Sjakk, til skilnad frå kortspel, er eit objektivt spel med open tilgjengeleg informasjon på brettet. Paradoksalt nok gjer dette kampen om tolkinga av informasjonen meir spissa og ekstrem enn i nokon vitskap.

Løynde hjelparar

Førebuingane til årets VM-kamp byrja då motstandaren var klar i slutten av april. Hovudsekundantane, danske Peter Heine Nielsen og russiske Vladimir Potkin, skulle saman med Magnus Carlsen og Jan Nepomnjasjtsjij setja saman kvart sitt team av løynde hjelparar.

Fyrst etter VM-kampen kom nokre namn på bordet, men heile sanninga kjem aldri fram. Det finst ganske sikkert løynde hjelparar som framleis held på anonymiteten, av omsyn til sjefen eller eigen karriere og ulike oppdrag i framtida.

Hovudgrunnen til at hjelparane er anonyme før og under VM-kampen, er at alle stormeistersekundantar har sin eigen stil, sine favorittopningar. Då Carlsen etter VM-sigaren fortalde at Jan Gustafsson (42) var i teamet, skjøna vi at tyskaren hadde hatt ansvar for den spanske svartopninga til verdsmeisteren, den viktigaste forsvarsstrategien mot Nepomnjasjtsjij (mot Caruana i 2018 satsa Carlsen heller på siciliansk med svart).

I dag er dataprogramma betre enn sekundantane, så kva kan hjelparane gjera? Mykje. Dei arbeider 15–16 timar i døgeret. Det finst ikkje fridagar for sekundantane under VM-kampen. Dei veit at teamet til motstandaren har tilgang på informasjon om datatrekk på eit nivå ingen vil kunne verja seg mot i praktisk spel. Dei må finna smale stiar i variantjungelen som gjer at sjefen overlever opninga som svart og får sjansar til føremon med kvit.

Spansk dagen lang

Dei fyrste partia er dei viktigaste. Her står alt på spel for sekundantane. Då Nepomnjasjtsjij flytta kongebonden med kvit i parti 1, og spelarane hamna i ei spansk opning (anti-Marshall-varianten), visste alle kva som ville vera hovudtemaet dagane føre parti 3, 5 og 7… Teamet til Nepomnjasjtsjij måtte arbeida døgeret rundt for å knekka spansk-strategien til Carlsen, medan Carlsen-teamet arbeidde like hardt for å førebu seg på alt Nepomnjasjtsjij kunne finna på i sitt neste kvitparti.

For eit halvt år sidan tok Carlsen ei avgjerd om å satsa på at Marshall-varianten hans i spansk ville overleva åtaket frå dei russiske supermaskinane som reknar fleire hundre millionar trekk i sekundet. Samstundes må båe leirane vera førebudde på at den andre endrar strategi undervegs. I parti 9 gjekk russaren bort frå kongebonden og over til lauparbonden (1.c4), ei engelsk opning. Men på dette nivået vil ei slik overrasking aldri koma som ei overrasking. Ein må førebu seg på alt.

Hovudsekundanten

Med sin femte VM-kamp i år er Carlsen ikkje berre den beste, men òg den mest røynde toppspelaren. Alt i 2013, i den fyrste duellen mot Vishy Anand i Chennai, tok Carlsen eit val som vekte oppsikt. Han ville ikkje gøyma bort ein gjeng sekundantar på eit nabohotell, han ville ikkje ein gong ha dei på plass i same by som VM-kampen. All kommunikasjon gjekk over internettet mellom Carlsen og hovudsekundanten, som den gongen var konkurrenten frå barndomen, Jon Ludvig Hammer. Hammer og teamet sat på Kragerø Resort.

