KOMMENTAR

Siri Helle

Kinn kommune i Sogn og Fjordane taper 4,5 millionar kroner i barnehagetilskot frå staten fordi innbyggjarane i kommunen har for låg utdanning, stod det i Bergens Tidende for eit par veker sidan.

Kan dette verkeleg stemme, var det fyrste eg tenkte, og eg fann kjapt ut at det kunne det: Då barnehagar vart ein del av rammetilskotet til norske kommunar i 2011, var utdanningsnivå hovudkriteriet som vart valt for å regulere storleiken på tilskotet. Eit utdanningsnivå under landsgjennomsnittet gjev lågare tilskot frå staten.

Ja, ja, tenkte eg vidare, det er i det minste bra at det kjem opp. Dette må då vere lett å gjere om på no når det kjem fram i lyset: For om du er sjukepleiar eller elektroingeniør med høgskuleutdanning eller helsefagarbeidar eller elektrikar med fagbrev, har ingenting å seie når son din på fire år treng ein stad å vere medan du er på jobb, har det vel?

Nei, ein skulle ikkje tru det, og eg trudde heller ikkje mine eigne auge. Då eg byrja å søke bakover og fann ut at ikkje nok med at praksisen ikkje er ny, saka er ikkje ny, ho heller: Dåverande statsråd Jan Tore Sanner svara for henne i Stortinget fyrste gong i 2017, og fyrste medieomtale eg finn, går attende til ein artikkel i Kommunal Rapport frå 2013.

Svara som vart gjevne då, er i stor grad dei same som vert gjevne no: at modellen frå 2011 framleis har «høyest forklaringskraft».

Vi har då betre tal?

Årsaka skal vere at arbeidstakarar – då særleg kvinner – med låg utdanning deltek mindre i arbeidslivet enn arbeidstakarar med høg utdanning. I det minste var det slik før vi fekk så god barnehagedekning som vi har no, vert det hevda. Er dette verkeleg det beste verktøyet vi har for å måle kor mange barnehageplassar norske kommunar treng?

Nei, hadde det no eingong vore slik at vi mangla statistikk over korleis ting går, kva som vert gjort og kva det vert brukt og ikkje brukt pengar på i norske kommunar, men slik er det ikkje. Vi manglar ikkje statistikk over kva som går føre seg i norske kommunar. Tvert om tek det meg om lag tre minutt å finne ut at i kommunen eg bur i, Askvoll, gjekk 100 prosent av borna mellom tre og fem år i barnehage i fjor – 2,9 prosent over landsgjennomsnittet. Og det trass i at prosentdelen innbyggjarar med høgare utdanning ligg under det same landssnittet – 25 mot 34 prosent. Ikkje nok med det: Utgiftene til barnehagar per korrigert opphaldstime er høgare enn både landet, landet utanfor Oslo og snittet i Kostra-gruppa Askvoll kommune er plassert i.

Alt dette kunne Statistisk sentralbyrå og Kostra-databasen – Kostra står for Kommune-Stat-Rapportering, og statistikken deler kommunane inn i grupper etter folkemengde, bundne kostnader og frie disponible inntekter per innbyggjar – fortelje meg, utan at eg trong anstrenge meg det minste. Eg må innrømme at det gjer det litt ekstra vanskeleg å akseptere at utdanningsnivå er einaste metode med høg nok «forklaringskraft» til å bygge eit rammetilskot kring.

Jau, det er politikk

Éin ting er likevel den reint økonomiske sida ved saka. Kva med den symbolske – og ikkje minst den politiske? For sjølv om Astrup i svaret sitt til Stortinget hevdar at vurderinga er basert på utgiftene til kommunane og ikkje «politiske vurderinger», er det ikkje til å kome unna at saka har eit politisk andlet, og det er ikkje særleg vakkert.

For dersom det no er slik at kvinner med låg utdanning jobbar mindre, gjer dei det friviljug? Gjer dei det fordi det kan vere vanskeleg å finne jobb? Dersom det i tillegg er usikkert om dei får barnehageplass, gjer det det enklare eller vanskelegare å ta spranget ut i arbeidslivet?

Og ikkje minst: Kva arbeidstakarar er det vi treng fleire av i framtida, og kva er det vi treng færre av? Ifylgje NHOs kompetansebarometer kjem berre 7 prosent av medlemsverksemdene til å mangle kompetanse på doktorgradsnivå dei neste fem åra. Til samanlikning vil halvparten av dei mangle handverkarar, ingeniørar eller andre med teknisk kompetanse.

Eit kunstig skilje

Ja, dei vil mangle både handverkarar med fagbrev og ingeniørar frå universitet eller høgskule. På mange – kanskje jamt over dei fleste – arbeidsplassar er det to sider av same sak: ulik kompetanse, men naudsynt kunnskap og erfaring som utfyller kvarandre. Ja, litt slik som i resten av livet, eigentleg: like lange arbeidsdagar, like trøytt i trynet om morgonen, like irritert over stilleståande kø som får klokka til å gå altfor fort mot stengetida i barnehagen. Barnehagen ein altså ikkje – via staten – har bidrege like mykje til.

Om vi tenkjer heilt rasjonelt, gjer dette sjølvsagt ikkje verken ein sjølv eller barnet ein hentar, noko i nærleiken av mindre verdt. Det gjer berre at staten framstår noko meir gniten – og mykje meir gamaldags. For éin ting er korleis fordelingskriteriet oppfyller den objektive, økonomiske funksjonen. Noko anna er korleis det vert oppfatta blant folk flest. Om ein og annan person i dette tilfellet får ei kjensle av mindreverd, synest eg ikkje det er vanskeleg å forstå.

Siri Helle er journalist og fast skribent i Dag og Tid.