Alle historier har ei byrjing, og denne byrjar slik: I mars 2020 skreiv eg ein liten artikkel i Dagbladet Magasinet som omhandla lærarar eg hadde hatt i skulen. Dei har alle sett spor i meg, og teksten var meint som ein takk. Ja, han var vel nærast ei hyllest til lærarar generelt, og til mine eigne lærarar spesielt.

Dei som fyrst hadde løyst mysteriet med bokstavane, og som gjennom tolv år stod med peikestokken ved kateteret og førte oss trygt over brua til sivilisasjonen, som opna verda og forklarte korleis ho hang saman. Om Jesus på krossen, slaget på Stiklestad, reformasjon og parlamentarisme, om den franske revolusjon, topartisystemet i USA, om kontinentalforskyvingar, erosjon og u-dalar, om fotosyntese og det periodiske systemet, om å rekne ut kvadrat, kubikk og løyse likningar med ein ukjend, to ukjente, men då dei forsøkte å lære meg tredjegradslikningar, fall eg av, men til saman la lærarane mine stein på stein til ein grunnmur, der eg støtt kunne stå på og vakse til å bli den eg er – til eit slags gagns menneske.

Takk, skreiv eg.

Nokre dagar etter at artikkelen stod på prent, fekk eg ei melding: «Etter å ha lest kommentaren din lørdag, tenkte jeg vi kunne bli Facebook-venner. Jeg var den første læreren din!»

Den meldinga kom uventa og opna eit ras av minne, og eg leita fram det gamle klassebiletet frå Odda barneskule. Det blei tatt i solskin i steintrappa i Hestavollparken ein gong på 70-talet. Der står vi, 24 fyrsteklassingar, og ytst til høgre, min fyrste lærar, i brunoransje genser, eit lyst skjørt med blomar, to halskjede, og så dette gode, varme smilet.

Maj-Lis Stordal, heiter ho i dag, men for oss vil ho alltid vere Maj-Lis Bjørgo, og frå fyrste stund sa vi namnet hennar i eitt ord, majlissbjørgo, for dette var før vi skjøna oss på bokstavar og staving, og ikkje ante vi at dette majlissbjørgo var både fornamn og etternamn. Eg kan ikkje hugse detaljar frå denne fyrste tida på skulen, men biletet av oss med mysande og sjenerte blikk der i steintrappa har nok vore med på å stadfeste at det var ein dåm av varme og tryggkjensle. Det skriv seg, trur eg, frå majlissbjørgo.

Men når eg no ser etter på biletet, er det kan hende ikkje alle elevane som kjende det slik.

Etter to år reiste ho frå oss. Ho forsvann. Det var uforståeleg, ja, for nokre var det opprivande, for vi var alle knytte til henne. Sjølv i dag, når eg møter nokon frå klassen, snakkar vi alltid varmt om majlissbjørgo. Men ingen av oss veit noko om henne, berre det at ho var frå Notodden.

Og då eg fyrst begynte å tenke i dei banar; heller ingen av dei andre lærarane gjennom tolv år veit eg noko særleg om. Namna har eg, og eg veit om lag kor dei kom frå, og sjølv i dag kan eg herme fakter og talemåtar, akkurat slik vi gjorde i friminutta den gongen. Men kven var dei? Kor blei dei av? Eg måtte spore dei opp.

Ein fredag ettermiddag leita eg opp telefonnummeret til Maj-Lis Bjørgo, no Stordal, ho budde på Notodden, såg eg. Det ringde. Ingen svara. Det var som pokker. Nokre minuttar seinare ringde telefonen, og eg såg av nummeret at det var henne. «Hallo, majlissbjørgo», sa eg. «Hei, Hallgeir Opedal», svara ho, for ho hadde sjølvsagt googla opp nummeret før ho ringde tilbake. Etter nokre minuttar med laussnakk, fortalde eg at eg ville skrive om lærarane mine, og at ho måtte vere med. Ho var jo den fyrste.

– Vi har lurt på kor du blei av.

– Vi?

– Ja, klassen. Det einaste vi veit om deg, er at du er frå Notodden.

– Men eg er ikkje frå Notodden. Eg er frå Elverum.

– Å?

– Men etter at eg var i Odda, flytta eg til Notodden, og her bur eg framleis.

