Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Ubalanse i parforhold er eit tema som lenge har arbeidd i Tusvik, og som ho har hatt lyst til å skrive om. Alt da ho var lita, blei ho opptatt av at bak «det snille og fine» folk sa, låg det noko anna.

– Alle dei små, finstemde reaksjonane og motreaksjonane har alltid interessert meg. Både møte med folk eg har kjent og det eg har observert hjå andre, har fortalt meg at mykje av det vi opplever kring oss, ikkje er heilt slik det kan synast.

Først ville ho gi stoffet dramaform, men negativ respons fekk henne til å leggje teksten bort. Så henta ho det fram igjen, og ønskte å gjere personane og problematikken meir komplekse for å undersøkje båe partar i ein slik dans. I romanen er Frank «skurken», men forfattaren gjer det klart at det like gjerne kunne ha vore ei kvinne som hadde den rolla.

– Du vekslar mellom nynorsk og bokmål i skrivinga di. Kva avgjer val av målform, og kva avgjorde i dette høvet?

– Det har mykje å gjere med tonen i det eg skal skrive. Denne boka byrja eg på bokmål, men så slo eg over til nynorsk og merka at eg trefte tonen betre. Når eg skriv dikt, grip eg lett til nynorsk, som eg synest det er lettare å uttrykkje seg presist på.

– Romanane dine er aldri frie for sjølvbiografiske element. Slik er det visst her òg?

– Jo da. Ein tar det ein har. Eg legg meg sjølv inn i alt eg skriv, kva anna kan ein gjere? Eg ønskjer at det eg skriv, skal vere sant. Ikkje med omsyn til tid og stad eller ytre hendingar, men kjenslene. Det er dei som er viktige. Likevel, I hans armar er jo ein roman.

– Er hovudpersonen Sofia ei kvinne du identifiserer deg med?

– På visse punkt gjer eg det. Skal det kjennast ekte, må eg også ha følt på det sjølv.

Som ein alkoholikar

I den åttande romanen lèt Marit Tusvik 23 år gamle Sofia, ei ressurssterk kunstnarspire, bråforelske seg i femten år eldre Frank – ein gåverik, sjarmerande, vakker og kunnskapsrik amerikanar. Han er initiativrik og har snart flytta inn hjå Sofia, noko ho ser på som oppfyllinga av ein draum. Men bak den perfekte fasaden har Frank mørke sider som langsamt bryt fram og i aukande grad får prege samlivet deira. Etter ein bypassoperasjon speler han uhemma på sjukdomen sin. Det går mot katastrofe, og lenge veit ikkje Sofia korleis ho skal takle det som skjer.

– Ho ser kor galen situasjonen er, men seier til seg sjølv at Frank ikkje vil klare seg utan henne. Det får meg til å tenkje på ein internasjonal bestseljar frå 1980-talet, Når kvinner ødsler sin kjærlighet – på menn de gjerne vil redde. Er det ikkje noko slikt vi ser her?

– Dette er ein del av mekanismen mellom dei. Eg har ikkje vilja diagnostisere han eller setje namn på det som skjer, men det er sant som du seier. Eg ville gjere Sofia til ei sterk jente, ikkje eit tradisjonelt offer. Eit spørsmål eg har stilt meg, er om ho er såkalla sterk fordi ho har foreldre som er sterke på sitt vis, men fjernare enn ho vil vedgå? Det er vel parallelt med å leve med ein alkoholikar. Eg har høyrt mange seie at folk kjenner seg fanga, at sterke kvinner ikkje kan gå frå ein mann som har det vondt.

Marit Tusvik fortel om eit radioprogram ho høyrde for nokre år sidan, om sterke, intelligente kvinner som heldt seg altfor lenge i slike destruktive forhold.

– Ein som Frank vel seg ikkje ut enkle offer. Eg hadde så lyst å vise ein hovudperson som var kompleks, nysgjerrig og oppfinnsam, slik eg meiner Sofia er. Frank har desse mørke sidene som kjem meir og meir til uttrykk etter kvart. Men ho har jo også opplevd han som svært inspirerande, og det er det som får henne til å halde fast ved han. Har du først hatt det fint med ein person, slik Sofia har, tenkjer du lenge ømt om den personen.

