Frå Somalia til balkansk vinter: På veg tilbake til fabrikken Bira, som no fungerer som eit nokolunde organisert mottak, stoppar me igjen, denne gongen med spørsmålet:

– May I ask you a question?

– Go ahead, seier Abdirahman (28) og Keynan (22).

– Du kan kalle oss Ali og Abdu, legg dei til då dei ser korleis me knotar med å skrive ned namna med frosne fingrar. Me spør kva tid dei forlét Mogadishu.

– Months, years ago.

Me spør kvar dei var før. Hellas, to år med venting, så Serbia. Dei spør om me kjenner til Krnjaca asylsenter. Tilfeldigvis gjer me det, me var der i fjor. Kanskje tre månader med venting, seier Abdirahman, som snakkar mest, så er vinteren over, og dei drar, og no er me her og vinteren er tilbake. Og kva no? No ventar dei til vinteren er over.

– Det er for farleg å krysse grensa no.

Bosnia–Kroatia–Slovenia–Italia. Det er ruta. Om lag 250 km, ein kort dagstur med bil, heller ikkje meir enn 50 timar til fots, ifølge kartet. Med buss og tog, Bihac–Karlovac–Rijeka–Trieste, heller ikkje meir enn 3 + 3 + 3 timar pluss overgangstid, det har me sjekka. Men til fots i skogen, over fjell og elver, stykke for stykke i ei varevogn, med redsel for kroatisk politi, hundar, sjølvoppnemnde grensevakter, endåtil minefelt: nokre gonger livsfarleg.

– Don’t be afraid, seier Abdirahman då han forklarer vegen til Dom Borici.

– Det ser ille ut, men du kan dra dit.

På veg til parken Borici blir me stadig meir forbløffa over bylivet som går sin vante gang, tilsynelatande avslappa. Denka på turistkontoret fortel oss endåtil at ho bur i nærleiken av Hotel Sedra, som er omgjort til mottak for afghanske og syriske familiar

– Og måndag, seier ho stolt, skal alle barna gå på skulen.

Eit labyrintisk søk på internettet viser på den andre sida at dei siste ni åra har Bosnia-Hercegovina gitt opphald til 100 av 1200 asylsøkarar. Talet for 2018 er 0. Serbia ligg eit hakk over, med 14 positive vedtak på 250 søknadar i 2018, av om lag 4000 – like mange som Fjordkraft-tribunen på Brann stadion – registrerte migrantar og flyktningar i landet i 2018.

Heim eller helvete

«Crveni Križ», står det på eit dørskilt like ved Borici-parken, og på kontoret til Raudekrossen sit Faris, som liknar ein ung, blond fotballspelar. Han fortel oss først at: Nei, dei har ikkje mykje religion på skolen, og nei, han kan ikkje koranarabisk. Så fortel han at Raudekrossen står for matutdelinga – rundt 800 måltid to gonger dagleg – i Ðacki dom.

Djatjki dom? Så det er det eigentlege namnet på dette illevarslande skjelettet av mur og migrantar som er blitt Google-imaget til Bihac.

– Ja, seier han, the student home.

Ikkje dom for dormitory, som me ofte har lese i engelskspråklege artiklar, men dom for heim. Han seier at dei byrjar å få erfaring no, men i starten, særleg i sommar, var det kaos.

– Er folk i byen redde? Sinte?

– Kvifor skulle me vere redde? Dei vil ikkje eingong vere her. Sinte, ja, på International Organization for Migration, FNs høgkommissær for flyktningar, politikarane, EU, Kroatia, som lar oss stå aleine med problemet.

Det er ikkje bygd eit dobbelt concertina-wire-gjerde med varmesensorar mellom Bosnia-Hercegovina og Kroatia, men Kroatia vaktar indirekte, slik Ungarn gjer, yttergrensa til EU. Derimot er det sett inn store politistyrkar for å vise tilbake alle, både migrantar og flyktningar – ikkje etter at dei har blitt registrerte og har fått søke om opphald, men på grensa. Tilbake vil seie til Bosnia. Og dette skjer ofte med valdelege metodar, i alle fall ifølgje eit hundretal vitnesbyrd, Leger utan grenser, Amnesty, Europarådet og fleire.