Nokre veker etter sette eg meg i bilen og køyrde frå Oslo til Notodden, og GPS-en tok meg til eit bustadfelt og ein kvitmåla tomannsbustad i Klypevegen. Eg parkerer, og der oppe i stoveglaset ser eg ein gråhåra mann, det må vel vere han som gav henne Stordal til etternamn? Og så kjem ho sjølv ut døra i underetasjen. Ho er kvit i håret, ser eg, og løftar handa til helsing.

– Hei, seier eg og går mot henne.

– Hei, seier ho.

Vi står der og måler kvarandre opp og ned.

– Ja, det er nesten 50 år sidan, seier eg.

– Ja, det er vel nesten det.

– Det er mykje eg lurar på.

– Ja vel? Kva då?

– Ja, igjen: Kvifor reiste du?

Ho ler ein perlande latter, seier kom inn, og eg ser at ho dreg på foten. Det er menisken, seier ho, og på veg opp i stova stør ho seg til trappegelenderet. Der ventar Nils Tore Stordal.

Jo, lat meg no dra kort gjennom livet til Maj-Lis, slik ho no fortel det, og lat oss begynne med forklaringa på dette spesielle fornamnet. Far hennar var journalisten og motstandsmannen Sverre Østhagen frå Elverum. Under krigen reiste han åtte turar over grensa som kurer, og i august 1943 var han med på å feire kong Haakons fødselsdag i Blåa Hallen i Stadshuset i Stockholm.

Der trefte han på Margot Elisabeth Karlsson frå Åhus på austkysten av Skåne. Ho arbeidde i Sveriges industriforbund og var invitert til Stadshuset som frivillig for Svenska Norgehjälpen. For å gjere historia kort: Sverre og Margot blei kjærastar. Då krigen tok slutt, flytta ho til Noreg, der dei gifta seg i 1946, og i november 1948 fekk dei ei dotter.

– Mor mi ville at eg skulle heite Marie Louise, dei er så opptekne av slike kongelege namn der borte. Det syntes far var så utruleg jålete, og ville at eg skulle heite Mariann. Men det syntes mor var stygt, for på Elverum blei jo det sånn Marri-ann. Så då blei kompromisset Maj-Lis, med j.

Og fem år etter fekk dei ei dotter til – Sol. Dei to søstrene vaks opp i det som blei kalla Svenskebyen på Elverum. Faren arbeidde på Elverum-kontoret til Hamar Arbeiderblad, samstundes som han var ein aktiv mann i Arbeidarpartiet. Det gjekk mange rykte om Sverre Østhagen, og i ei bok om dei hemmelege tenestene blei det påstått at han arbeidde for den militære etterretningstenesta til langt ut på 80-talet.

– Han fekk fri når han ville frå journalistjobben og reiste til Israel, Kypros, Polen og Jamaica, seier ho.

– Det blei òg påstått at han arbeidde for CIA. Men han sa aldri noko til oss, så vi fekk aldri vite kva han dreiv med.

Også Maj-Lis skreiv for Hamar Arbeiderblad. Då ho var utvekslingsstudent i Seattle, hadde ho reisebrev under vignetten «Maj-Lis i USA», og lenge ville ho sjølv bli journalist.

– Eg var klar på det, heilt til eg blei forlova med Halvard. Då tenkte eg: «Far var jo aldri heime.» Og når han var heimom, ringde telefonen og han måtte ut att på jobb. Og når eg no skulle gifte meg og få barn, ville eg ha ei regulert arbeidstid og eit ordentleg tilvære.

– Så då blei det lærarskulen?

– Då blei det lærarskulen. Det var ein skikkeleg nedtur for far. Han såg for seg at eg skulle følge i hans fotspor, og hadde ikkje noko til overs for seminarister.

– Seminaristar?

– Ja, altså lærarar. Den gongen heitte det jo lærarseminar, og dette var folk han ikkje hadde særleg respekt for. Han tykte dei var belærande og treige, og at dottera skulle bli ein av dei, nei, det var ein nedtur. Men han aksepterte det.

Ho gjekk to år på lærarskulen, gifta seg med Halvard og tok etternamnet Bjørgo. Dei flytta til Trondheim, der han gjekk på Sosialskolen, mens ho las historie grunnfag. Halvard blei sosionom og søkte jobb.

– Og den fyrste jobben han fekk, var på sosialkontoret i Odda.

– Så det var hans jobb som førte deg til Odda?

– Ja, vi kom dit sommaren 1971. Eg var gravid, og i oktober det året fekk eg Kjersti.

