Ida Lødemel Tvedt

ida@dagogtid.no

I frukosthallen i Pafos stod ein gammal mann og laga omelett til gjestane. Med saumlaust turisttekke testa han gresken min og lèt som om han blei imponert.

Han sa: «Frå Noreg? Vi får få gjestar frå Noreg. Dei kjem til Ayia Napa, men ikkje hit. Det hjelpte jo ikkje at de leidde fredsforhandlingane, men du skal vite at eg alltid har stolt på nordmenn. Du skjønar det, at ein gong for veldig, veldig lenge sidan mista eg møydomen til ei kvinne frå Noreg.»

Eg lo, han lo, han tok meg i handa, og eg sa: «På vegner av folket mitt er eg glad vi kunne bidra, om ikkje akkurat med fred.»

Morgonen etter kvelden med russarane på Four Seasons i Limassol hadde eg tatt buss vestover på Kypros, mot Pafos, byen kjent som fødestaden til Afrodite, den greske guden for venleik og kjærleik. Bussjåføren lét til å vere ei splitta sjel: Brått lo han høgt for seg sjølv i ein sving, før han med eitt blei gravalvorleg og korsa seg i møte med kryssande trafikk. Han veksla mellom å plystre og banne, heile vegen langsmed kysten.

Ute i havet låg Afroditefeltet, det første gassfeltet oppdaga i kypriotiske farvatn, gjort ekstra lukrativt av Ukraina-krigen. Siste nytt om Afroditefeltet var at det skulle koplast til Egypt gjennom ein undersjøisk kabel.

Olje- og gassinstallasjonar heiter gjerne slikt: Snøhvit, Ormen Lange, Snorre, Olympus, Troll A og Troll B. Når dei blir døypte, blir dei dyppa i autoritet frå gammal dikting.

Eg sat i bussen og tenkte at eg ikkje visste kva eg syntest var mest eventyrleg: Dei greske mytane som utspeler seg på denne øya, eller vissa om at det der ute i havet blei bora etter energi skapt av rotnande dinosaurar og planter, forvella av trykk frå stein og varme frå jordkjernen, og at desse mange millionar år gamle kreftene no blei pumpa opp av Chevron og Shell og frakta i røyr på havbotnen, til andre land som slik blei knytte hit, til Kypros, materielt og politisk.

Eg såg på havhorisonten utanfor bussvindauget, svimmel av å sjå for meg alle desse undersjøiske nettverka av ressursar, stormaktsinteresser og mytologiske arketypar. Natur, kultur og psykologi. Dette er den heilage treeininga. Ingen historisk teori som vektar ein av desse så sterkt at han underkjenner dei andre, eller som ikkje tek høgd for at tolkinga av ein av dei blir påverka av dei andre to, appellerer til meg. Dei verkar saman, desse tre, det har dei alltid gjort.

Ukraina-krigen hadde skapt ei verdsstemning som gjorde meg svolten på gigantiske forteljingar om krig, forteljingar som framheva denne overlappinga av sfærar, forteljingar som strekte seg utover og vekk frå meg og oss, frå her og no, til andre tider, andre rom. Eg ville vere i eit anna språk enn debatt, empiri, rapport og analyse. Eg ville inn i den typen språk som tvingar meg til å tenke mot meg sjølv, tekstar som gjer meg til tolkande og tenkande aktør meir enn passiv mottakar av fakta.

Eg drog til Kypros med tanke på Ukraina-krigen, med ein idé om at den fjerne og frosne konflikten på øya kunne la meg erfare, på ein annleis måte, den nye omverda skapt av den nære, varme krigen. Det var kanskje eit tullete prosjekt, demonstrativt svulstig; eg visste ikkje då om eg spelte ut ein slags parodi på tekstar som grip til mytane for å forklare fenomen i notida, eller om eg meinte det. Det viste seg at eg meinte det.

