Om sommaren pla riksvegen som bind Kyiv saman med Odesa vere den mest populære – det er vegen til kysten. Men i desse heite dagar er vegen uhyggeleg tom i begge retningar. Dette er fint for dei som ferdast på Kyiv-Odesa-vegen. Før krigen var det ofte kilometerlange køar på denne vegen, og det var køar på mange drivstoffstasjonar. No er det ingen trafikkork og ingen køar – berre dei sporadiske sjekkpunkta vakta av militært personell, der alle køyretøy lyt saktne farten eller stogge.

Når du sit og køyrer, får du av og til ei kjensle av at alle er ein annan stad. Berre dei omsorgsfullt dyrka jordene med solsikker og kveite på begge sider av vegen er teikn på at livet går vidare her – i alle fall kva gjeld jordbruket.

«Drivstoffsalet er no berre ein femtedel av kva det var i byrjinga av krigen,» klagar ein som arbeider på ein drivstoffstasjon.

På den neste stasjon, rett før Odesa, sit tre tilsette og ser ut som dei keiar seg, utan noko å gjere.

Så snart du kjem inn i Odesa-regionen, får du ein SMS frå den regionale militæradministrasjonen. Han er ei påminning om at å gå langs kystlina og å symje og fiske i Svartehavet er forbode på grunn av miner og bakteriologiske farar.

Men vi skulle ikkje til Svartehavet. Vi vende vestover mot festningsbyen Belgorod-Dnestrovskyj, og så nordaust, mot Moldova, inn på den bessarabiske steppa.

Våren og sommaren i fjor var Belgorod-Dnestrovskyj og ferielandsbyane i nærleiken måla for russiske åtak med dronar og missil, medan det ukrainske militæret skaut ned eit russisk fly som freista øydeleggje det lokale elektrisitetsverket.

I desse tider er byen rolegare – kan hende for roleg. Det økonomiske livet har så å seie stogga heilt. Det er liten aktivitet i ei av byens viktigaste industriverksemder, Belgorod-Dniester-hamna. Denne hamna tilhøyrer staten, og staten freistar iherdig å selje henne til private. Sidan mars i år har det statlege eigedomsfondet lagt hamna ut på auksjon fem gonger, men ingen ønsker å by på henne.

No er ho lagt ut på auksjon igjen, for sjette gong. Utropsprisen er halvert, men det er ikkje det same som at nokon ønsker å kjøpe henne – ikkje så lenge det er krig.

Det er ei anna hamn ikkje langt unna som inntil no verkar vere heldigare. Det er Ust-Donau-hamna i nærleiken av byen Kilia. Ho vart nyleg seld på auksjon og gjekk for ein pris tre gonger høgare enn startprisen. Kjøparen, eit kunstgjødselfirma, tok opp eit banklån på seks millionar euro for å finansiere kjøpet. Men no har det statlege eigedomsfondet utsett registreringa av eigarskiftet, og sjølve avtalen står i fare. Fondet kom brått i tankar om at kjøparen, Elixir Ukraine, kunne nekte å handtere gods frå andre selskap.

Det er underleg at desse problema ikkje var spesifiserte i kontrakten før kjøparen betalte for handelen. Er det verkeleg ikkje nok juristar i det statlege eigedomsfondet? Eller er dei beste juristane mobiliserte til krigen?

No vurderer leiinga i Elixir Ukraine å droppe avtalen og sende pengane attende til banken. Dessutan har noko av hamneutstyret som var omfatta av handelen, til dømes to flytekraner, alt blitt senka av russisk artilleri og missil. Kjøparen hadde planar om å heve det øydelagde utstyret og reparere det. Den som planlegg eit slikt prosjekt under ein krig, må vere ein helt!

Heltedådar har gjeve enkelte eit godt omdømme i løpet av krigen. Etter eit og eit halvt år med krig hugsar ukrainarane framleis den legendariske pilotgruppa «Kyiv-fantomet» og den minesniffande hunden Patron. Men no ser det ut til at tida for å skape nye militære legender er over. Truleg fordi det er titusenvis, om ikkje hundretusenvis, av heltar ved fronten. Titusenvis av ukrainske soldatar er dekorerte med medaljar. Og fleire tusen er heidra post mortem.

