Eg ligg under båten og skrapar han rein. I skepsis til kjemi og i kjærleik til naturen brukar eg ikkje botnsmurning. Sjølv om eg polerte plastfartøyet mitt i fjor, er det igjen fullt av rur. Det er omtrent umogleg å få bort.

Eg trudde lenge at rur var festa med det sterkaste limet i naturen, men no sit eg og les om bakterien Calaulobacter cresentus. Limet bakterien brukar, er laga av lange kjeder av sukkerbaserte molekyl. Dette limet er tre gonger så sterkt som menneskeskapt superlim.

Mitt første møte med superlim fekk eg då eg byrja i industrien. I skulen gjekk det mest i trelim, Karlsons lim og engleproduksjon. På jobben skulle eg festa små elektriske komponentar på kretskort. Limet me brukte, hadde det treffande namnet Loctite. Den limte så snøgt at ein måtte passa fingrane, og limet var sterkare enn det me limte saman. Loctite inneheld nitrogen- og oksygenbindingar som lagar lange, sterke kjeder når det reagerer med vatn.

Kva eigenskapar treng eit lim? Det må hefta godt, adhesjon, til overflatene på det som skal limast. Limet må også ha stor indre styrke, kohesjon, for å tola belastningar og endringar i temperatur. For at eit lim skal kunna lima godt, må det væta ytene godt. Kor godt eit materiale vert vætt, kjem an på overflateenergien. På eit materiale med høg overflateenergi kan lim oppnå tett kontakt.

Det er tre ulike måtar å skaffa heft på. Kjemisk liming skjer ved molekylær kontakt mellom lim og materiale. Dette er den sterkaste forma for liming. Det oppstår bindingar mellom molekyla i limet og molekyla i overflata av materialet. Plastlim av typen epoksylim brukar denne metoden.

Neste limemetode er mekanisk låsing. Det skjer når limet renn inn i porene på overflata av materialet som vert limt. Låsing hindrar sprekkar og aukar overflatearealet mellom lim og materiale. Tape brukar mekanisk låsing, og kor godt tapen heftar til materialet, kjem an på kor stort trykk me brukar. Flytande lim renn ved påføring, før det tørkar og herdar. Den siste metoden er diffusjonsliming, der limen filtrar seg inn i overflata til materialet. Diffusjonsliming brukar me når plastmateriale skal limast.

Kohesiv styrke er eit mål på den indre styrken i eit lim når det vert utsett for belastning. Dess høgare kohesiv styrke dess kraftigare lim. Epoksylim, som er eit særs kraftig lim, er sett saman av ein kjemisk harpiks som syter for heft, og ein herdar som gjev indre styrke ved å byggja bruer mellom molekyla. Dei sterkaste epoksylimane har ein strekkstyrke som er ti gonger så sterk som betong.

Når ein skal festa ting, har ein mange måtar å gjera det på. Ein kan festa reint mekanisk, sveisa eller lima. Lim har dei siste tiåra gjort store framskritt og har no erstatta andre festemetodar i ei rekkje produkt. Ved å bruka lim til å setja saman to overflater kan ein i tillegg til samanbindinga syta for å halda vatn, skit og anna forureining ute. Ved mekanisk festing vert det belastning rundt festepunkta, medan liming spreier belastninga over heile festeområdet.

Av di lim er elastisk og absorberer energi, kan han redusera vibrasjonar, støy og kvalitetstap. Bruk av lim i produksjonsprosessar gjer dei meir effektive, og lim gjev ofte betre utsjånad på produktet. Me får reine overflater der me før hadde skruar, poppnaglar eller sveisemerke. Før vart til dømes bildelar sveiste saman, no er det epoksyliming som rår. Dersom du lid av flyskrekk, kan det også vera godt å veta at flya òg vert limte saman.

Apropos fly. Då eg var liten, elska eg å lima saman modellfly av plast. Eg likte lukta av lim og putlinga og hadde nok ein draum om å verta flygar. Favorittmodellen var De Havilland Mosquito. Eit kombinert jagar- og bombefly frå andre verdskrigen. For å gjera flyet lett og spara dyrebart metall vart det bygd i tre og limt i hop. På fabrikken hang ein stor plakat med følgjande påskrift: «Ikkje spar på limet».

PS! Lim er ikkje det enklaste ein kan studera. Eg har fått hjelp til fagleg forenkling ved å lesa nettsidene til 3M.

Per Thorvaldsen

per.eilif.thorvaldsen@hvl.no