Carlsen har skjøna noko viktig: For spelaren, i motsetnad til sekundantane, er svevn, kvile og energi heilt avgjerande. Kvelden før partiet gjev Carlsen nokre instruksar til teamet av typen «sjekk opp varianten etter 13.Lg5», men elles vil han ikkje la seg forstyrra av sekundantane. På speledagen står han opp 2–3 timar før partiet, et frukost på senga og får ei timelang oppdatering frå hovudsekundanten. I dei fire siste VM-kampane har Peter Heine Nielsen (48) hatt denne rolla.

Dansken filtrerer datafilene frå sekundantane og lagar eit samandrag av dei viktigaste variantane. Saman med hovudsekundanten går Carlsen snøgt gjennom nokre tusen trekk på skjermen, som han memorerer til dagens parti. Ein hugsar berre det ein skjønar, men her er Carlsen godt utrusta.

Dette er ei vinnaroppskrift. Tradisjonelt har VM-finalistane vore tett på sekundantane, noko Carlsen meiner kan tappa ein for krefter. Carlsen har på si side hjelparar som han ikkje vekslar eit einaste ord med under heile VM-kampen. Debutanten Nepomnjasjtsjij sa etterpå at han hadde gjort ein stor feil: Han hadde trena for hardt, fire månader i strekk utan ein einaste kviledag, og han hadde prata for mykje med VM-utfordraren frå 2016, Sergej Karjakin (31), og andre russiske stjerner.

Signaturtrekket

Analyseteamet til Carlsen, med unnatak av Heine Nielsen på plass i Dubai, var i Thailand under VM-kampen. Då Carlsen med kvit spela ein ny idé i katalansk opning i parti 2, fekk Nepomnjasjtsjij stadfesta det han hadde frykta: Landsmannen Daniil Dubov (25) arbeidde for nordmannen.

Carlsen–Nepomnjasjtsjij, parti 2.

Det siste trekket til Carlsen, springaren til e5, ber signaturen til Dubov. Ingen i sjakkverda er like kreativ og glad i å overstyra dataprogramma som Dubov. Kvit har ofra ein bonde, men med det siste springartrekket signaliserer Carlsen at han ikkje har planar om å vinna attende bonden. Det er eit offensivt trekk som dataprogramma vil vera skeptiske til i lang tid før dei vil skjøna djupna bak ideen til russaren.

Daniil Dubov hjelpte òg Carlsen mot Caruana i 2018. Den gongen revitaliserte han spelet til verdsmeisteren. Nokre veker seinare vart Dubov sjølv verdsmeister i snøggsjakk. Den unge russaren seier at samarbeidet inspirerer han, noko som òg kjem russisk sjakk til nytte.

Om det siste er det delte meiningar i russisk sjakk. Karjakin og fleire av topptrenarane ser på Dubov som ein svikar. Fleire trur han er ferdig på det russiske landslaget. Men ein finn òg ein byrgskap i det russiske sjakkmiljøet over at den største idégeneratoren i toppsjakken er russar og ein av Carlsens beste bakmenn. På internettet, til dømes i målingar i russiske nettaviser, stør dei fleste Dubov.

Danske med suksess

Mange vil arbeida for Carlsen. Den franske stormeisteren Laurent Fressinet (40) er den einaste som har vore med på laget i alle dei fem VM-kampane. Den store trenarguruen er likevel Heine Nielsen, den mest suksessrike sjeftrenaren i sjakkhistoria.

Dansken var Nordens beste spelar i fleire år, men våren 2004 tapte han mot 13 år gamle Magnus. Sidan har Heine Nielsen vunne sju av sju VM-kampar som bakmann. Fyrst vann han tre for Anand (mot Kramnik i 2008, mot Topalov i 2010 og mot Gelfand i 2012). Så skifte han side til Carlsen, men valde å stå over VM-kampen i 2013 av lojalitet til Anand. Seinare har han vore sentral i fire VM-sigrar for Carlsen.

Dansken er den einaste Carlsen vil diskutera sjakk med under ein utmattande VM-kamp. Heine Nielsen veit kva han skal seia, og når det er best å teia.

Atle Grønn