La meg først tilstå at mor mi ikkje hadde noka leirgryte. Ordspelet i tittel er berre for å skryte av at eg kan å lage ordspel. Sjølv kjøpte eg ei leirgryte på åttitalet og har brukt ho flittig sidan, unnateke dei åra då heile verda skulle woke og leirgryta blei plassert i kjellar eller på loft. Men der bør ho ikkje stå. Spør eg vener og kjende, har dei nesten alle ei leirgryte ein eller annan stad, og det er ikkje før eg serverer dei ein leirgrytesteikt kylling, dei brått tenkjer på å hente ho fram att. Mi er altså førti år gammal og vert vakrare dess meir ho er i bruk, eg steikjer jo brød i ho fleire gonger i veka.

Seinare har eg òg fått meg ein større modell som er perfekt til digre fuglar og liknande godsaker. Vurderer du å skaffe deg ei, prøv å finne ei som er brukt i årevis. Da får dei patina og blir om mogleg enda lettare å reingjere. Litt varmevatn og ein oppvaskbørste held i lange banar. Beste metoden er altså å høyre om vener og kjende har ei leirgryte du kan få, og eg kan nesten love deg – det har dei.

Tyskarane kallar ho Römertopf, fordi romarane approprierte kokemetoden etter etruskarane, rundt det første hundreåret i vår tidsrekning. Kokekar av leire er framleis i dagleg bruk over heile kloden, sjølv om den massive produksjonen av kokekar av metall sette ein kraftig stoppar for utbreiinga.

Uansett er leirgryta unik for visse typar matlaging, og forma på dei forskjellige grytene varierer stort. Ofte får gryta namn etter rettane folk vanlegvis koker i dei, for eksempel marokkansk tagine og den spanske/latinamerikansk cazuela.

Dessverre hadde eg ikkje plass i kofferten til ein større tagine då eg reiste i Marokko, eg tenkte ho garantert kom til å bli knust på flyreisa. Eg angra sjølvsagt bittert, men på nettet kan du få tak i dei forskjelligaste leirgryter frå alle delar av verda – største utvalet finn du på Etsy og Amazon.

Kjøper du ein tagine, sjekk måla og at omnen din er stor nok til å romme gryta, som ofte har eit høgt, spist lokk. Ein fordel med tagine er at ein serverer maten, rykande varm, i den nedste delen av gryta.

Dei uglaserte leirgrytene skal liggje eit kvarter i vatn og deretter setjast inn i kald omn, og dei har den eigenskapen at maten ikkje treng ekstra feitt eller olje. Innhaldet vert på eit vis dampkokt, og inga fukt slepp ut. Den store kyllingen du ser avbilda, har meir enn nok feitt i seg sjølv og er krydra og lagd i gryta med kvitlauk, purrelauk og sitron.

Ein kan òg fylle holrommet i kyllingen med bitar av purre og appelsinbåtar, med skal og det heile. Krafta blir himmelsk anten du gjer det på den eine eller den andre måten. Penslar du med litt godt, smelta smør, får du òg eit fint løft i smaken. Og så er det jo noko herleg nostalgisk med kokekar du veit har blitt brukt i uminnelege tider.

Like effektiv er bambuskokaren, som du har i ei steikjepanne med vatn, og som dampar grønsakene på rekordtid. På bildet ser du bok choi, ein variant av kål som er høgt elska i asiatiske land, men du kan bruke dei grøne grønsakene du vil. Det finst runde perforerte steikjepapir å leggje under mat som til dømes fiskefiletar, men har du ikkje det, kan du nytte kål- eller salatblad.

Bruker du leirgryte, er du med på å halde tusenårige tradisjonar i hevd. Eg vert stadig litt nedstemd når eg er vitjar folk med kjøken som ser ut som ein romstasjon, med kjøkenapparat til hundretusenvis spreidde utover så alle skal sjå. Til dømes såkalla air fryer, som marknadsføringa seier ein kan steikje i utan feitt.

Men det gjer jo leirgryta allereie, og steikjeomnen din òg. Det er litt pinleg å oppleve at folk serverer deg ein bitte liten kaffikopp frå ein maskin så stor som ei middels stasjonsvogn, eller har ei matmølle til femti tusen kroner.

Så kjem det gjerne fram at dei, når alt kjem til alt, ikkje kan lage mat, og at det som vanlegvis vert laga på kjøken deira i millionklassen, er... Pizza Grandiosa.

Dagfinn Nordbø

Dagfinn Nordbø er tekstforfattar og satirikar.