Med meg hadde eg mellom anna On War av Carl von Clausewitz, klassikaren over alle klassikarar innan sveipande teoriar om krig. Han skriv: «Kvar krig har sine eigne fakta, samstundes som krigen er eit uutforska hav, fullt av steinformasjonar som generalen kanskje har ein mistanke om at er der, men som han aldri har sett med eigne auge. Likevel må han styre skuta slik at han unngår dei, når han seglar i natta» (mi omsetting). Boka, som framleis blir lesen ved militærakademi verda over nesten to hundre år etter at ho kom ut, er full av slike mystiske frasar.

På veg mot Pafos køyrde bussen forbi steinformasjonen i havet der Afrodite skal ha født seg sjølv frå plasket i havskorpa der testiklane til den nykastrerte far hennar, Uranus, blei kasta på sjøen. Hit kjem nygifte par for å velsigne forholdet med ein svømmetur rundt «lovers rock».

Uranus blei kastrert av sin eigen son, og det var ut av dette incestuøse samansuriet av politikk og fadermord at kjærleiksgudinna blei til. I mytane markerer hendinga ein overgang frå eit gammalt styresett til eit nytt: frå titanvelde til gudevelde. Kjærleiken er altså dotter av skumsprøyt og revolusjon.

Myten sameiner på finurleg vis den greske antikkens mytar med den greske antikkens antikke mytar og er eit av uhorveleg mange døme på at idéhistoria er ei blautkake av klassisismar: Lag på lag med førestillingar om ei tapt stordomstid der alt gav meining og hang saman, og der alle grunnleggande paradoks hadde opphav i karakterbrestane til dei udødelege.

I Odysseen, kanskje det mest kjente antikke eposet, blir Kypros berre nemnd andrehands, så vidt eg kan sjå, i ei skrøne fortald til helten Odyssevs i form av ein song om ein heftig affære mellom Afrodite og Ares, guden for kjærleik og guden for krig.

Afrodite er låst i eit dødt ekteskap med ein smedgud, men det stoppar ho ikkje frå å ligge rundt med både gudar og dødelege, og førsteelskaren hennar er Ares, den brutale og generelt mislikte guden for splid og mot. Songen sluttar med at ei tilfredsstilt Afrodite vender heim til Kypros, etter at dei to slapp unna fangenskap og straff takka vere ein hjelpsam hav- og jordskjelvgud.

Heime i Pafos viser det seg at ho er gravid, og barnet født av den utanomekteskapelege affæren mellom krig og kjærleik, får namnet Harmonia. Av lidenskap og vald blir ein ny fred født? Kva skal ein tenke seg at moralen er her, om ein meiner at det finst «moralar» i dei elles så frigjerande amoralske mytane?

Kanskje berre det som alltid har blitt sagt om eventyr, og som stadig blir oppdaga og formulert på nytt av nye generasjonar, til dømes i dette lausrivne sitatet som blafrar forbi meg på internett:

Eventyr «viser oss det barn intuitivt veit er sant, men som dei gradvis lærer først å gløyme, så å frykte: at det grufulle og det fantastiske spring ut av same kjelde, og at det som skjenker livet venleik og magi, ikkje er fråværet av redsel og drama, men evna vår til å hanskast med motgang med nåde, list og eleganse».

I Pafos stod eg i ruinane av ein romersk villa og tenkte på kor mykje dei har til felles, alle desse røystene frå gravene og bøkene som forvekslar storpolitikk og kjærleik, familiefeidar og krig, og forstår det eine i lys av det andre: Othello og Paulina og Aleksander den store, han som syng til Odyssevs om Afrodite og Ares, hovudkarakterar i Iliaden og i mitt eige liv.

I Pafos stod eg i oldtidsruinane, framfor antikke mosaikkar som synte sexscenario som i dag er forbodne på Pornhub, og tenkte for meg sjølv at dei som har ulovleg mørk smak i porno, men likevel vil vere lovlydige, alltids kan bli klassisistar eller arkeologar.

