Lytt til artikkelen:

På Bulandet og Værlandet, eit øysamfunn så langt vest i havet at det kan smykke seg med tittelen Noregs vestlegaste fiskevær, bur det ifylgje Wikipedia 237 personar. Etter klokka 16.00 (15.00 i sommarhalvåret) og heile helga tar det innbyggarane minst to timar å kome seg til ei legevakt – i dei fleste tilfelle ein god del lenger: Ferjeturen inn til fastlandet og kommunesenteret Askvoll tar om lag ein time. Avhengig av kva dag det er, har ferja mellom ein og tre avgangar om ettermiddagen. Frå Askvoll er det ein time i personbil til Førde sentralsjukehus, der næraste legevakt ligg.

Men kva skjer når personbil og ruteferje ikkje er eit alternativ? Næraste ambulansebil har heimehamn i nabokommunen Fjaler, 22 kilometer lenger inne i fjorden. I ein dryg månad til ligg det ambulansebåt stasjonert i Askvoll, men han forsvinn ved årsskiftet. Han vert erstatta – sentralisert – av ein båt i Solund, ein båt som skal tene eit større område med eit ope havstykke og fleire nautiske mil unna. Det er ikkje i kva som helst slags vêr han skal fram i, vest i havet.

Kor mange andre stader ville ein ha sett på dette som eit tilfredsstillande helse- og bergingstilbod? Sanninga er at det gjer dei ikkje eingong på Bulandet og Værlandet. Difor har dei for lengst skaffa seg ein eigen ambulanse, driven på dugnad.

Meir enn 15 millionar

Dette er ei av årsakene til at styresmakter kan halde fram med å redusere, rasjonalisere og ikkje minst sentralisere offentlege tenester gong på gong, på nytt og på nytt, i sektor etter sektor: Distrikts-Noreg gjev ikkje opp. Det dei ikkje får, ordnar dei sjølve. På eiga hand. Friviljug.

Dette er grunnen til at dei 15 millionar kronene Erna Solberg, Siv Jensen, Trine Skei Grande, Kjell Ingolf Ropstad og resten av regjeringsgjengen kuttar i momskompensasjon til friviljuge organisasjonar, er så mykje meir enn eit lite kutt i ei stønadsordning på 1,6 milliardar kroner: Det er eit hån, og det er skikkeleg trist.

Eit hån

Det er eit hån fordi Statistisk sentralbyrå nyleg sette verdien av friviljug arbeid i Noreg til verdien av over 142.000 årsverk – 75,5 milliardar kroner. Det set dei 1,6 milliardar kronene som vert nytta på ordninga over statsbudsjettet i år, i perspektiv.

Perspektivet vert større om ein tek innover seg at desse kronene mest truleg ikkje vil vere nok: I 2018 mangla det 485 millionar kroner i ordninga. Ordninga fungerer nemleg slik at friviljuge organisasjonar som meiner at arbeidet dei gjer og måten dei er organiserte på, fell inn under krava til momskompensasjon, søker om å få det. Gjer dei det riktig, og det er pengar att, får dei moms på investeringar – om det no er i ambulansar, redningsmateriell eller ny båt til sjøspeidarane – tilbakeført. Er potten tom, får dei det ikkje.

Men potten skal ikkje verte tom. Alle regjeringsparti har vedteke – og fjorårets stortingsmelding om friviljug arbeid seier klart frå om – at ordninga skal styrkast, og helst fullfinansierast.

Dugnad i klem

Å drive dugnad i eit tidsklemt Noreg er ikkje lett. Det trur eg alle som har prøvd, kan vere samde i. Friviljuge organisasjonar, små eller store, burde ikkje vere nøydde til å bruke verdfull tid og krefter på tungrodd skjemavelde og politikarar som finn det lettast å ta frå dei som har minst frå før – i det minste ikkje når arbeidet dei gjer, er det dei same politikarane heller burde gjort: Gjere lokalsamfunna trygge, koselege og godt buande.

Der kommunar, fylkeskommunar og helseføretak kjem til kort, stiller velforeiningar og bygdelag opp. At dei skal måtte vere meir usikre på kostnaden ved investeringar enn profittbasererte tenestilbydarar, er både urettvist og uforståeleg: Det skal ikkje vere slik at der ei privat verksemd kan vite heilt sikkert at dei får att meirverdiavgifta på investeringar, må det friviljuge helsevesenet, redningskorpset og organisasjonslivet krysse fingrar og håpe.

Skikkeleg trist

Skikkeleg trist er det fordi det bygger opp under alle innlegg i sosiale og institusjonaliserte medium som hevdar at regjeringa vil «legge ned Distrikts-Noreg» og/eller «avfolke bygdene» eller liknande. Eg har ikkje lyst til å tru at det er slik. Eg har lyst til å tru at regjeringa Solberg berre har eit anna ideologisk og politisk utgangspunkt enn eg og mange andre har – eitt som seier at større einingar er meir rasjonelle enn små, at store fagmiljø er viktigare enn kort veg mellom tenesteytar og tenestebrukar og at ny teknologi gjer fysiske avstandar mindre viktige. For dette er synspunkt eg kan argumentere mot, og påstandar eg kan prøve å tilbakevise.

Men ingen av desse argumenta, eller noko anna sakleg argument, for den saks skuld, finn eg å kunne ligge attom avgjersla om å kutte i momskompensasjonsordninga for friviljuge organisasjonar.

Enten bør ein slutte å gjere tenestetilbodet dårlegare for folk som bur langt unna eit sentrum, eller så bør ein slutte å gjere det vanskelegare for folk å bygge det same tilbodet sjølve, på dugnad. Å gjere begge delar samstundes er rett og slett slemt.

Siri Helle er journalist og fast skribent i Dag og Tid.