Guten som kjem bak oss då me nærmar oss Ðacki dom, haltar og har blitt slått. Me ser han ikkje først. Me ser derimot ei frosen vintersol, Det islamske pedagogiske fakultetet, eit friidrettsstadion, ein grusveg med to joggarar og ein terrengsykkelførar, rasteplassar, tavler som fortel om flora og fauna, ei slak parkskråning, høge furutre med eføy vikla om stammen og eit skjelett av betong og raude murstein, også det flekkvis dekt av eføy.

Helvete

Forvandlinga frå fredeleg rekreasjonsområde til dystopisk filmsett er skremmande. Ved første raske augekast er dette ei scene frå The Road eller World War Z. Grasbakken har eit teppe av søppel og hutrande menneske i matte fargar, nokre med gipsa fot eller handledd, og murbygningen oppe i bakken er som klipt ut av Children of Men.

Haltande Faizan (19) og Hamdi (20) kjem opp på sida då me stoppar, grublar, prøver å finne rette ord. Hamdi er tynn som ei fyrstikk, i fabrikkbrun boblejakke eit nummer for stor; Faizan er ein ung Chirag Patel (frå Karpe), med svarte mandelauge, lang lugg og hettejakke.

– Er det trygt å dra opp, spør me.

Og Faizan er straks i gang:

– Yes, come with me. Veit du at me akkurat kom tilbake frå grensa? Veit du at politiet slo oss? Vil du sjå foten min? Og dei knuste mobilane våre ...

Knust skjerm, ja, det ser me.

– Og dei stal registreringspapira våre.

Og det vil seie ingen plass i matkøen, ingen plass på innsida av Bira-fabrikken.

Begge hutrar. Dei går fort, me skundar oss etter. Men har me lov til å gå inn, undrar me då me går forbi ei tom vaktbu og dei første av om lag 300 meter menneske i matkø. Oppe på plassen framfor bygningen av støttebjelkar i betong, utan vindauge og veggar, ser me to raudekrossvestar, og hjartet slår saktare. Så nærmar ein vaktmann med batong i beltet seg, og hjartet slår raskare. Faizan har lyst til å syne oss kvar han søv, me ser på bygningen, dystopien er i ferd med å overmanne oss, me får ikkje tid til å svare, vaktmannen skal sikkert jage oss ut, og me takkar Faizan for hjelpa:

– Ta vare på deg sjølv, ver så snill.

– Bli med meg, seier vakta.

Me tenker: Sjølvsagt går ein ikkje rett inn i ein leir. Ein må søke om løyve. No kjem me vel i eit eller anna bosnisk politiregister og får problem på grensa.

Matkøen har flytta seg nokre centimeter lenger oppover, men i enden kjem det stadig nye, og bak vaktbua sit menn på huk rundt bål og sleiker sår, varmar istappfingrar og utvekslar historier. Vakta finn fram eit papir. Han spør om me er frå ein organisasjon.

– No, independent observer.

– Journalist?

– Teacher.

Han skriv namnet vårt på gehør og «teacher» etter det.

– Dobro, OK, now you can go in.

Flytande grenser

Me er uvitande om mange ting. Me har skylappar i enkelte tilfelle, rasistisk grums i andre, totalt manglande erfaring og feil intuisjon i somme, og me veit at dei juridiske, moralske, emotive grensene flyt som vått blekk på eit papir avhengig av nærleiken til den eller den geografiske grensa: Faizan, Hamid, Jemal, Keynan eller Abdirahman blir intervjua av ei avis mens dei er i leiren Moira på Lesbos som symbol på hjartelaus europeisk grensepolitikk.