Frå byrjinga var Kypros kjent for lausaktige kvinnfolk. Dei dukkar opp både i dei gamle mytane og i dei meir moderne reiseskildringane, rett nok ofte skrivne av slibrige mannfolk som ikkje skil reportasjearbeid frå sexturisme.

Men det var først då eg stod i ruinane i Pafos, eg kom på at det jo var her mange meinte ho kom frå, Theodora, ho som skulle bli keisarinna av Bysants – riket som lenge skulle vere som ein kristendomens buffersone mellom Europa og islam – kanskje mitt historiske favorittludder.

Theodora vaks opp i ein fattig familie tidleg på 500-talet, med ei mor som var dansar og skodespelar, og ein far som var bjørnetemmar. Ho fekk arbeid i eit slags bordell, der ho stod på scena og gjorde sjokkerande, burleske framsyningar. Ifølge ei svært forskrekka kjelde som skriv på 700-talet, nølte ho aldri med å kle av seg og skreve mot publikum, som var ho «meir fitte enn andlet».

Theodora møtte keisar Justinian, namnefar til den justinianske pesten, kanskje den antikke leiaren med den mest tegnellske pandemihandteringa. Saman skulle dei bli 500-talets mest glitrande power couple. Etter å ha finta lovverket som gjorde det ulovleg for ein keisar å gifte seg med ein «skodespelar» frå dårlege kår, blei ho keisarinne i 527 etter Kristus, og Justinians viktigaste politiske rådgivar. Saman erklærte dei dødsstraff for valdtekt og gjorde det forbode for ein mann å drepe ei utru kone. Saman ble dei skulda for å lage lover som gjorde kvinnfolka i riket moralsk forkvakla.

Theodora kjøpte fri jenter som var selde til prostitusjon, opna eit slags PRO-senter og etablerte eit nonnekloster der eksprostituerte kunne ta hand om seg sjølv.

Eg meiner å ha lese ein plass at Theodora frå Kypros heldt fram med å gjere nakne speloppar i palasset i Konstantinopel, og at ho oppmoda andre om å gjere som ho, men eg finn ikkje kjelda og kan ha drøymt det. Eg vonar det er sant.

Eg har aldri kunna tenke på Theodora utan å tenke på Richard Pryor, komikaren som definerte standupsjangeren, afroamerikanaren som må ha vore den første som fekk eit kvitt publikum til å le av kvit kultur. I tung narkorus på toppen av karrieren sette han fyr på seg sjølv og sprang ned gata som ei levande fyrstikk. Han overlevde og nytta sin eigen tragedie som kunstnarisk verkemiddel. Til liks med Theodora vaks Pryor opp på bordell, med ei hore til mor. Trass i dette jordsmonnet, eller kanskje på grunn av det, sprengde dei seg fram som heroiske løvetenner, og blei dei beste i sin sjanger.

I Pafos og Famagusta kjøpte eg suvenirar til dei to forskingsassistentane min, to tantebarn på seks og ni som er dei einaste eg kjenner som alltid er villige til å bli med meg heilhjarta inn i eventyr frå antikken. Akkurat no er det eine tantebarnet meir apollinsk av lynne, det andre meir dionysisk. Begge har enorm kapasitet til å hugse kven som er kven i eit gudegalleri, og å nytte dei ulike karaktertrekka til gudane til intuitivt å leike seg med store spørsmål om kven dei vil vere i verda.

Det verkar som dei veit, heilt av seg sjølv, at personlegdom og nedarva konfliktar ikkje er skjebne, ulikt moralen i mange mytar og tragediar. Det er som om dei veit at dei er frie, at fortida ikkje eig dei, at framtidige fortider ikkje vil eige dei, at dei til dei døyr kan føde seg sjølv, igjen og igjen, at livet er langt. Det er som om dei veit at det er dette som er mot: Ikkje å ikkje kjenne frykt, men å gå det skumle i møte, gjennom forteljingar og eventyr som spissar dei moralske og erkjenningsteoretiske spørsmåla som vi alle går rundt med på tunga.

