fylkeskommunen er den rette staden for avgjerder, men det er eit politisk spørsmål. 

– Kritikarar kallar fritt skuleval distriktsfiendtleg. Er det grunn til å tru at ordninga vil føre til nedlegging av mindre skular i distrikta?

– Om du tar bort nærskuleprinsippet, og om elevar vel seg vekk fordi skulen ikkje klarer å gjere seg attraktiv nok, kan det gje færre søkjarar, slik at ein skule mistar grunnlaget for å overleve. Det kan ein til dømes løyse ved å gje skulane attraktive studieretningar og fleire ressursar, slik at elevane søkjer seg dit. I Oslo har ein sett ein dynamikk: Kva skular som er attraktive, kan endre seg frå eit år til det neste. Det vert påverka av kva studieretningar og middel skulane har.

– Er forskarar relativt samde om kva som er dei positive og negative sidene ved fritt skuleval?

– Ja, elevane gjer det betre, eller i alle fall ikkje verre. På same tid aukar segregeringa i skulane. Dei to tinga er ein nok kanskje samde om. Om ein skal vektleggje det eine eller andre, er opp til politikarane. 

– Segregering er det som uroar.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Eit utval Tik-Tok-augneblinkar. Frå venstre Klassekampen-journalist Jo Røed Skårderud, som kallar seg Surjournalist, nyhendeprofilen Dylan «News Daddy» Page og Donald Trump som seier at han vil vurdere TikTok-forbodet.

Eit utval Tik-Tok-augneblinkar. Frå venstre Klassekampen-journalist Jo Røed Skårderud, som kallar seg Surjournalist, nyhendeprofilen Dylan «News Daddy» Page og Donald Trump som seier at han vil vurdere TikTok-forbodet.

Skjermdump

Samfunn

Nyhende ifølgje TikTok

Barn og ungdom føretrekkjer TikTok som nyhendekanal. Der opererer ferske nyhendeprofilar side om side med redaktørstyrte medium og propagandistar.

Christiane Jordheim Larsen
Eit utval Tik-Tok-augneblinkar. Frå venstre Klassekampen-journalist Jo Røed Skårderud, som kallar seg Surjournalist, nyhendeprofilen Dylan «News Daddy» Page og Donald Trump som seier at han vil vurdere TikTok-forbodet.

Eit utval Tik-Tok-augneblinkar. Frå venstre Klassekampen-journalist Jo Røed Skårderud, som kallar seg Surjournalist, nyhendeprofilen Dylan «News Daddy» Page og Donald Trump som seier at han vil vurdere TikTok-forbodet.

Skjermdump

Samfunn

Nyhende ifølgje TikTok

Barn og ungdom føretrekkjer TikTok som nyhendekanal. Der opererer ferske nyhendeprofilar side om side med redaktørstyrte medium og propagandistar.

Christiane Jordheim Larsen
Israelske soldatar på veg inn i nabolaget Shijaiyah i Gaza by for å fordrive fleire hundre palestinarar til ein ukjend stad nord på Gazastipa.

Israelske soldatar på veg inn i nabolaget Shijaiyah i Gaza by for å fordrive fleire hundre palestinarar til ein ukjend stad nord på Gazastipa.

Foto: Moti Milrod / Haaretz / AP / NTB

Meldingar
DagTuastad

Ramsalt kritikk av Israels krig i Gaza

Molok er ein page-turner med hendingar som skakar lesaren.

Gassleidningar i Moldova. Landet risikerer ei energikrise til neste år.

Gassleidningar i Moldova. Landet risikerer ei energikrise til neste år.

Foto: Aurel Obreja / AP / NTB

Samfunn
Sofie May Rånes

Moldova i skvis

Frå 1. januar kjem det ikkje meir gass til Europa gjennom Ukraina. Det kan bli alvorleg for energitryggleiken i Moldova.

Stoltenberg I-regjeringa på Slottsplassen. Dåverande statsminister Jens Stoltenberg og utanriksminister Thorbjørn Jagland står fremst.

Stoltenberg I-regjeringa på Slottsplassen. Dåverande statsminister Jens Stoltenberg og utanriksminister Thorbjørn Jagland står fremst.

Foto: Jarl Fr. Erichsen / NTB

Ordskifte
ThorbjørnJagland

Venstrepopulisme på norsk – en refleksjon

«Ved markedsrettingen og privatisering ga venstresiden delvis fra seg det som hadde vært dens kjennemerke, nemlig å mobilisere staten til fordel for folk flest.»

Sunniva Gylver framfor Fagerborg kyrkje, der ho er prest i dag.

Sunniva Gylver framfor Fagerborg kyrkje, der ho er prest i dag.

Foto: Svein Gjerdåker

Samfunn

Den nye biskopen i Oslo, Sunniva Gylver, lever i trua på at Jesus er Guds son.

– Eg talar med Gud nesten heile tida

Eskil Skjeldal
Sunniva Gylver framfor Fagerborg kyrkje, der ho er prest i dag.

Sunniva Gylver framfor Fagerborg kyrkje, der ho er prest i dag.

Foto: Svein Gjerdåker

Samfunn

Den nye biskopen i Oslo, Sunniva Gylver, lever i trua på at Jesus er Guds son.

– Eg talar med Gud nesten heile tida

Eskil Skjeldal

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis