Eg slutta å lese science fiction då eg vart 17. Eg tenkte at å lese historie ville gje meg betre innsikt i framtida. Problemet med sci-fi er at han alltid føreseier ti av dei tre neste teknologiske nyvinningane. Framtida er aldri så sprø i røynda som ho er i sci-fi. Likevel var det ein brest i strategien min. Dersom framtida faktisk vert skapt av sci-fi-lesarar, kan fåkunne om sjangeren vere ein lagnadstung blind flekk.

For nokre få veker sidan åt eg middag i San Francisco saman med ein flokk talentfulle krypto-ungdomar. Krypto er her forkorting for kryptovaluta, som er den best kjende bruken av blokkjedeteknologien. Den mest namngjetne kryptovalutaen er bitcoin. Krypto er den kule greia i dag. Dei kule folka som var i Facebook då Facebook var kul, og som før det var i Google då Google var kul, er no inne i krypto.

Eg freista å styre samtalen vekk frå blokkjede og mot den ukule komfortsona mi, og spurde om kryptofolk framleis les bøker. Ja, sjølvsagt, men for det meste science fiction. Som til dømes? Vel, det er sjølvsagt Snow Cash, svara verten min, i ein tone som eg ein gong kunne ha nytta og sagt: «Vel, Trifidene kjem, sjølvsagt» – eller Fahrenheit 451 eller A Clockwork Orange, som var min favoritt-sci-fi då eg var gutunge.

Eg hadde aldri høyrt om Snow Crash, ettersom boka kom ut i 1992, lenge etter at eg droppa sci-fi. Det syner seg at romanen – av den amerikanske forfattaren Neal Stephenson – ein gong var obligatorisk lesnad for nye Facebook-rekruttar. No har eg lese boka. Det burde du òg gjere. Og det burde alle desse senatorane og dei frå Representanthuset som kasta bort to dagar for to veker sidan med å stille Mark Zuckerberg spørsmål som anten var for lette for han å svare på eller for lette å smyge seg unna.

Handlinga i Snow Crash er lagd til ei uspesifisert, men ikkje altfor fjern framtid, kan hende sånn omtrent no, over eit kvart hundreår etter utgjevinga. Til liks med all sci-fi er det mange av spådomane det ikkje har blitt noko av (du gissa det: flygande bilar – dei ventar vi framleis på). Men ein uvanleg stor del har blitt noko av.

Det er to verder: røyndomen og Metaverset. Røyndomen er eit balkanisert USA i forfall, eit land der den føderale regjeringa har overlate mykje av makta til selskap, utanlandske interesser («Mr. Lees Stor-Hongkong») og organisert kriminalitet. Dei rike bur i vel vakta burbclaves (suburban enclaves, forstadsenklavar, red. merk.). Dei fattige bur i konteinarar. Dei privatiserte hovudvegane er så tilstoppa av trafikk at cyberpunkarar på rullebrett må syte for levering av varer. Alle er væpna til tennene. Det er til og med ein rollefigur som har ein atomtorpedo i sidevogna på Harley-Davidsonen sin.

Kontrasten er Metaverset, neste versjon av internettet: eit multiplayer, virtual-reality mega-game, folkesett av avatarar, tilgjengeleg gjennom spesialbriller.

Det som verkeleg definerer begge desse verdene, er at den private informasjonen om alle ligg ope tilgjengeleg, ikkje berre for CIC (Central Intelligence Corporation), den kommersielle organisasjonen som er danna ved at CIA er slått saman med Library of Congress, men òg for alle som er viljuge til å betale CIC.

Med andre ord, sjølv om hovudvegane i 2018 ikkje er nett så Mad Max eller Blade Runner som Stephenson såg for seg, er det mykje anna ved Snow Crash som er nifst velkjent. Globalisering har hola ut det meste av den amerikanske økonomien, «no er det berre fire ting vi gjer betre enn alle andre: musikk, filmar, software, snøgglevering av pizza».

Med forbløffande framsyn ser Stephenson ikkje berre for seg virtuell røyndom – VR-brillene eksisterer alt og kan kjøpast hos Facebook-eigde Oculus, men òg Google Earth: «CIC-programvare som ganske enkelt vart kalla Earth (pla) ta vare på kvar einaste bit av romleg informasjon som CIC eig – alle kart, vêrdata, arkitekturplanar og stoff samla gjennom stallittovervaking».