Til den eldste kjøpte eg ein telyshaldar forma som eit ope skjel. Inni skjelet stod Afrodite, nyfødt ut av havet, mot ein glitrande solnedgang og ruinane av ei venetiansk borg. Til den yngste kjøpte eg eit skjelpaddekosedyr med «I love Cyprus» skrive på skalet. Seksåringen skulle utan å nøle døype ho «Afrodite» og rekruttere ho til geriljatroppen vår – balaklavagjengen, heiter vi visst, fordi mor mi strikka matchande balaklavaluer til oss til jul – ein tropp som visst skulle infiltrere den russiske makteliten for å ta rotta på Putin. Så effektivt vov ho saman tidene og verdikonfliktane, dikting og samtidshistorie.

I ruinane i Pafos tenkte eg på sjåføren i Limassol som hadde insistert på at eg måtte sjå det verkelege Kypros, og at det verkelege Kypros var oppe i fjella, i klostera, der tida gjekk sakte og ingen bråka eller hadde internett. Han minte meg om mange. Overalt høyrde eg forkynning av tilbaketrekking. I popfilosofien, i poppsykologien, i kvardagstalen. Det var ein forståeleg trend. Eit naturleg alternativ til å forhalde seg til kulturkrigane, eit maskineri katalysert av reaksjon. Når så mykje i den offentleg samtalen blir reaksjon som matar reaksjon som matar reaksjon, blir anti­aksjon eit freistande alternativ.

Eg forstod det, likevel grøssa eg av tilbaketrekningstrenden, der folk i sjølvhjelpen og den kritiske tenkinga sitt namn skryter av logge seg av verda, av nyhenda og turismen, for liksom å leve meir autentisk. Alt ved den posituren kjentest tragisk: impotent, resignert og pysete, og forankra i ei rekke feilslutningar.

I desse talemåtane – fulle av formaningar om å elske og beskytte seg sjølv, gjennom avhald frå visse typar stader, informasjon, folk og substansar – verka ein meir oppteken av å ta vare på det vesle ein allereie var, enn av kva slags menneske ein kunne bli. Det er eit dårleg utgangspunkt for å forstå noko nytt, på trass av seg sjølv.

Det kjennes som om det blir meir og meir av det, importert gjennom eit svært lite knippe ideologar, dei fleste med podkastformatet som medium.

Yogahobbyen eg har hatt i tjue år, og som alltid har late meg skli inn i eit delt fysisk språk med yogiar kvar enn eg er i verda, har aldri oftare blitt forstyrra av oppmodingar frå lærarane om å dedikere praksisen til nokon som treng det. På toppen av å få betre lårmusklar skal ein altså få smykke seg med at ein gjer det for nesten sin. Dette er engasjement i form av antiengasjement, der harmoni blir til det motsette av analyse, kjærleik det motsette av fortolking, moral det motsette av tenking. Her forstår ein eige velvære som eit storpolitisk gode, ei kraft som smittar over på omverda, med aksept og fred.

Eg meiner å sjå tendensen overalt. Komikarane eg ein gong sette mi lit til, har enten blitt sjølvhjelpsguruar eller så har dei blitt så kontrære at dei ikkje ser skogen for berre kontrær. Overalt er det som om folk som burde ha meir i seg, tek i seg sjølv med silkehanskar.

Mot slikt kunne ein ropt salige Anthony Bourdains ord frå fjelltoppar: «Kroppen din er ikkje eit tempel, han er ein fornøyelsespark!» Ein kunne brodert Annie Ernaux på ei pute: «Livet er noko ein skal gyve laus på.» Ein skal bruke seg sjølv opp, igjen og igjen, slik eventyrheltar gjer.

No seier eg ikkje at alt pratet om kvite månader og detox og «toksiske» menneske er eit teikn på at vi er på stø kurs mot eit kollektivt, sjeleleg holocaust – men eg seier ikkje ikkje det heller.

