Når mor til Vigdis Hjorth, på vegner av seg sjølv og den avdøde ektemannen hennar, no vil gå til sak mot Den Nationale Scene (DNS) for at dei har vist ein teaterversjon av romanen Arv og miljø, er det vanskeleg å skjøne kva ho vil oppnå.

Gjennom advokaten sin i Advokatfirmaet Elden seier mora, Inger Hjorth, til VG at ho har «behov for ro i en svært belastende situasjon». Det er lett å skjøne. Men då må ein spørje seg kvifor ho går til offentleg søksmål og såleis bidreg til at det ikkje blir ro om saka på lang tid enno. Og kvifor gjekk ho ikkje til namsretten i 2016 og prøvde å få hindra utgiving av boka?

Då ville ho, på langt mindre krevjande vis, fått erfare at sjansen for å vinne fram er om lag lik null. Berre spør lingvisten ved Universitetet i Oslo, som hausten 2003 prøvde å stoppe Rønnaug Kleivas roman Ingen reell fare. Boka handla om eit trekantforhold, og kvinna meinte seg utlevert og misbrukt. Men det var inga støtte å hente i Oslo namsrett for påstanden om at boka braut «privatlivets fred».

Sist eit skodespel blei forsøkt stoppa med rettslege middel her i landet, var Georg Johannesens Kassandra, som i 1967 blei meldt til politiet med påstand om at det var blasfemisk. Men både forfattaren og Det Norske Teatret gjekk fri, saka nådde aldri domstolen.

Dersom familien Hjorth verkeleg ønskte, og ønskjer, ro om denne saka, har dei systematisk gått fram på feil måte. Først mata dei Ingunn Økland i Aftenposten med informasjon som skulle prove at Vigdis Hjorths roman var sjølvbiografisk, noko ho heile tida har avvist.

Så skreiv søstera, juristen Helga Hjorth, ein «motroman», Fri vilje, året etter at Arv og miljø kom ut. Denne litteraturhistorisk nokså eineståande reaksjonen var saktens imponerande, og boka var slett ikkje utan kvalitetar – sjølv om heile prosjekt bar preg å vere eit svar til søstera, ikkje eit sjølvstendig kunstverk.

Fri vilje hadde to verknader, utilsikta eller ikkje: Boka heldt den offentlege interessa for saka og for romanen Arv og miljø levande. Dessutan, og det må ha vore verre, forsterka ho inntrykket av at det Vigdis Hjorth skreiv var «sant», og då ikkje berre «sant» i kunstnarleg meining.

Verst av alt: Når Helga Hjorth fekk oss til å tru på så mykje av det som står i Arv og miljø, var det òg lettare å tru på skildringa av incest og moras og søstrenes reaksjon på dette – same kva Vigdis Hjorth seier om at boka hennar er ein roman. Men kor mykje skal til for at retten vil røre ein av landets fremste forfattarar og ei bok som blei nominert som ein av Noregs to kandidatar til Nordisk råds litteraturpris – nettopp i eigenskap av å vere dikting?

Sjølvsagt skapte DNS-dramatiseringa ny merksemd om saka. Og sjølvsagt må det vere vondt for familien å få saka lyft fram på nytt, og kanskje for eit delvis nytt publikum. Men kva har dei å vinne på å dra ei teaterframsyning for retten – lenge etter at ho er ferdigspela? Skal dei tvinge Vigdis Hjorth til å vedgå at dette er sjølvbiografisk frå ende til annan? Kva vinn dei på det? Eller skal ho tvingast til å stadfeste at dette er dikting, slik ho heile tida har hevda?

Prosjektet deira verkar lite gjennomtenkt, og eg lurer på kvifor ein klok advokat ikkje har rådd Inger Hjorth frå dette søksmålet. Har Jon Kristian Elden sjølv så mykje å gjere at han ikkje har sett seg inn i saka? Eller er han ikkje blitt konsultert av kollega Tony A. Vangen, som representerer saksøkjaren?

Har advokaten fortalt henne kva eit rettsleg oppgjer kan innebere av skitentøyvask og opprulling av familiestrid? Har advokaten fortalt henne kor ørliten sjansen er for at retten vil gjere seg til litterær overdomar, der spørsmålet lett kan bli kvalitet, ikkje kva som er «sant» eller ikkje?

Spora etter Mykle-saka burde skremme.

Jan H. Landro

Jan H. Landro er journalist og fast skribent i Dag og Tid.