Kunstgalleri

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

«Aluminiumsbyen» Høyanger har aldri hatt bystatus, men i over åtti år har dei halde seg med ein vakker byport, teikna av ingeniør Carl Fredrick Borch Kloumann. Og i den eine fløya av dette byggverket har dei opna eit kunstgalleri mange byar kan misunne dei. Med det nye Gunnar S. Galleriet heidrar dei bysbarnet Gunnar S. Gundersen på eit vis den avdøde modernisten nok ville sett stor pris på.

Rett nok var Gunnar S. (1921–1983) fødd i Førde, men seks år gammal flytte han med lærarforeldra sine til tettstaden mellom dei bratte fjella inst inne i Høyangerfjorden, på nordsida av Sognefjorden. Der voks han opp og fekk formande inntrykk, noko vi ikkje minst ser i dei tidlege landskapsbileta hans. For også denne modernisten hadde nokre prøvande, meir naturalistiske år innan han gav seg heilt over til abstrakte former. Ei naturleg utvikling for ein som ikkje treivst i skulen, men likte matematikk og især geometri. Som løpegut for den lokale fargehandelen fekk han kanskje inn litt fargelære òg.

Innfallsporten

Byporten er sjølve innfallsporten til denne industristaden og opnar vegen inn mot det velregulerte Høyanger sentrum, kjent som Noregs vakraste industristad. På kvar side av sjølve portalen, og bygd saman med han, står to trehus som i si tid hyste til saman åtte husvære meint for arbeidarfamiliar. I drygt tjue år har det eine huset hyst Høyanger Industristadmuseum, vel verdt eit besøk, og så seint som 29. november i fjor opna Gunnar S. Galleriet i det andre huset.

I ein kommune med om lag 4000 innbyggjarar, der helvta bur i sjølve tettstaden, kjem ikkje ei slik kunstsatsing av seg sjølv. Det er eldsjeler som har bore prosjektet fram. Den fremste mellom desse er Reidun Haugnes, leiar av Høyanger Kunstlag med kring 200 medlemar. Ho har stått på i årevis og såg ei von då kommunen i 2005 gjorde vedtak om eit forprosjekt. Men det heile fisla bort i elendig kommuneøkonomi. Då Anita Nordheim i 2012 kom tilbake til Høyanger som kommunalsjef for kultur og folkehelse, fekk Haugnes ein alliert med gjennomføringskraft og evne til å prioritere. Og politikarane følgde opp.

Deretter tok ting til å skje. For saman har dei to halde trykket oppe til draumen blei røyndom. Og samarbeidet mellom kunstlaget og kommunen aktar dei å føre vidare.

Med Gunnar S. i veggane

Bak bygginga av Byporten stod NACo, Norsk Aluminium Co, som i 1915–1916 hadde etablert aluminiumsfabrikken. Seinare overtok Hydro, som så i si tid overlét Byporten til kommunen, men med ein klausul: Bygningen skulle brukast til allmennyttige føremål. Arkitekt Arild Wåge har sytt for at austfløya av den restaurerte arbeidarbustaden innvendig no står fram i heilt ny og tiltalande bunad. Ikkje-berande veggar er fjerna, og det er laga opningar og luft mellom etasjane.

I mange år har Høyanger kommune hatt ein liten post på budsjettet til innkjøp av kunst. Mykje av dette har gått til å sikre seg arbeid av Gunnar S. Derfor er det aller meste av kunsten i den faste Gunnar S.-utstillinga slikt som kommunen sjølv eig – og som no har fått ein varig heim.

For åtte millionar kroner har høyangeringane fått ei lita kunstperle. Andre etasje, og ein vegg i første, er fylte med Gunnar S.-bilete, noko over 30 i talet: teikningar, akvarellar, måleri, serigrafi og arbeid i blandingsteknikkar. Her er også nokre få langtidsdeponeringar frå private eigarar. Elles er resten av første etasje sett av til skiftande utstillingar. Det vil også vere høve for kunstnarar å leige plass til eigne utstillingar i første etasje. Prisen er tusen kroner veka, pluss provisjon til kunstlaget ved eventuelle sal.

I omfang ruvar ikkje galleriet, to etasjar på om lag 90 kvadratmeter kvar, men det er plass nok. Det er ingen trengsel på dei kvite veggane i dei lyse romma. Her kan publikum, slik kunstnaren sjølv ønskte, «med både kropp og sinn» oppleve det han skapte.

Som arkitektkontoret Norplan skriv er dei indre veggane heilt spesielle. På dei er montert opaliserte, kvite glasplater med folie med grafikk henta frå produksjonen til Gunnar S. At dei er opaliserte, tyder at veggane reflekterer lys på ein slik måte at det endrar seg straks du flyttar blikket. Dagslyset fell inn på glasfelta gjennom vindauga og får grafikken til å spele opp i galleriet med vekslande vêrtilhøve og tider på døgnet. Mellom glasplatene og veggen er det regulerbart elektrisk lys som kan styre grafikkverknaden i utstillingsromma, tilpassa situasjonen.