Avkopling er inga dygd, i alle fall ikkje i seg sjølv. Eg lengtar etter heroisme.

Forfjamsa av konfliktane sette eg meg på stranda i Pafos og las general Tukydid, Historien om den peloponnesiske krigen, frå 400-talet før Kristus. Boka dokumenterer ide´debattane som herja i Athen i ei tid då éi krise (ein pandemi) nettopp hadde blitt avløyst av ei ny krise (ein storkrig). Eg har lese i ho mange gonger, men hugsar aldri noko som står der.

Å lese i boka handlar berre om kjensla av å bla i ei over 2000 år gammal skildring av det som kan seiast å vere den første kulturkrigen – om ein med «kulturkrig» ikkje viser til kulturkampf-omgrepets opphav i Tyskland på 1800-talet, men meiner kamp mellom to verdssyn, der begge sider føler at sjølve eksistensgrunnlaget i verdisystemet deira er trua av verdisystemet til den andre. Enkelte påstår at Tukydid var ein slags modernist født 2000 år for tidleg, ettersom han skreiv ting som at «folk tilpassa minna sine slik at dei stod i stil med lidingane deira».

Korleis tolkar vi ein pågåande eller potensiell krig, spurde eg meg sjølv då eg drog til Kypros med krigslitteratur i kofferten. I lys av kva slags tekstar, kven sine tidslinjer, kven sine skildringar av årsakssamanhengar? Korleis konseptualiserer vi ein krig, når vi ikkje sjølv står på slagmarka, men sit med avisa i fanget og berre tenker på valden, griskleiken og dei store, episke forteljingane som skader folk langt vekke frå oss? Frå kva slags kjelder hentar vi førestillingane våre om kva forsoning kan innebere, korleis heroisme kan sjå ut, kva verdien av tilgiving og nåde er, kvar ein står i spørsmål om hemn?

Desse spørsmåla hadde heimsøkt meg dei siste åra, medan eg i mange begeistra vintertimar hadde opphalde meg åleine i oldtidsruinar ved Middelhavet, mellom restar av byar som ein gong var scenene for dei første forteljingane og mytane som bergtok meg – slik dei bergtar mange barn, fordi dei fleste barn har talent for oldtidsstudiar.

Eg ser det latterlege i det: å gi seg ut på psykoanalytiske utgravingar av seg sjølv, dei ein har rundt seg, og av klaustrofobiske forteljingar om konfliktlinjer i si eiga tid, på faktiske arkeologiske utgravingsplassar, der ein ruslar rundt og projiserer, ser sine eigne små sorger og entusiasmar i lys av store sivilisasjonsforteljingar.

Ein faldar notida tilbake over fortida, gjer det det sunne sinnet gjer: tolkar opphavsmytane om att og om att, i lys av stadig nye ønske, problem, viljar.

Berre den traumatiserte ser fortida som heilt identisk kvar gong. Å tolke på nytt, det er det som er erkjenningsarbeidet: å halde seg både forplikta til røynda og plastisk i møte med forteljingane om gammal splid. Ein må halde seg i rørsle, på veg, i hovudet, i retorikken, i korleis ein skildrar krigane idet dei utespeler seg.

Ein kan miste fotfeste i desse spørsmåla, når ting står på. Ein går til fots gjennom framande landskap, tenker kva er det eg fablar meg vekk i no, eit slags Make Europe Great Again? Ein tenker kinesiske spionballongar, Leopard-tanks i Ramstein, ein tenker tragikomisk appelsin, ein tenker skjelpadda i Othello-land er ei stridsvogn, ein tenker ei slette av soldatar, nonner og flamingoar. Ein tenker som teiknsystem er krigen uuthaldeleg banal.

I eit patetisk forsøk på å spinne meining rundt eit samansurium av i utgangspunktet uavhengige teikn byrjar ein besjele alt mogleg, klamre seg til hint. Ein spør seg sjølv om dette er ei paranoid lesing av verda, ei pervers form for anekdotisk bevisføring, om ein har blitt som Othello i møte med eit lommetørkle, eller om dette trass i alt er ei legitim form for kunnskapsproduksjon.