Nokre månader etter har dei klart å kome seg bort frå dei uverdige tilhøva på Lesbos, og blir avbilda på dørstokken til EU på Balkan, ikkje fordi dei klarte å overleve the road utan hjelpesystemet, men som illegale, plagsame migrantar. Om dei kjem seg over den kroatiske grensa og ein velgjerande organisasjon viser dei vegen til nærmaste politistasjon, der dei kan registrere seg, blir organisasjonen mistenkeleggjord og bøtelagd for medverknad til illegal innvandring, mens ei bestemor frå Noreg eitt år før hjelpte dei i land på Lesbos eller Chios og fekk ros for medkjensle og solidaritet endåtil av norske ministrar. Grensene flyt, og det einaste me veit sikkert, er det same som den norske frivillige bestemora: Alt er annleis når ein står midt oppi det. Det er kaos, og folk lid. At Noreg som eit av 152 land har slutta seg til FNs internasjonale migrasjonsplattform, må vere eit steg i riktig retning.

Bihac–Karlovac–Rijeka–Trieste

Det kjennest som ei reise opp i lyset, opp på eit platå med store, kvite, monumentale byggverk i marmor med ei ørn på toppen. Truleg fordi bussen køyrer ut av Bihac klokka 04.45. Halvt i søvne legg me merke til at lite skjer på grensa til Kroatia. Ved eit audt busskur nokre kilometer etter kjem to kvinner på, og etter dei fem gutar i matte fargar, med hette over hovudet og liten sekk på ryggen.

Klokka 05.45 er det kaffipause for sjåføren på ein mørk bensinstasjon. Ei kroatisk politivarevogn parkerer ved sida av bussen, og dei fem ungdomane blir førte ut i mørket og inn i politibilen, som har gitterdør. Bussjåføren kjem tilbake, går mot bakseta for å få betalt av ungdomane, og seier:

– Kvar blei dei av?

Ei av kvinnene som kom inn på bussen i lag med dei, seier:

– Dei kom plutseleg ut av mørket, veldig unge, stakkars gutar.

Mellom Karlovac og Rijeka er det lange strekk med frostbitne fjellparti langs delar av Dei dinariske Alpane. Kvifor me framleis sit på ein buss, ikkje på eit tog, er ei altfor lang historie å fortelje her. Så opnar Kvarner-bukta seg framfor oss, og bussen slynger seg ned langs elveløpet til Istria-halvøya og byen med to namn: Me kallar han konsekvent for Rijeka, ikkje Fiume, men me anar skuggane av den italienske herskardraumen.

Spøkelsesmigrantar

På spørsmål om kor migrantane er, seier både dei to jentene på den mest kitschprega kafeen i byen og den unge studenten på retrorestauranten som serverer kroatisk bønnegryte, at dei truleg er i Drenova-skogane.

– Meir veit ikkje eg.

Også på Google er migrantane i Drenova-skogane: Spora etter dei er å finne blant restar av bål, klede og søppel og ei vandalisert fjellhytte. Me les nyhendet i La Voce del Popolo, ei patriotisk dagsavis for italienarar på Istria, og i lokalavisa Rijecanin. Me skjøner også at nyhendet har spreidd seg på sosiale medium i lag med bodskapen om å låse alle dører.

Om morgonen tar me bussen frå Rijeka, over endelause, skogkledde fjellparti i Slovenia og ned Rosandra-dalen, til den rike storebror til Rijeka: Trieste. Me jobbar med denne reportasjen og leiter på Google etter fotografi av verkelege migrantar i Drenova-skogane, men oppdagar at dei fleste bileta er frå Bihac og området rundt. Me ser dessutan at La Voce del Popolo faktisk har sendt ut ein journalist for å sjå på bålrestar, klede, søppel og den vandaliserte hytta, og at han skriv, etter å ha snakka med lokale turgåarar: «På dette punktet byrjar éin einaste tanke å ta form: fake news.» Til slutt konkluderer han slik: «Med andre ord kasta ein eller annan spøkefugl ut agnet, og tallause beit på, med det resultat at det på kort tid er blitt utløyst ein slags massepsykose.»

Kristin Sørsdal

Kristin Sørsdal er omsetjar, forfattar og lærar i norsk som andrespråk. I åra som omsetjar, mellom anna av romanane til Elena Ferrante, har ho reist og budd i Ungarn, på Balkan, i Hellas og i Italia.