Denne hausten ser eg meg sjølv i oppdikta utgåve på NRKs nett-TV. Ikkje bokstavleg tala, heldigvis, men likevel: Sjeldan har fiksjon kome så nær.

Serien heiter Lovleg og handlar om 15 år gamle Gunnhild frå Høyanger i Sogn og Fjordane. Gunnhild skal byrje på vidaregåande. For å få til det treng ho ikkje flytte på hybel. Nei, ho vil flytte på hybel, og vel seg Firda vidaregåande skule på Sandane. Ho vil vekk frå heime, vekk frå alt det alle andre veit om henne, vekk for å få fridom til å gå med nett dei kleda ho vil, og få vener ho kan snakke med om universet.

Så langt, så godt. Men: «Bygde-Skam» har serien vorte kalla, fordi han i form og innhald skal likne suksessen Skam – og fordi han vert spelt inn på bygda. «Lovleg skal gi innblikk i livet til distriktsungdommen», skriv Vårt Land. «I den en uge gamle Lovleg er vi så langt væk frå noget, der oser af storby, som vi overhovedet kan komme», skriv danske Politiken, og lokalavisene boltrar seg i kor flott og spesielt og viktig det er med alt vi får vist fram av vårt flotte, rurale, trygge Sogn og Fjordane.

Innfallsvinkelen gjer meg straks skeptisk – for det er sjølvsagt ikkje slik at det finst berre eitt «bygda» i Noreg. Bygde-Noreg er like mangfaldig som By-Noreg. Kva bilete kan då ein serie skape?

Store, skumle Sandane

Det er vorte tjue år sidan Gunnhild var meg. I 1998 byrja eg på musikklinja på Firda. Eg fekk mi fyrste eigne adresse, våga endeleg å sy fargerike slengtrekantar inn i buksebeina og nekta å sove meir enn fire timar kvar natt, sidan soving jo openbert var bortkasta tid.

Slikt tenkte eg på. Eg tenkte derimot ikkje ein augneblink på at eg ikkje var i nokon by. For meg var tvert om Sandane stort – mykje større enn eg var van med: Her var langt fleire kafear – fire, trur eg – enn eg hadde råd til å gå på, og om eg hadde villa, kunne eg kjøpt Levis-bukser på veg heim frå skulen, og jau då, her var pubar òg. Rett og slett endelause moglegheiter.

Så byrja eg å røyke og å øve på flygelet i aulaen midt på natta. Eg sleit ut to mattelærarar på eitt år, og éin gong, etter berre nokre månadar, laga eg fest på hybelen som enda i ambulansehelikopter. Sistnemnde sprell vart sjølv opphavet i heimbygda gjort merksam på, og nett det har slått meg i etterkant: at foreldra mine hadde nok is i magen til å ikkje hente meg rett heim att etter ei slik hending.

Den vanskelege tilliten

Det er lett å få inntrykk av at det er livsfarleg å flytte heimanfrå i det vidaregåande startar. «Det å flytte hjemmefra som 16-åring er veldig tidlig, og du skal være ganske selvstendig for å få det til», sa kjendispsykolog Peder Kjøs til nrk.no nyleg. Forskning.no slo i fjor rett og slett fast at «Undommer som bor på hybel, føler seg ensomme». Dei syner til ein studie av hybeltilværet gjennomført ved Nord Universitet.

Trass i at mellom 15 og 20 prosent bur heimanfrå medan dei går på vidaregåande, er studien av hybeltilværet ein av få som er gjort av korleis ungdommane eigentleg har det. Likevel vert det stadig synsa i dystre overskrifter. Går ein inn og les bakanfor nyheitsartikkelen, ser ein at biletet langt frå er så svart som artikkeltittelen gjev inntrykk av:

«Hybelbuarane uttrykker at å vere uavhengig og ansvarleg er veldig tilfredsstillande, dette kan sjåast som ein auke i sjølvtillitsnivået», står det mellom anna i studien frå Nord Universitet.

Å flytte for seg sjølv som sekstenåring er frykteleg skummelt og fantastisk spanande. Det kan sjølvsagt gå skikkeleg dårleg, men det kan òg gje meistringskjensle ein kan lene seg mot resten av livet. Såpass tru skal vi gjerne ha på ungdommane våre at vi vågar å seie det òg høgt no og då.

Danningsskulen

Å flytte til ein ny plass for å gå på skule gjev òg eit heilt anna høve til å fordjupe seg i fag og studiar enn om skulen skal passast inn i ein allereie fiks ferdig kvardag.

Skulen som Gunnhild, eg, far min, Jakob Sande, Sigrid Moldestad, Herbjørn Sørebø og fleire overlevde, har som det fyrste landsgymnaset i fylket frå starten vore bygt kring nettopp hybelbuing og like utviklingssjansar for ungdommar frå by og bygd. Folkeopplysningstanken og danningsskulen skulle vere til for alle – og dei kunne møte på like vilkår:

«Vi kunne nok merke at det var eit visst skilje mellom elevar frå tettstadene og elevane som kom frå bygdene, men noko djupt skilje var det ikkje, og det jamna seg fort ut», skriv Herbjørn Sørebø om tida på Firda. «Det vi alle måtte lære, var å greie oss sjølv med sko og klede og mat til frukost og kvelds på hybelen.»

Då, som no. Å få finne og vere seg sjølv er eit viktig kriterium for om ein vert buande ein stad eller ikkje. Om ein kallar staden by eller bygd, og om byungdom får sjå at ein snakkar fleire ulike dialektar på skuleplassen på Sandane, har mindre å seie.

Bygda er ikkje sær. Ho er staden der mange av oss vert dei vi er. Ho er kvardag og kan såleis vere utgangspunkt for å fortelje oppveksthistorier. Nokre av dei vil vere gode nok til å hamne på TV. Diverre ser ikkje Lovleg ut til å vere ei av dei gode forteljingane, men det ville vore lettare å vurdere om ho fekk sleppe å ha heile Bygde-Noreg med i bagasjen.

Siri Helle

Siri Helle er fast skribent
i Dag og Tid.