Ein ser i alle høve at det går ei svakt patruljert grense mellom kritisk tenking (ein fridom) og paranoia (eit fengsel).

Ein spør seg sjølv om ein er skuldig i det ein av Noregs beste litteraturkritikar, Carina Elisabeth Beddari, drepande presist kallar «klassikarslikking», idet ein tar omvegar innom mytar og kanoniserte tekstar og les alt ein sjølv tenker i lys av dei, på eit vis som er ekstremt tilfredsstillande for den som skriv, men kanskje meiningslaust masturbatorisk for eventuelle andre.

Kva er dette? Kva skjer eigentleg når ein legg konfliktar frå éi tid oppå ei anna tid, eller frå ein stad oppå ein annan stad, som overføringspapir?

Blir ein med eitt ein nyttig idiot for kulturkrigerske tenkarar som grip til kanon når dei skal legitimere sine eigne kjensler og viljar? Ein har grunn til å bli skeptisk idet skribentar, politikarar eller andre pratmakarar grip til mytane for å understøtte ein teori om korleis det heile heng saman. Slikt trendar i urolege tider, og eg meiner å sjå at det trendar no, at det har trenda dei siste kanskje åtte åra.

Heile Kypros-prosjektet mitt kunne minne mistenkeleg om bøker av til dømes Boris Johnson og Steve Bannon, politiske tenkarar som kan å bygge luftslott av retorikk. Dei skriv éi bok om det gamle Hellas, éi om Romarriket, éi om Shakespeare, og kanskje leflar dei litt med norrøne mytar, for så å lime det heile saman slik at lesingane deira kan legge grunnlaget for framtidig makt.

Konklusjonane eg nærma meg, der eg surra rundt mellom dei urgamle søylene på Kypros, fekk meg dessutan til å høyrast litt ut som Ron DeSantis, mannen som truar Trump i konkurransen om å bli presidentkandidat for republikanarane. Eg klødde meg i hovudet då eg såg mine eigne abstrakte lengslar etter «mot» møtt på idiotisk vis i sjølvbiografien hans, The Courage to be Free. Då tenkte eg ikkje meir enn at Shakespeare hadde rett i at «Misery acquaints a man with strange bedfellows».

Heldigvis fanst det meir spenstige tekstar å spegle seg i enn memoarane til Ron DeSantis. Ein kunne gå til ville barnehovud og tidlause forteljingar som tenker på eit vis som maskinene aldri vil kunne etterlikne, former laga av noko anna og betre enn intelligens, noko skapande og svolte, fullt av hòl og omvegar; eit anna språk om konflikt enn debatt, ein annan framgangsmåte enn oppgulp av fakta; former som fortel forteljingar om viktige splidar, utan å legge vekt på konklusjonar, men heller på lynne, ideal, kjensler av form. Eg trur dette med mot og heroisme har noko med form å gjere.

Eg sat i ein blødme av ein solnedgang på Kypros og prøvde å konkluderte, men mislykkast.

«Eg lengtar etter heroisme», slo eg fast. Med «heroisme» meiner eg «mot» meiner eg «integritet» meiner eg «vilje til å la seg forandre av nye omgivnader», meiner eg det motsette av å trekke seg tilbake i møte med kaos og splid. Det var difor eg var her, pa° ei øy som har vore erobra av alle, og som i tusenvis av a°r har spegla konfliktar andre stader, og som har stått i det, tilpassa seg, tenkt med og mot dei ytre kreftene. Kanskje identifiserer eg meg sjølv og alle andre med øya, kanskje tenker eg at alle hovud er ideologiske slagmarker der ytre krefter slåst om hegemoni.

Lengtar ikkje vi alle eigentleg etter heroisme, etter røyster som har levd hardt og farleg og sett det svartaste i menneska, utan å ha blitt øydelagde, utan at røysta har blitt korkje sutrete eller hånleg, men øm og klok og vittig?