Eg er ikkje i tvil om at i sommar vil titusenvis av ukrainske krigarar stå for daglege bragder og setje livet til for heimlandet. Men i dag er det ikkje så mange ukrainarar på god avstand frå frontlinene som snakkar om dei. I staden er det mykje snakk om den tidlegare lite kjende forretningsmannen og bloggaren Oleksij Tolkasjev.

«De kan gi meg inn, men eg seier det likevel! Ukrainarane fortente denne krigen med Russland, og han er ein konsekvens av dei føregåande 30 åra med sjølvstende – ein periode med vanstyre, sjølvgodleik, tjuveri og slurv», skreiv han på Facebook-sida si. «Vi har ikkje ein kultur prega av samarbeid og takksemd. Eg kunngjorde ikkje dette, men i fjor bygde vi eit hus i Kyiv-regionen til ein familie som var råka (av krigen). Eg gjer stadig mykje gratisarbeid for dei, som om vi skuldar dei alt. Og det viser seg at eg «tente gode pengar» på dei...

Vi har ein hatkultus. Vi har eit giftig sosialt miljø.

Krigen var resultatet av det kollektive moralske forfallet vårt.

Vi er nesten den einaste nasjonen i verda som fritt vel politiske leiarar, men byrjar hate dei dagen etter.

Austleg visdom seier at menneskeånda endrar seg berre ved omveltingar og katastrofar. Slik er det òg med heile nasjonar...

Slik gjekk det... Vi trong eit solid spark i baken og eit hardt slag i hovudet for å spørje oss sjølve: Korleis lever vi?

Dessverre er det berre ein liten del av samfunnet som inntil vidare syner teikn på endring, som om nokre Atlas-figurar held nasjonen på skuldrene sine. Resten skjønar framleis ingen ting... Og dette tyder at krigen ikkje vil slutte med det første. Det er bra – slik at etter krigen endrar vi oss alle, vi kjem fornya ut av han, klare for framtida.»

Interessant er det at Tolkasjev i denne erklæringa aldri nemner ordet korrupsjon, og at han rettar kritikk mot dei «nasjonale kvalitetane til det ukrainske folket» heller enn mot den politiske eliten i landet.

Det er mykje strid om dette ordrike «skriket frå hjartet», men han har openbert kome borti ein nerve i den tenkjande delen av det ukrainske samfunnet, og, som Tolkasjev sjølv føresa, skapt ei bølgje av hat og kritikk.

Samstundes er det mange aktive ukrainarar som støttar Tolkasjev og hugsar den unyttige twittermeldinga president Zelenskyj sende ut før Nato-toppmøtet i Vilnius, der han skulda Nato-landa for å somle med å invitere Ukraina inn i alliansen. Da den ukrainske ambassadøren til Storbritannia, tidlegare utanriksminister Vadym Prystaiko, retta mild kritikk mot presidentens tweet, mista han jobben som ambassadør.

Behovet for å syne takksemd for hjelp Ukraina har fått, har blitt ein eigen diskusjon, og aktivistar har alt gjort framlegg om å organisere takkemarkeringar for å ære land som støttar Ukraina med våpen og pengar. Tolkasjev sjølv føreslår å ha ein folkefest på den ukrainske sjølvstendedagen – 23. august – for å vise takksemd. Trass alt er sjølvstendet for Ukraina no først og fremst avhengig av militær og finansiell assistanse frå partnarland, inkludert Nato-land.

Eg trur ikkje at ideen om «takkefolkefestar» vil slå rot i sinnet til den ukrainske politiske eliten. Også dei førebur sjølvstendedagen, men på eit litt annleis vis. Denne sjølvstendedagen kjem til å bli hugsa for ei viktig endring av det største monumentet i Ukraina, «Moderland»-statuen, reist i 1982. Det sovjetiske våpenskjoldet er endeleg fjerna og erstatta med det ukrainske våpenskjoldet – tridenten, den tretanna lansen. No kan vi seie at den 102 meter høge stål- og aluminiumstatuen av ei krigarliknande kvinne, vend med andlet, sverd og skjold mot Moskva, endeleg er «ukrainisert». Ja, vi elskar monumental symbolikk.

Det kan nok hende at ein takkefest kan bli halden på den ukrainske sjølvstendedagen i Odesa, etter initiativ frå innbyggjarane i byen. Dei vil truleg ønske å takke Michael Capponi, ein amerikansk forretningsmann og filantrop frå Miami som har finansiert innsetting av over 300 vindauge i granatskadde bustader i Odesa. 400 vindauge er alt installerte, resten av arbeidet skal vere fullført i slutten av august.

