I juni lanserte NRK ein «sexguide», med bilete av «ekte personar» i ulike situasjonar vi helst ikkje ville sjå dei i, med ønske om å opplyse befolkninga om kva ein kan finne på på kammerset. Føremålet var, som alltid, godt: å gje ungdom eit realistisk bilete av kva normal sex er.

Det fåfengde i opplysningsprosjektet vart tydeleg då det samstundes vart varsla at ungdom driv eigen business utanfor førestillingsevna til mange vaksne. Politiet i Kristiansand slo alarm om ein urovekkjande trend, nemleg at mindreårige sel seksuelle tenester via Snapchat og andre sosiale medium, og at det ikkje sjeldan fører til særs grove overgrep mot born heilt ned i 12–13-årsalderen. Grensene for kva born og ungdom tenker om normal seksuell åtferd, er ikkje i ferd med å bli flytta, men er alt flytta, kunne politiet fortelje.

Det vert noko hjelpelaust over å gje dei eit oppslagsverk i pinlege bilete då, når dei kan få hardcore rett inn på barnerommet. Meir enn sexstillingar treng vi å snakke om noko som verkeleg er pinleg og tabuisert, nemleg grenser. Kvifor set vi ikkje tydelege grenser?

Lang tradisjon

Når NRKs sexstillingsprosjekt ikkje er oppteke av grenser, men av opplysning, er det fordi det står i ein lang tradisjon der hovudmålet har vore eit avmoralisert seksualliv basert på naturvitskapleg saklegdom.

Alt i 1930-åra uttalte den medisinske teknokraten og nasjonale strategen, Karl Evang (1902–81), at det var eit hovudmål å utrydde dei metafysiske og religiøse innslaga i seksualmoralen. Førestillinga om seksualitet som noko heilagt og eksklusivt låg til grunn for forbod og skamkultur og måtte motarbeidast.

I det moderne Noreg gjekk seksualopplysninga inn i eit sosialistisk program som skulle frigjere folket frå ein hemma kultur, fram mot naturleg fridom og lukke. Slik vart seksualundervisninga i høgste grad politisk styrt.

No er målet nådd for lengst, og den politiske interessa ligg først og fremst i å få ned talet på kjønnssjukdommar og uønskte graviditetar og abortar. Det teknokratiske programmet handlar om prevensjon. Bodskapen er: Har du lyst, har du lov, berre du er opplyst og bruker kondom.

«Sugardating»

Grensene finst altså ikkje anna enn inni deg sjølv. Men korleis kjenne grenser når du må sette opp alle gjerdestolpar sjølv? Og korleis hindre at andre trår over di inste grind dersom grinda aldri vart sett opp?

Kva reiskapar har denne ideologien i møte med ein ny type seksuell åtferd som no er i ferd med å etablere seg blant ungdom? Éin ting er overgrep, som politiet avdekte i Kristiansand, men kva om heile løpet er friviljug? Kva med ein annan trend, nemleg sugarbabes? Berlingske Tidende rapporterte nyleg (21. juni) frå ny forsking om sugardating, fenomenet der unge jenter datar vaksne menn og har sex i byte mot luksusvarer og pengar.

Kvifor vil vi ikkje at døtrene våre skal drive med sugardating? Halvparten av danskar mellom 18 og 30 meiner det er heilt greitt. Kven kan det skade så lenge det er friviljug, og jentene sjølv sit med makta og vel kven dei vil treffe? Er det ikkje illiberalt å gå imot denne trenden, som kvar haust vert promotert som inntektskjelde for studentar? Og dersom vi følgjer foreininga Fri, som vil avskaffe sexkjøpslova, kan vi vel gje sugarbabes ein eigen flåte i neste års Pride-parade?

Ressurssterke jenter

Det som overraska dei danske forskarane bak prosjektet, som heitte «Sugardating blant marginaliserede unge», var at mange av jentene som selde seg til eldre menn, slett ikkje var så «marginaliserede» likevel. Dei var tvert om ressurssterke, hadde god sosial bakgrunn og ingen økonomiske problem. Dei selde ikkje sex fordi dei trong pengar.

Kva motivasjon låg då bak verksemda? Jo, gjennom sugardating fekk dei ei oppleving av å verte verdsette ved at mannen anstrengde seg for å lage ein ekstra bra date. Pengar og luksusgåver var berre ein del av pakka. Og dei var særs selektive i kven dei valde å date. Slik kjende dei seg som noko meir enn som del av den likegyldige massemarknaden i tinderkulturen.

Trusesal

Eller, kva med ei anna problemstilling: Kvifor kan ikkje ungdommane våre tene pengar på å selje dei brukte trusene sine? Det tok meg to klikk å finne ei nettside der både sugardating og trusesal kunne arrangerast. Det fyrste klikket var til ei studentavis som synte ulike måtar å tene pengar på.

Dersom du spør ungdommar om kva dei synest om dette, vil dei fleste sannsynlegvis svare at det er opp til kvar enkelt, så om nokon tykkjer det er greitt, så er det vel greitt for dei, og ingenting som andre skal leggje seg oppi. Folk får bestemme sjølv. Og, i tillegg: Det er jo kjøparen som er ein idiot, ikkje den som tener pengar på skitentøy. Skjønt, her må vi reagere: Det er vel ikkje greitt å seie «idiot» når alle seksuelle fetisjar skal vere aksepterte på lik line?

Både sugardating, trusesal og sal av seksuelle tenester via Snapchat syner ei kommersialisering av seksualiteten som vert stadig meir normalisert, og det for stadig yngre grupper.

Eit spørsmål som tvingar seg fram i møte med dei nye trendane, er om tabuiseringa og grensene som opplysningsprosjektet kasta vekk, trass alt var nyttige, fordi dei peika på at seksualitet har ein annan type verdi. For berre det som er heilagt, kan ikkje kjøpast og seljast. Det som er heilagt, er også farleg, det kan ikkje temjast gjennom opplysning og naturvitskap.

Når seksualitet ikkje lenger er tabuisert og har verdi som noko heilagt, i tyding avsondra, noko åtskilt frå det ålmenne, ligg kapitalismen like om hjørnet. Det einaste legitime spørsmålet er kven som sit med definisjonsmakta.

Eivor Andersen Oftestad

Eivor Andersen Oftestad er førsteamanuensis ved Institutt for humanistiske fag ved Høgskulen i Innlandet og fast skribent i Dag og Tid.