Er det ikkje difor folk framleis les gamle epos og eventyr, fordi vi på eit nivå drøymer om å vere heltemodige i møte med våre eigne små tragediar? Barna eg kjenner, veit dette heilt intuitivt, og dei oppsøker antihelt- og helteforteljingar deretter. Men mange vaksne ser ut til å ha gløymt det, og lever tilsynelatande heilt utan heroiske og moralske ambisjonar.

Mot, dygda som mogleggjer alle andre dygder – ifølge Aristoteles – får lite kred i kvardagstalen for tida, men lengselen er der, eg kjenner han i lufta. Og han kan ta oss til enten noko veldig mjukt eller noko veldig hardt.

Eg sat på stranda i Pafos og dommedagsscrolla på telefonen, las om gutegudane i Silicon Valley som seier at dei er både så allmektige og så feilbarlege at dei har laga store språkmodellar av kunstig intelligens som kan føre til sivilisatorisk undergang – men at det likevel er best at dei held fram, berre under strengt tilsyn. Dei utspekulert slaskete Stanford-studentane kneler som greske gudar framfor Lova, seier tving meg til underkasting, eg er for sterk!

Eg trudde ikkje på dei. Om noko kunne ein heller tenke seg at ein biverknad av den nye posisjonen dei smarte robotane har i den tekstlege verda, blei at mange fleire ville fatte interesse for kva som gjer det menneskelege menneskeleg. Ein kunne sjå for seg at det no meir intime nærværet av kunstig intelligens ville sive inn i kulturane som kontrastvæske, tydeleggjere strukturane i organiske og kreative måtar å tolke informasjon på. Ein kunne sjå for seg at ein på sikt fekk ein folkeleg renessanse av humanistiske disiplinar, som reaksjon mot bombarderinga av skråsikre svar og ufordøydd informasjon.

Å lære seg å granske eigne grunnspørsmål, utan å haste mot eit svar, slikt er folkeeventyra, popsongane, filosofien, litteraturen og mytane sitt felt, og det er ikkje eit smalt og jålete felt, sjølv om den stive auraen av det kanoniserte kan få det til å kjennast slik. Det er eit energifelt av krig og kjærleik som aldri i mi levetid har kjenst meir akutt relevant enn no.

På grensa mellom nord og sør hadde eg snakka med pessimistiske diplomatar som sa at det meste av det som skjer på Kypros, eigentleg ikkje har med Kypros å gjere, men med interesser i andre land. I det russiske miljøet i Limassol hadde eg høyrt folk dra parallellar mellom Ukraina og Kypros.

I den offisielt ikkje-eksisterande tyrkiske republikken i Nord-Kypros hadde eg snakka med unge gutar som ikkje lenger kalla seg kypriotar, men tyrkarar, i rein protest mot at landet deira ikkje blei anerkjent. Og no sat eg i ein solnedgang som såg ut som eit sydenpostkort, og tenkte at eg ikkje hadde éin einaste analyse eller meining å føye til, berre forteljingar om tolking forankra i erfaring.

Eg sat på stranda i Pafos. Sola gjekk ned i vest og gjorde dei austlege fasadane til gull. Pesten var over, fleire krigar herja utanfor synsfeltet, og humanioras hemn var på horisonten.

Krig heller kontrastvæske i litteraturen, slik kjærleikssorg og forelsking heller kontrastvæske i popmusikken. Brått trer tilsynelatande tidlause sanningar og dilemma fram. Ein ser at krigen ikkje har endra seg nemneverdig, trass i teknologiutviklingane. At krig, når det kjem til stykket, framleis er menn som døyr i skyttargraver, kvinner som blir valdtekne, og barn som ser ting dei aldri burde sjå.

Ein ser at historia – både slik ho kjem til oss frå fortida, og slik ho utspeler seg i notida – er ein trekanta spydspiss av psyke, natur og kultur.