Da vi kom attende til Kyiv frå Bessarabia, møtte vi veninna vår Irina. I oktober i fjor eksploderte ein russisk rakett 100 meter frå heimen hennar. Heile huset vart utan glas i vindauge og balkongdører. Irina sette inn vindauge og dører for eiga rekning, utan å vente på hjelp frå styresmaktene i byen, som sa at dei ikkje kunne rekke over husværet hennar før i mars. Ho hadde nok pengar til nye vindauge og balkongdører, men ikkje nok til å få gjort murpussarbeidet på dei skadde veggene kring vindauga.

Nyleg kom ein kommisjon frå dei lokale styresmaktene til henne og spurde korleis byen kunne hjelpe. Ho synte dei mursteinsveggene kring vindauga og bad om hjelp til reparasjonar. «Det er litt vanskeleg i ditt tilfelle», svara ein. «Om du ikkje hadde hatt vindauge enno, da kunne vi gjort det.»

Du kan tenkje deg reaksjonen til Irina: «Eg vart så rasande at eg tok ein hammar og sa til dei at eg skulle knuse dei nye vindauga og la dei setje inn sine vindauge og gjere reparasjonane.» Dette såg ut til å setje ein støkk i medlemane av kommisjonen, og dei lova å finne ein måte å hjelpe henne på.

«Lat oss vente og sjå», oppsummerte Irina utan mykje optimisme.

For å installere nye vindauge og reparere øydelagde husvære treng ein handverkarar. Det skjønar alle. Når mobiliseringa til det ukrainske militæret held fram, er folk med røynsle frå husbygging og innreiing verde si vekt i gull. Somme arbeidsgjevarar er så redde for å miste dei tilsette til mobiliseringa at dei tilbyd dei senger i provisoriske brakker på arbeidsplassen, slik at det blir vanskelegare for folk frå militære registrerings- og listeføringskontor å finne dei.

Det syner seg at det ikkje berre er arbeidsgjevarar som uroar seg for mannleg arbeidskraft. Den viktigaste tankesmia i Ukraina, Det ukrainske instituttet for framtida, er òg oppteken av dette. Presidenten i instituttet, eit tidlegare medlem av nasjonalforsamlinga og tidlegare rådgjevar for innanriksministeren, Vadim Denisenko, har sagt at for å redde nasjonen lyt ein nekte menn å reise utanlands i minst tre år etter at krigen er slutt.

Utsegna frå Denisenko vende straks merksemda frå Oleksij Tolkasjevs påstand om at «ukrainarane fortente denne krigen», og frå bytinga av våpenskjoldet på den hundre meter høge statuen ved bredda av Dnepr. Mediehungrige ukrainarar oppdaga fort at sonen til Denisenko forlét Ukraina før krigen og ikkje hadde planar om å vende attende.

Det krigstrøytte og traumatiserte ukrainske samfunnet vil halde fram med å øse seg opp over og feste seg ved slike erklæringar. Kronisk utmatting fører ikkje til noko godt for korkje vanlege folk eller medlemar av den politiske eliten.

Eg vil framleis gjerne rå dei til å dra djupt inn i Bessarabia. Der nyttar dei lokale innbyggjarane internettet i svært liten grad, så dei veit ingen ting om skandalane og diskusjonane som forstyrrar folk i Kyiv og andre store byar. Dei lagar god vin og sel han for ein euro literen. Nett no haustar og sel dei ei ny avling av melonar og vassmelonar. Der kan ein rett og slett slappe av og få nye krefter. Og alle vi ukrainarar treng å fornye styrken vår.

Vi har enda ein vinter med krig framfor oss, og vi må bu oss på han, ikkje berre fysisk, men psykisk. Vi kan ikkje vite kva for støyande, smertefulle og stressande diskusjonar som kjem av særtrekk ved den nasjonale karakteren vår, og kva som er «kirurgisk innpoda» av spesialistar i psykologisk krigføring frå Russlands hemmelege tenester som har som mål å splitte samfunnet og skape ei kjensle av at vi ukrainarar «fortener denne krigen».

Andrej Kurkov

Omsett av Lasse H. Takle