Ved at dei utstilte bileta heng på desse glasplatene, vil fragment av kunsten til Gunnar S. gløde i vindauga og innandørs. Her vil dei besøkjande ikkje berre møte Gunnar S. på veggane, han er også i veggane.

Høna Gundersen

Kunsten, som kunsthistorikar Jan Kokkin har kuratert, er presentert nokolunde kronologisk og gir eit godt bilete av korleis Gunnar S. utvikla seg. Mot slutten av året kjem dessutan ein fyldig katalog der Kokkin presenterer heile kunstnarskapen.

Både kommunen og kunstlaget ønskjer at galleriet skal bli ein «treffstad», der folk kan kome saman eller lokale verksemder kan ha møte med kundar. Slik vonar dei òg å gjere det mindre «farleg» å oppsøkje eit kunstgalleri. Galleriet har dessutan eit godt piano for mindre konsertar, og akustikken har vist seg å vere fin.

På eit bord i ein av salane ligg skisser, tidlege teikningar, brev og ymse anna. Resten av kunsten er sett til veggs. I tid dekkjer den permanente utstillinga åra 1941–1981. Gunnar S. var ein flink teiknar, og dei tidlege arbeida hans viser ein poetisk stil, motsett hard edge-stilen i dei abstrakte bileta hans.

Somme av bileta, som for det meste ber tittelen «Komposisjon», har noko metallaktig i seg. Det vil gjerne høyangringane sjå som eit minne om at kunstnaren kjem frå tettstaden med det minste og lengst produserande aluminiumsverket i landet. Kanskje har dei rett. Gunnar S. hugsa kvar han kom frå. Så seint som i 1965, langt inne i sin nonfigurative periode, laga han akvarellen «Høyanger sett frå fjorden», som ikkje er plagsamt abstrakt.

I Høyanger har dei i alle år hatt ein tradisjon for å gi folk kallenamn, men slett ikkje alltid av det positive slaget. Etter ein episode i barndommen blei Gunnar S. heitande «Høna». Dette namnet nytta han ofte sjølv, og ein vegg i galleriet viser tre hønebilete. Dei skil seg ut ved å ha ei høne i sentrum og ved å bere andre titlar enn «Komposisjon» eller «Uten tittel».

Eitt av desse – «Høna og Eggum» – er det rett nok Reidun Haugnes som har sett namn på. Motivet oppstod etter ein romjulsrangel med Gunnar S., venninna Lilli Eggum og Ludvig Eikaas. Men verten stakk av i løpet av natta, derfor er berre dei utrangla hønene Gundersen og Eggum med på biletet, som er måla med olje på plate. Dei to andre hønebileta er serigrafiar.

Gunnar S.-stipendet

Dei skiftande utstillingane i første etasje har kunstlaget ansvaret for, men i forståing med kommunen, slik at eventuelle kommunale behov kan takast omsyn til. Reidun Haugnes tenkjer seg at det vil bli tre–fire slike utstillingar kvart år. Ei av dei vil vere fast i den forstand at den kunstnaren som annakvart år får Gunnar S-stipendet på 10.000 kroner og eit opphald i Høyanger, forpliktar seg til å ha ei utstilling av eigne arbeid i galleriet året etter. Denne ordninga har kunstlaget hatt i 26 år, og dette har vist seg å vere ein grei måte å halde namnet Gunnar S. «varmt» på. Neste stipendiat ut er Stein Are Kjærås Dahl, som opnar utstillinga si i desse dagar.

Førebels er Gunnar S. Galleriet ope berre to dagar i veka, onsdag og laurdag. Den eine dagen har kunstlaget ansvar for vakthaldet, kommunen den andre. Haugnes og Nordheim vonar at opningstida kan bli utvida etter kvart, og i sommarsesongen ser dei for seg at galleriet kan halde ope fem–seks dagar i veka.

På Kunstakademiet i Oslo gjekk dei unge, opprørske kunstnarane Gunnar S., Ludvig Eikaas, Tor Hoff, Odd Tandberg og Egil Øyen under namnet «Dødsgjengen». I 1947 forfatta Tandberg og resten av gjengen eit protestskriv til Akademiet, som dei meinte heldt seg med eit forelda kunstsyn. Dette er seinare blitt ståande som eit modernistisk manifest for dei fem kunstnarane. Der står det: «Så sant kunst er liv, individets liv, er det vår oppgave å gjennomleve og tilbakelegge vår egen tid, i pakt med det gryende, det spirende, det som kommer, uten tanke på om det blir godtatt og hva som lønner seg.»

For Gunnar S. lønte det seg. Måleria hans går no for over ein halv million kroner. Så mange av dei er ikkje å sjå i Høyanger, men Gunnar S. Galleri er absolutt verdt eit besøk likevel.