Kunstig intelligens er her også. «For det meste skriv eg sjølv», forklarer ein automatisert søkjemotor på nettet. «Det er fordi eg har ei medfødd evne til å lære av erfaring. Men denne evna vart opphavleg koda inn i meg av den som skapte meg.»

Plottet i Snow Crash byggjer på at regjeringa så absolutt ikkje har makta å halde tritt med teknologien og den evna slemme aktørar har til å infisere hjernen til folk (og ikkje berre avatarane deira) med skadeleg programvare.

Rollefiguren L Bob Rife personifiserer big tech i fri dressur. «Du veit, å sjå på desse reguleringskåte folka til regjeringa som freistar å halde tritt med verda, er den likaste underhaldninga eg har. Hugsar du då dei svinebatt Ma Bell (som det amerikanske telefonmonopolet vart kalla)? Dei var i same bransje som eg. Informasjonsbransjen. Dei sende telefonsamtalar rundt ikring på tynne koparleidningar, ein om gongen. Regjeringa regulerte Ma Bell samstundes med at eg starta franchisebasert kabel-TV i tretti delstatar. Ho! Kan du tru det? Det er som om dei fann ein måte å regulere hestar på samstundes med at T-modellen til Ford og flyet vart introdusert.»

Det usle målet til L Bob er å infisere sinnet til alle nettbrukarar med Snow Crash, som er det mentale sidestykket til komplett samanbrot i maskinvara. (Stephenson fekk ideen då den tidlege Macen hans «krasja og skreiv kaudervelsk», laga «noko som likna den visuelle støyen på ein øydelagd fjernsynsskjerm».)

Kva er eigentleg Snow Crash, spør den mannlege hovudkarakteren, Hiro Protagonist. «Er det eit virus, eit narkotikum eller ein religion?»

«Kva er forskjellen?» svarar den tidlegare kjærasten hans.

Eg seier ikkje at Zuckerberg er L Bob Rife. Eg seier heller ikkje at Facebok er CIC. Eg seier at dei folka som så ineffektivt spurde ut Zuckerberg på Capitol Hill for eit par veker sidan, treng å lese Snow Crash. Og kan hende lyt dei òg slutte med å ta imot valkampbidrag frå Facebook. Sidan 2014 har Facebook gjeve i alt 641.685 dollar til alle, minus 16, dei 105 medlemane av Kongressen som møtte Zuckerberg.

Senator Orrin Hatch (republikanar): «Korleis held du oppe ein forretningsmodell der brukarane ikkje betaler for tenestene dine?»

Zuckerberg: «Senator, vi driv med reklame.»

Senator Lindsey Graham (republikanar): «Du kjenner ikkje på at du har eit monopol?»

Zuckerberg: «Eg har visseleg ikkje inntrykk av det.» (Latter.)

Ja ja.

Her er fire grunnar til at mykje tøffare spørsmål hadde vore på sin plass under utspørjinga. Om du nokon gong skaffa deg ein Facebook-profil, er det hundrevis av annonsørar som har kontaktinformasjonen din, og Facebook har heile kontaktlista di, for ikkje å nemne ei komplett liste over alle gongane du har logga inn, kva reiskap du nytta, og kvar du var. Dersom du er ein androidbrukar, samlar Facebook på heile samtale- og teksthistorikken din. Om du loggar av Facebook, kan Facebook likevel spore nettaktiviteten din. Og sjølv om du aldri har vore på Facebook, kan selskapet likevel ha ein «skuggeprofil» av deg.

«Kongressen er dyktig til to ting», sa kongressmannen Billy Long til Zuckerberg for to veker sidan. «Å gjere ingen ting og å overreagere.» Han gløymde det om å regulere hestar.

Naiv som eg er, trudde eg for eit par veker sidan at spelet var over for Facebook. Etter å ha sett gjennom fingrane med dei vanvittige påfunna til både russarane og Cambridge Analytica, verka det opplagt at Zuckerberg kom til å bli grilla levande. I staden fekk vi den politiske ekvivalenten til Snow Crash.

Einerett: The Sunday Times /
Dag og Tid

Omsett av Lasse H. Takle

Niall Ferguson og Paul Krugman skriv denne spalta annakvar veke.