– Og så begynte du på Odda barneskule?

– Ja, på nyåret fekk eg eit vikariat i ein spesialklasse, for læraren deira var sjukemeld. Ho var utsliten, og det skjønar eg. Dei var berre ti–tolv år, og ganske uregjerlege og, ja, nokre var til dels øydelagde. Dei slo så eg hadde blåmerke, og eg hugsar ein som blåste knappenåler med sugerøyr. Han svelgde ei nål og blei send til sjukehuset.

– Det var ein brutal start på læraryrket?

– Det var det. Men hausten 1972 fekk eg 1c.

Måndag 21. august 1972 skulle 128 sjuåringar begynne på Odda barneskule, og det var rekordmange. Sjølv om eg har gløymt mykje frå skuledagane, er det forbausande kor godt eg hugsar denne dagen. Mor mi følgde meg, og på ryggen bar eg ein kantete, mørkblå ransel med tynne, kvite skinnreimer, og saman gjekk vi frå blokkleilegheita ned Freimsveien, over elva Opo, gjennom sentrum og opp til Bakka, til den store skulebygningen i mur. I skulegarden var det eit surr av stemmer. Ungar, sjølvsagt, og mødrer med kåper, og der venta vi på å bli ropte opp. Mor trefte ei venninne, Aud, og dei blei ståande og prate. Eg var aleine og kjende ingen.

Langt der framme ein plass høyrde eg den rustne røysta til rektor Hans Bringedal, og han hadde storebror min fortalt om. Slik eg forstod det, sat Gud den allmektige øvst og styrte himmel og jord. Under han sat kong Olav som styrte land og rike, og så kom Hans Bringedal og styrte resten. Brått høyrde eg at sjølvaste Bringedal sa namnet mitt.

Mor gav meg ein dult i bakhovudet, og så dukka eg mellom ungar og vaksne, brøyta meg heilt fram, redd og glad og sjenert, og tok fyrst sjølvaste i handa, bukka, og så tok eg den varme handa til Maj-Lis Bjørgo. Kva ho sa, hugsar eg ikkje, men eg stilte meg på rekke i lag med dei andre. Til slutt var vi 24 elevar, og på rekke gjekk vi til klasserommet. Ti jenter, 14 gutar. Vi var 1c, ein bokmålsklasse.

– Kan du hugse noko frå denne dagen?

– Nei, ikkje akkurat fyrste skuledag. Det eg hugsar, er at eg hadde alle fag, til og med musikk, og eg har så himla dårleg songstemme. Så antakeleg lærte de alle barnesongane med heilt nye melodiar. Og så var det mattetimane, for det var ein ny type matte den gongen, med mengder og element, og ingen av foreldra skjøna den matten, så eg måtte halde kurs for dei på kveldstid.

Min Matematikk heitte dei nye lærebøkene, og den fyrste i serien hadde bilete av tre apekattar på framsida. Ho var utan tal. Vi skulle lære å sjå likskapar og ulikskapar, det var til dømes ei rute med fuglar og fiskar, ei anna med koppar og glas, ei tredje med skyer og stjerner, og så skulle vi sirkle ut dei som var like. Det var ei mengde, blei vi fortalt. Og i den neste – sjiraffboka – lærte vi at kvar fisk, kopp eller stjerne var eitt element, og elementa kunne skrivast med tal. Og slik lærte vi tala frå éin til ti, og å legge saman tal. I bok tre, som var elefantboka, lærte vi å trekke frå.

Og opp i alt dette kom dei store bokstavane ramlande, og den fyrste var M, så kom O og så R, og meir skulle det ikkje til, og vi skreiv vår fyrste setning: MOR ROR. Så kom F og A, og så kunne også FAR RO. Og ut på hausten kunne vi skrive FAR LESER AVISEN og MOR BAKER KAKER, og så kom småbokstavane, og vi lærte doble konsonantar og forskjell på sprettord som natt, hatt, nøtt, og draord som mat, fat og dør.

I andre klasse fekk vi Thorbjørn Egners lesebok Ola-Ola Heia, men historia om guten på garden Heia, opphavleg skriven i 1942, var tung å lese. Oppfølgaren Ola-Ola i byen slo heller ikkje an. I friminutta hoppa vi langtau, sparka veggball og pugga all verdas hovudstader.

– Hugsar du nokon elevar?

