Det teiknar seg eit mønster: Med nokre års mellomrom bryt det ut protestar rundt i Iran. Folk går ut på gatene, som no like før og etter nyttår. Etter ei stund dukkar tryggleiksstyrkane opp og slår protestane ned. Eit ukjent tal, for det meste unge menneske, forsvinn inn i dei iranske fengsla. Mange blir torturerte på bestialsk vis. Nokre blir avretta. Dei som regimet tek livet av, blir dømde for ikkje noko mindre enn «opprør mot Allah».

Kvar gong det er protestar, er det alltid nokon som er så sinte at dei set livet på spel for å syna kva dei meiner. Andre deltek i ein demonstrasjon eller to, og lèt det vera med det.

På kort sikt har desse protestane lita von om å lukkast. Leiinga i staten er viljug til å bruka så mykje makt som må til for å slå protestane ned. Dette er blitt tydeleg demonstrert kvar gong det har vore uro dei siste åra. Sett frå den synsvinkelen kan det verke som regimet i Iran er grunnleggjande stabilt.

Mange kjennarar av Iran peikar på éin viktig faktor som garanterer for denne stabiliteten: I Vesten snakkar me ofte om Iran som eit «presteregime», og det var kanskje rett dei fyrste åra etter omveltinga i 1979. I dag er det i mykje større grad snakk om at Iran er eit klassisk militærdiktatur, der det er Revolusjonsgarden som sit med den reelle makta. Denne garden er skreddarsydd til å gjera det han skal: Styrken er rett nok ikkje på meir enn om lag 150.000 mann, men alle medlemmene er topp ideologisk skolerte, dei er veltrena, og dei sit på kompetanse til å styra både dei sivile og dei militære sektorane av samfunnet.

Garden og militsen

Når ein kjem til Iran, kan ein heile tida kjenna makta og innverknaden til revolusjonsgardistane. Dei vaktar dei strategisk viktige farvatna utanfor Iran, dei har hand om den mest avanserte delen av forsvaret og leiar sjølvsagt det iranske rakettprogrammet. Over det iranske statsbudsjettet får ikkje Revolusjonsgarden meir enn om lag sju milliardar dollar, men ei omfattande forretningsverksemd syter for at det verkelege budsjettet til garden er mange gonger større. Når ein skal banka opp demonstrantar i gatene og utføra anna skittent arbeid, gjer ikkje Revolusjonsgarden slikt sjølv. Til det har dei Basidsj-militsen med om lag ein million kvinner og menn.

Om ein ser på historia, er det særs vanskeleg å styrta eit regime så lenge eit valdsapparat av denne typen held seg samla. Felles for dei fleste av dei store omveltingane i verda dei siste 250 åra er at i alle fall delar av valdsapparatet gjekk over til opprørarane. Dette skjedde under den franske revolusjonen i 1789, og det skjedde ikkje minst under februarrevolusjonen i Russland i 1917, då det var armeen som gjorde det klårt for tsaren at han måtte gå av. Det motsette skjedde i Polen under kommunistane: For den som reiste på kryss og tvers av Polen sumaren 1981, var det knapt mogleg å finna eit einaste menneske som støtta kommunistregimet. Etter at general Wojciech Jaruzelski proklamerte militær unnatakstilstand 13. desember det året og lét hæren ta over landet, senka kyrkjegardsfreden seg over heile Polen.

Demografien

Dette tyder ikkje at regimet i Iran kjem til å sitja trygt for all framtid. Ei av dei verkeleg store drivkreftene i historia er demografien. Ser ein på Iran, oppdagar ein fort at dei 80 millionane som lever i landet i dag, er om lag dobbelt så mange som dei som levde der i 1979, då det islamske regimet tok over. For kvar iranar som går av med pensjon, står tre klare til å ta jobben han eller ho har hatt.

Demografi heng sjølvsagt saman med økonomi, og der står det ikkje betre til. Den iranske middelklassa er godt utdanna. Datafolk, ingeniørar, økonomar og legar frå Iran er blant dei beste i verda. Ofte opplever middelklassa at dørene er stengde av det korrupte herskarsjiktet som styrer økonomien og hindrar konkurranse frå dei som dei ikkje liker. Reservane av olje, sjølve grunnplanken i den iranske økonomien, blir med tida mindre verde etter kvart som fornybar energi blir meir lønsam. På toppen av det heile spelar Iran stormakt i Midtausten og støttar ulike regime og militære grupper med milliardar av dollar rett ut av statskassa.

På lang sikt går alt dette ikkje i hop. Nedgangen i levestandard for dei breie laga i folket vil halda fram, og på ein eller annan måte må regimet finna ein veg ut av uføret. Då kan det lett oppstå splittingar i toppleiinga, slik me såg det i Sovjetunionen på slutten av 1980-talet. Blir toppleiinga i staten splitta, vil situasjonen med eitt vera ein heilt annan.

Nye kort

Ei slik utvikling treng ikkje å liggja så langt fram i tid. Om ikkje lenge skal nye kort delast ut i makteliten. Diktatoren sjølv, den 78 år gamle Ali Khamenei, blei operert for prostatakreft i 2014. Han lever ikkje evig. I 2021, om tre år, er det nytt presidentval, og då kan Hassan Rouhani ikkje stilla. Med andre ord skal nye menn inn i båe toppstillingane. Før det kjem det truleg ein bitter maktkamp. Då kan det skje noko i Iran.

Halvor Tjønn er journalist, forfattar og fast skribent i Dag og Tid