Kunst

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Det måtte bli kunstnar av Oddvar Torsheim. Då far hans skulle lære han rekning, teikna sonen heller skihopparar. Boka Oddvar Torsheim – lyst & last har med eit rikt utval av produksjonen hans frå 1959 og fram til i dag, og tekst av kunstkritikaren Lars Elton.

Når forfattaren i innleiinga spør retorisk om kunsten eller kunstnaren er viktigast i tilfellet Torsheim, gir kunstnaren klart svar:

– Kunsten, sjølvsagt! At eg somme tider kjem i framgrunnen, heng saman med at eg stundom må spele litt klovn eller tyl når eg kjem ut blant folk. Tylen ser eg på som ein intelligent tosk.

At Torsheimen høyrer heime i ein karnevalistisk tradisjon, slik Elton hevdar i boka, høyrest rett ut for kunstnaren sjølv. Men korleis hamna han der? Nei, det veit han ikkje heilt. Men kan det ha noko å gjere med oppveksten og foreldra og tantene på Atløy?

– Der ute har det skjedd mykje, det er derfor eg kallar øya for Vesle Las Vegas. Eg trur alt har reke i land der, og foreldra mine var flinke til å fortelje. Bestemor mi sa at vi kom frå hugenottane. Eg er svært glad i karneval, men ikkje lenger så flink til å slå meg laus i livet. Kanskje tek eg det att i bileta, i fantasien. Å gå kring som ein karnevalsklovn heile tida er slitsamt. Det må finnast ein viss balanse.

– Den typiske Torsheim-streken, kvar kjem den frå?

– Kanskje er han medfødd? Eg veit ikkje. Eg byrja tidleg med dette, så har det berre utvikla seg. Eg prøver å tenkje enkelt, i grunnen. Streken er jo sjølve grunnlaget i bileta. Picasso, til dømes, var flinkare til å teikne enn til å måle. I dag finst det mange «skvett og skvulp-målarar», men dei blir fort gjennomskoda. Du ser mykje rart i kunsten no for tida, men eg synest skraphaugane var finare i 1960-åra.

Torsheim og damene

Kunstnaren har alltid med seg ei blokk. Straks han får ein idé, slenger han ideen rett ned på papiret. Og då opplever han ofte at ideen er «rett».

– Damene eg lagar, er jo idear om damer, for dei kan umogleg sjå slik ut. Thomas Breivik sa at kunst er ein idé om ein ting. Det har eg tenkt mykje på.

– Elton skriv i boka at du skildrar kvinner slik dei ser seg sjølve. Det kan vel ikkje stemme?

– Dei håper kanskje at dei ser seg sjølve i dei finaste damene mine. Eg lagar dei på godt og vondt, pene og litt mindre pene.

– Det er ikkje vanskeleg å sjå i teikningane dine at du har sans for damene?

– Det sluttar aldri! Men eg kan òg bli så eitrande forbanna at eg kunne senke dei på botnen av havet. Eg hadde ein haug med mitraljøsetanter på Atløy. Dei snakka i fire retningar utan ein bom. Fenomenale språkdamer.

På sitt karakteristiske vis hoppar Torsheim lett frå Atløy til København. Og seier seg sjeleglad for at han framleis lever, for det er det berre han og ein til som gjer av hippiemiljøet han levde i Kongens by i sekstiåra.

– Den tida kan kort oppsummerast: Alltid fest, alltid blakk.

Favorittane

Og snakket om inspirasjon har han inga tru på.

– Den som ventar på inspirasjon, skal få vente lenge. Det gjeld berre å kaste seg over det, så kjem arbeidslysta.

– Med alt du lagar av biletkommentarar til likt og ulikt i samfunnet, må du vere godt orientert om det som skjer kring deg?

– Eg har god greie på ting eg ikkje har greie på! Eg kan vere litt overflatisk innimellom, men prøver å skru noko i hop.

– Kvar står du politisk?