– Nokre. Eg hugsar brørne Lauritsen. Arve var vel fødd i januar og Terje i desember, og begge var skuleflinke, men dei var så ulikt modne. Og så hugsar eg ei som var så redd i bassenget. Og så var det han som hadde ein far som dreiv butikk ved sida av skulen. Han var redd for alt.

– Ja.

– Han stod alltid aleine i skulegarden.

Eg veit jo kven ho meiner. Han fall liksom utanfor, og kvifor det blei akkurat han, veit eg ikkje. Han skilde seg vel ut på eit vis. At han stod aleine, kan eg ikkje hugse, men at han drakk buljong om morgonen, det hugsar eg. Han likte å puste oss i andletet når vi venta på at det skulle ringe inn. Han sprang etter oss i regnet, han galopperte på eit vis, kort steg, langt steg, kort steg, langt steg, og han hadde fotsid regnfrakk og sydvest, og skulle puste denne buljonganden på oss.

Kor ofte han gjorde dette, veit eg ikkje, det var kan hende berre denne eine gongen, då det regna og han hadde sydvest og regnfrakk. Elles var det han som sprang fyrst, og vi etter. Kva vi ville han, veit eg ikkje. Vi nådde han aldri att. Han smatt ut av skulegarden og sprang til far sin på butikken.

– Eg hadde så vondt av han og stod ofte saman med han i friminutta. Korleis gjekk det med han?

– Eg veit ikkje. Eg trur han flytta.

Faren flytta ikkje, han dreiv butikken nokre år til. Men kor han blei av, eg anar ikkje.

– Og så hugsar eg at de blei IQ-testa.

– Blei vi?

– Ja, før de begynte på skulen. Kvifor det var slik, veit eg ikkje. Det som var spennande, var at fleire elevar som var fødde seint på året, fekk særs gode resultat. Eg er sjølv fødd seint på året.

– Så du hadde ein slags fasit før vi begynte?

– He-he! Eg trur ikkje eg brukte den testen til noko. Det eg grudde mest for, var konferansetimar med foreldra. Då eg begynte, var eg 24 år, eg var ung og urøynd. Der kom foreldra som var 30 pluss, men eg følte at dei hadde ein slik enorm respekt for meg som lærar. For lærarar generelt, trur eg. Vi blei sette opp til, vi hadde status. Og den gongen tente vi òg ganske bra. Eg blei løfta og følte nok at eg var ein vellukka lærar, at eg fekk det til.

– Korleis kunne du forlate oss?

– Nei, det var jo ikkje på grunn av dykk. Eg var vel oppsett på å ta meir utdanning.

Det var slik ho kom til Notodden, der ho byrja på Statens lærerskole i forming.

– Det var eit sjølvdiggingsår, der vi forsøkte å vere kunstnariske. Eg gjekk på tekstil, og det var mykje veving og karding, og eg har aldri laga så mykje stygt i heile mitt liv. Det året lærte meg at eg er betre i teori enn i praksis, men eg fekk jobb som formingslærar på ungdomsskulen på Notodden. Og underviste elles i samfunnsfag og norsk. Der blei eg i elleve år.

Det var der ho blei forført, som ho seier, for på lærarrommet møtte ho Nils Tore Stordal. Det er han som no sit smilande på hennar høgre side.

– Vi var årets skandale i 1978. To lærarar som alle visste kven var, og to familiar som gjekk i oppløysing. Det var ganske forferdeleg, eigentleg.

– Det var vanskeleg, seier Nils Tore.

– Veldig vanskeleg. Halvard og eg hadde to barn saman, og den gongen var det ikkje snakk om delt omsorg, så han fekk hovudansvaret. Dei var mykje hos meg, men fire år etter skilsmissa flytta han frå Notodden med barna.

Ho stanser opp, og det er fyrste gong ho leiter etter ord.

– Kjersti var ti år, og Jostein fem. Nei, det var tøft, og det er framleis tungt å prate om.

Og no kjem vi snart til eit heilt nytt kapittel i livet til Maj-Lis, no Stordal. Ho hadde flytta saman med Nils Tore, som eigde ein gard på Notodden, og saman fekk dei sonen Sverre Sveinung.

– Det er to hus på den garden, og i gamlestugu hadde vi ein leigebuar som opphavleg var frå Hedmark. Han var salssjef i lokalvisa Telen, der dei skulle ha ein journalistvikar. Han visste kven far min var og trudde kanskje at eg kunne skrive. Så tilfeldig var det.

