«Lov om offentlige anskaffelser» har vore ein del av liva våre så lenge at vi stort sett tek henne for gitt. Anbod er eit naudsynt vonde, veit vi. Mon det. Medan vi ventar på endeleg svar på om bosset vårt vert henta til veka eller ikkje, lat oss lene oss attende og stille nokre enkle spørsmål ved ordninga vi har lært at vi ikkje kan klare oss utan.

Eitt eller fleire anbod?

Vi må alle betale renovasjonsavgift. Spørsmål 1 vert difor banalt: Kvifor vil ikkje kommunane hente bosset vi har betalt for? Veit dei ikkje, med utdanning i økonomi og administrasjon og administrasjon og leiing, korleis dei skal gjere det? Er det difor dei har laga interkommunale renovasjonsselskap? Men desse vil heller ikkje hente bosset vårt. Over halvparten av dei sel tenestene vidare ut til endå meir private selskap.

Kvifor dei interkommunale selskapa ikkje gjer jobben sjølve, vert litt tydelegare når eg byrjar å søke i Doffin, databasen for offentlege innkjøp. Å utføre ei teneste sjølv syner seg nemleg ikkje å medføre at du slepp å gjennomføre anbodskonkurransar. Det gjer berre anboda mindre – og fleire. Èin ting er at renovasjonsselskapa eig sine eigne bossbilar. Om dei ikkje vil tilsette eigne bilmekanikarar òg, må dei sette reparasjon og service på bilane ut på anbod. Vask av arbeidstøy, leige av kverning av park- og hageavfall, transport, pressing og balling av blåplast og kjøp av hjullastar er døme på andre anbod ein nett no kan by på. Renovasjonsetaten i Oslo gav i november i fjor selskapet Sopria Steria kontrakt på «lederstøtte i etaten». Kontrakten er verd 6,2 millionar.

Lønsame bossdunkar

Spørsmål 2: Er RenoNorden dårlege til å rekne, eller er det nokre av oss som har bossdunkar for langt frå vegen? Ifylgje dei sjølve er det elleve ulønsame kontraktar som har velta verksemda. Kva kontraktar veit vi ikkje. Men styreleiaren i eitt av selskapa som nytta(r) Reno Norden, Sunnfjord miljøverk, seier til avisa Firda at «det er klart at kreditorane vil vere opptatt av at dei delane som tener pengar skal drivast vidare utan avbrekk». Så då vil det jo vise seg.

Eller var det rett og slett meir lønnsamt å hente boss i nabolanda våre? Sidan den ubetalelege gjelda som slo selskapet konkurs, er om lag akkurat like stor som summen av det norske Reno Norden overførte til det nordiske konsernet i perioden 2011 til 2014?

Kva lærte vi av Oslo?

Spørsmål 3: Kva er det som bestemmer korleis kommunar lagar anbodskonkurransar? Dei kan lage tildelingskriterium med ulik vektingsgrad: kvalitet, oppdragsforståing, arbeidsvilkår, miljøprofil og pris, til dømes. I mars i år gjekk LO Medias nettportal frifagbegvegelse.no gjennom alle anboda på innsamling av hushaldningsavfall dei siste 15 månadene. Av 16 tildelingar var det berre éin kommune som ikkje hadde pris som hovudkriterium. I tre anbod var pris einaste tildelingskriterium.

Har dei som lyser ut renovasjon på anbod med 80 prosent vekting av pris og 20 prosent vekting av kvalitet, dårlegare råd enn dei som vektar 60/40? Eller meiner dei berre at det ikkje er så store skilnader på eit godt og eit dårleg tilbod? Etter Veireno-skandalen i Oslo i vinter har nettopp den høge prisvektinga fått delar av skulda. I dette anbodet var pris vektlagd 75 prosent, medan oppgåveforståing hadde fått 15 prosent og miljø 10 prosent.

Spørsmål 4 nærmar seg kjernen, trur eg: Kor mykje kostar anbodskonkurransar samfunnet i dag? I boka En snekkers dagbok skriv snikkar Ole Thorstensen om kva konkurransar det løner seg å delta i, og kor mykje dei kostar han. Han nyttar eit døme på ein målejobb til 26.000 kroner ekskludert moms. 5000 kroner vert materialutgifter. Åtte firma hadde rekna på jobben. Altså må kvart av dei rekne åtte anbod for å få ein jobb. Kostnaden ved alle dei operasjonane reknar Thorstensen til 14.000 kroner. Då har ein 7000 kroner att til å gjere jobben.

Rekningsbetaling

Vi betaler for at folk sit og reknar prisar. Dei som reknar på kor billeg dei kan hente bosset i øykommunen Solund versus snøtunge Stange, skal ha betalt, dei òg. Det same skal byråkraten som har sete i andre enden og skrive utlysinga. Konkurransegrunnlaget i anbodet om transport og biologisk handsaming av matavfall for Indre Østfold Renovasjon IKS er tolv sider langt. Eventuelle tilbydarar må fylle ut ein kravspesifikasjon, eit tilbods- og prisskjema og tre eigenerklæringar: èi for HMS, èi for løns- og arbeidsvilkår og ei forpliktingserklæring med tanke på underleverandørar. Alle desse må byråkraten igjen lese – og ikkje minst – kontrollere. Noko anna vi skal ha lært av Veireno, er nemleg at kjøparar ikkje kan ta tilbod for god fisk. Tilboda må sjekkast.

Med det renn minutta, timane og kronene. Det siste spørsmålet vert då kven vi helst vil betale for: mannen i bilen, kvaliteten på drivstoffet på tanken eller kalkulatortrykkaren på konsernkontoret? Hovudinntrykket mitt er nok at når konkurransen står på spel, spelar ikkje prisen særleg rolle.

Siri Helle er journalist og fast skribent i Dag og Tid.