– Eg er venstrevridd med konservative trekk, men står nok mest på venstresida. Kunst er å sjå seg ikring, og verda er blitt meir komplisert.

Torsheim siterer Håkon Bleken på at berre seks­–sju bilete står att etter kvar kunstnar. På spørsmål om kva som i så fall vil bli ståande att etter han sjølv, treng ikkje sunnfjordssurrealisten mykje tid på å liste opp eit halvt dusin arbeid:

«Susanna frå Sunnfjord» har alt status som ikonisk. «Katt og mus» appellerer sterkt til modne damer med gullbriller. Så er det «Hunden til psykologen», som fleire psykologar har kjøpt, og som han meiner er meir kunstnarleg enn versjonen hans av «Brudeferden i Hardanger». Dessutan det han kallar ein bagatell med tittelen «Den fortapte sonen på heimveg», og «Sumardansen», som mange liker godt.

Trass i ein enorm produksjon synest 80-åringen å hugse ikkje berre kvart einaste bilete han har laga, men òg kvar det er å finne i dei talrike stablane i den kaotiske heimen hans i «åndenes vertikaldelte hus» i Halbrendslia 18b i Førde. Utanfor har han eit småbruk på 2 x 2 meter, ideelt for ein som lever enkelt.

Torsheim finn framleis inspirasjon i natur og teknologi. Førebilete har han òg.

– Eg har alltid vore glad i teikningane til Picasso, og så har eg stor sans for plakatane til Toulouse-Lautrec. Dei set eg høgt. Elles liker eg å fortelje historier, derfor gler det meg at figurane ser ut til å vere på veg inn att i kunsten.

Store, stygge måleri

– Apropos figurar; kva har alle smådjevlane å gjere i bileta dine?

– Dei er symbolske plageånder. Bestemor mi såg Satan der ute på Atløya, og eg trur òg at han var der. På Atløy var det høg Fellini-faktor, tantene mine var som plukka ut av filmane hans.

Men eg gir også nokre smådjevlar Pan-skapnad. Han er meir musikalsk og munter. Styggen finst overalt, men eg trøystar meg med at han ikkje er skapande.

I bileta sine vaklar Torsheim mellom det kaotiske og det heilt enkle. Dette er ei veksling han treng for å kunne arbeide. Kaoset kjem av at han helst vil ha med alt han ser kring seg. Men då melder òg trongen for det enkle seg.

– Når du er ferdig med ein stram komposisjon, er det omtrent som du kastar deg ut på ein rangel. Eg kan ikkje låse meg fast i ein streng periode, må ha avveksling. Før rangla eg, det gjer eg ikkje no. For no tek det to månader å bli frisk igjen.

Av boka går det fram at Lars Elton er særleg fascinert av bilete Torsheim laga under eit opphald på greske Mykonos for om lag femti år sidan. Forfattaren skriv om grenseoverskridande teikningar av seksualakta, og det er tydeleg at han lurer på om alt dette er sjølvopplevd. Kanskje torde han ikkje spørje? Men kunstnaren er lett å be:

– Eg sat mest som tilskodar nede på stranda. Det var litt av ein plass, med dekadent festliv. Eg opplevde ekstase og frigjering der, sleppte meg laus og blanda fantasi og røyndom. Men eg håper ikkje at folk ser desse bileta som pornografiske, for pornografi liker eg ikkje. Eg laga mange erotiske overdrivingar der, noko såg eg – anna fantaserte eg. Mange trur visst at eg var med på alt dette. Og eg er jo ikkje jomfru, sjølv om eg ser slik ut!

Etter eit hurraliv har Torsheim no lyst til å lage nokre store, stygge måleri som ingen vil ha. Han veit ikkje heilt kva dei skal innehalde.

– Det blir kanskje nokre med ymsedamer som eg set inn i ulike landskap. Sjå no på desse mediedamene du finn i alle vekeblada, dei er temmeleg stereotype. Ser ut som dei har sete inne og pudra seg og aldri vore ute. Det må vere råd å lage alternativ.