Ho slutta i skulen og begynte på ein ny karriere, og for å gjere ei lang historie kort: Etter eitt år som vikar blei ho fast tilsett som sportsjournalist i Telen.

– Fekk far din oppleve dette?

– At eg blei journalist, ja, og det likte han. Men han fekk aldri oppleve at eg blei redaktør.

For etter kvart blei ho redaktør, og sidan fekk ho tilbod om å bli sjefredaktør i sjølvaste Varden, regionsavisa i Telemark. I fem år pendla ho ned til Skien, og la Varden om til tabloidavis, men så begynte nedskjeringane. Den digitale revolusjonen var nådd avishusa, annonsørane forsvann og det var sluttpakkar og oppseiingar. Etter fire år ville ho ikkje meir og fekk ein retrettstilling som politisk redaktør.

– Og den jobben kunne eg halde fram i til evig tid, for det var ein god jobb. Men så, sommaren 2003, var Nils Tore og eg på ferie i Frankrike, og den siste kvelden var vi Cannes, hugsar eg, og vi sat på ein fortausrestaurant og delte ei flaske rosévin. Og så ringde telefonen…

Det var spørsmål om ho kunne tenke seg å bli sjefredaktør i Norsk Ukeblad.

– Og då måtte eg le. Eg sat i Cannes, litt brisen, og hadde ikkje lese vekeblad på årevis, men eg er høfleg, og sa at vi kunne prate om det når eg kom heim.

Slik blei Maj-Lis Stordal redaktør for Norsk Ukeblad, og ho kjøpte leilegheit på Sandaker i Oslo. Ho blei vekependlar.

– Då hadde eg vore politisk redaktør og skrive høgttravande leiarar om norsk politikk og EU, og så skulle eg brått skrive ganske enkle leiarar om dei nære ting. Eg skreiv mykje om deg, Nils Tore, og om hunden vår.

– Eg fekk alltid kommentarar når du skreiv om meg, seier Nils Tore.

– Ja, og eg fekk veldig respons. Det kom brev frå damer over heile landet.

I starten hadde Norske Ukeblad eit opplag på 135.000, og god økonomi.

– Vi hadde full oversikt over kva lesarane ville ha, og eg hamna i ei boble med strikkeoppskrifter, matoppskrifter og historier fra virkeligheten, og treivst godt med det. Eg var nok moden for den jobben.

Men så byrja kutta der også, og etter mange år som redaktør blei Maj-Lis Stordal HR-direktør for Egmont Hjemmet Mortensen med ansvar for mellom anna nedbemanningar.

– Og i den siste runden valde eg å slutte sjølv. Då var eg 64 år.

– Er det nokre likskapar mellom det å vere journalist og det å vere lærar?

– Det er dette med formidling, trur eg. Kan du ikkje formidle på eit godt vis, er du nødvendigvis heller ikkje ein god lærar. Det same gjeld journalistar. Vi må ha god formidlingsevne og engasjement, og lærarar må ha kjærleiken til elevane.

Brått reiser ho seg og går ned i underetasjen, og snart kjem ho opp med ei mappe full av papir. Ho blar seg gjennom, og det er heile livet hennar, dette, med attestar og BI-kurs, jobbsøknader og svar, og dei ligg ikkje kronologisk, for der ligg plutseleg fødselsattesten, og så nokre papir frå Egmont-konsernet.

– Nei, sjå her! seier ho.

Der i bunken finn ho sluttattesten som sjølvaste skulestyrar Hans Bringedal skreiv til henne 18. desember 1973. Ho les inni seg, seier, «oi, oi», ho ser på Nils Tore, og eg ser at ho brått blir blank i blikket. Ho sender attesten over til meg:

«Lærar Bjørgo fekk frå ho vart tilsett, ansvaret for ein 1. klasse med bokmål som opplæringsmål. Elevane vart frå fyrste stund knytt til henne. Dei kjende seg heime i klassen og trygge under hennar leiing. Den same ånda rår framleis og vil kome til å gjere det.»

– Nei, no blei eg rørt, seier ho, og tørkar tårene bak brilleglasa.

– Eg trur nok kanskje du har gjort eit større inntrykk på oss enn vi har klart å gjere på deg?

– Ja, det er fælt å seie, det, men det trur nok eg også.

Framhald neste veke. Miljøet på Odda barneskule blir tøffare, og vi får
fru Dyvik som klasseforstandar.