Ingen er som politiske kommentatorar når det gjeld å sparka dei som ligg nede. Den som låg nede denne gongen, var Jonas Gahr Støre, og no gjaldt det å få smertene fotografert spot on. I valkampen har det også vore ei heksejakt nettopp på Støre, med dritpakkar og forelda saker, og generell motvilje mot folk som har arva pengar. (Dette skjer aldri med folk i Høgre.)

Dette er både primitivt og uprofesjonelt. For ja: AP gjorde eit historisk dårleg val. Og nei: Det skuldast ikkje dei personlege kvalitetane til Støre. I media vart han framstilt som uheiderleg i økonomiske spørsmål og udugeleg i debatt. Det er nok problematisk å kombinera formue og AP-leiing, men Støre er ein heiderleg forretningsmann som berre kan lastast for småfeil. I debatt er feilen at han er for presis og for lite tabloid, og det tener han til ære. Det er difor sakleg feil å gå på hans personlege eigenskapar. For min del vil eg seia at Støre er ein av dei politikarane eg har størst respekt for. Han har eit uvanleg presist språk, han er reflektert og oppdatert, og han har høg moral i måten han omgåst og omtalar andre. Dette seier eg frå utsida; eg har aldri kjent meg nært knytt til partiet hans.

IKKJE-TEMA

Men eg interesserer meg for nedgangen til AP. Nedgangen har samanheng med eit av dei store ikkje-temaa i valkampen: omorganiseringa av offentleg sektor, etter modellar som vart funne opp i Margareth Thatchers periode, og gjort til apolitisk politikk av Tony Blair. Ideen var at staten skulle bli slankare, billegare og mykje meir effektiv dersom ein innførte modellar frå privat økonomi i statsstyringa. Marknaden skulle vera modellen. Dette har då ført til at ein har skapt statlege «føretak», gjort universitet og sjukehus til eit slags aksjeselskap, og der staten har delegert styringa til desse halvprivate føretaka.

Dette er modellar frå 1980-talet. No har ein snart førti års røynsle med systemet. I Storbritannia, der modellane vart utforma, har statsvitaren Christopher Hood forska systematisk på resultata. I boka Ein styringsmodell som kostar mindre og utfører meir (mi omsetjing) er konklusjonen dyster: Denne styringsforma kostar langt meir og utfører langt mindre. På område etter område syner det seg at offentleg styring ikkje fungerer godt når ho blir sett på som ein privat marknad. Dette er ei form for faktasjekk, og Hood viser det med tal og statistikk.

EINESTÅANDE FIASKO

Slagordet var at ein skulle gjera meir for mindre pengar. Slik tenkte ein her til lands også. Den norske økonomen og statsråden Victor Norman sette tal på kor mange milliardar ein kunne spara ved å «marknadsregulera» offentleg verksemd. Men den britiske gjennomgangen viser at modellen er ein eineståande fiasko. Den nyliberale blandinga av private modellar og stat kostar mykje meir og utfører mykje mindre. Og interessant nok: I Storbritannia har det oppstått ein opposisjon mot sjølve modellen, i det britiske Labour. Jeremy Corbyn har gått til åtak på desse modellane. Det kosta han i første omgang dyrt, fordi forvaltarane av modellane no er dei eigentlege makthavarane. Difor har dei spreidd rykte og sladder om mannen, skulda han for kommunisme og ekstremisme. Men det han har gjort, er berre å føra sosialdemokratiet tilbake til det det var før 1980-talet. I USA har Sanders hatt noko av same rolla. Det store mistaket i USA var at demokratane satsa på den etablerte nyliberale Clinton, og dermed kanaliserte opposisjonen til høgre og til Trump. Bernie Sanders ville fanga opp opposisjonen mot eliten på venstre side.

BLÅKOPI AV HØGRE

Skal sosialdemokratiet ha ein sjanse, må dei ta oppgjeret med marknadsmodellane i statsstyringa, for berre då kan fordelingspolitikken bli truverdig. I staden for å diskutera bryggja til Støre, må ein diskutera sak. No har Støre ein lang karriere i politikken, fordi han var medhjelpar til Harlem Brundtland i si tid. Ho er den norske Tony Blair, ho innførte New Public Management i sosialdemokratiet, og Støre var med på det. Difor er han rette mann til å justera kursen. Han har sett dette frå innsida, han har sett kor dysfunksjonell modellen er i helsevesenet, og han har kunnskap nok til å stilla seg i spissen for eit vending.

Eigenskapane ein no brukar mot han – at han er intellektuell, involvert i privat økonomi osv. – kan konverterast til ressursar i den store snuoperasjonen som må til. AP tapte ikkje valet fordi dei satsa på feil mann eller feil saker i valkampen. Dei tapte fordi dei, via marknadsmodellane i offentleg sektor, er blitt ein blåkopi – ja nettopp det – av Høgres politikk. Dette må tenkjast gjennom frå botnen av. Opposisjonen har gått til SP, SV og Raudt. Særleg interessant er lekkasjen til SP, fordi sentralisering er den uunngåelege konsekvensen av marknadsmodellar. Motoren i sentraliseringa er nyliberal.

Det blir no ein prinsippdebatt i AP. Her håpar eg at Støre vil stilla seg i spissen, og at han vil vera stor nok til å kritisera kursen han var med på å forma ut for 30 år sidan.

Jan Inge Sørbø er professor ved Høgskulen i Volda og fast skribent i Dag og Tid