– Det er noko vakkert i det vonde forholdet du skildrar. Er det dette som gjer slike forhold så farlege, og ofte altfor langvarige?

– Ja, det trur eg. Og det var dette eg ville ha fram. For meg sjølv kallar eg boka ei slags undersøking. Eg tenkte at dette er ein langsam prosess, ei snikande utvikling. Nesten som ein thriller, noko som byrjar i det små, men etter kvart tar til å bli skummelt.

Tusvik, som etter å ha vore på loffen i fleire år no har eit lite husvære i Visby på Gotland, fortel at under skrivinga hadde ho tenkt på Inger Hagerups dikt «Episode», som byrjar slik:

Det var på ingen måte noen trette.

Aldeles ikke, sa han. – Takk for mat

Men fire strofer seinare endar det slik:

Hun merket dypt bak hat og nag og kulde

den spente streng fra hans til hennes hjerte

Ein type kvinner fell for

– Tittelen I hans armar er dekkjande for det som skjer, men gir òg tydelege assosiasjonar til såkalla dameromanar?

– Eg veit det! Tittelen kom tidleg, og eg ville at han skulle vere litt enkel. Så ønskte eg meg eit bokomslag som ikkje harmonerer med tittelen. Eg tenkte «skitt au», for tittelen liker eg.

– Frank, som lenge styrer utan at Sofia merkar at ho lèt seg styre; korleis vil du karakterisere han?

– Det er vanskeleg. Eg synst det er altfor mykje diagnose som skal forklare alt i samfunnet. Skulle eg nytte eit ord om han, og det kunne vere freistande, ville eg slått i hel mitt eige eksperiment. Ord blir så lett stemplande. Visst er han manipulerande og invaderande, men ord som psykopat vil eg ikkje bruke.

– Han er ein type kvinner fell for?

– Heilt klart. Du blir totalt sjarmert. Han er så vakker, har slike kunnskapar om alt mogeleg, er varm og lyttande. Han gir deg ei kjensle av at det finst ikkje den ting han ikkje kan og veit. Men han er òg litt edderkoppliknande, vev folk inn i nettet sitt. Eg veit ikkje om det er medvite eller ei. Märta Tikkanen skildrar så fint alt det sjarmerande ved mannen, kor flott alt var når han var i sitt ess.

– Kor lite skal til for å få ei kvinne til å smelte i situasjonar der ho ingen grunn har til å smelte?

– Eg synst ikkje det skal så lite til. Eg tenkjer det skal mykje til. Frank viser jo til dei grader at han kan kunsten å vere nær.

Om kjensler

Det gåtefulle, både for denne lesaren og for forfattaren, er korleis ei elles oppegåande kvinne som Sofia kan la seg styre slik ho gjer. Er aldersskilnaden ein del av forklaringa? Tusvik har spurt seg sjølv om dette, men trur svaret må bli nei. Ho ville at hovudpersonen skulle få bryne seg på ein meir vaksen mann, men ser ikkje at dei 15 åra som skil dei to, er problemet.

– Det handlar om kjensler. Ei slags flodbølgje som overveldar henne fullstendig. Brått er det uråd ikkje å følgje med bølgja. Så blir ho fanga, og det fører til at ho byrjar med forklaringar og unnskyldningar overfor seg sjølv. Ho kunne ha late seg bryte ned, så sterk som Frank er, men ho tar vare på kjernen i seg sjølv, veit at det han seier, ikkje stemmer. Ho græt – ikkje så mykje over det han seier, som at det er han som seier det.

– Grepet hans, at han først byggjer Sofia opp og så bryt henne ned, er ikkje det psykisk terror?

– Ja, det synst eg er eit bra uttrykk.

– Er det råd å seie kor mykje som er ekte kjærleik og kor mykje som er pervertert kjærleik i denne historia?

– Eg hyser ein sterk motvilje mot å setje fingeren nøyaktig på det. Eg er ikkje sikker, heller. Eg ville halde det ope undervegs, at Sofia trudde kjenslene Frank uttrykte, var ekte. Kanskje var dei det òg, men ikkje heile vegen. Han nyttar sjukdommen sin med den største sjølvfølgje, og veit kva han gjer. Kjærleiken har så mange uttrykk, og ho tviheld på det forholdet som var, nesten heilt til slutten.

– Det du skildrar i denne romanen, er ikkje det langt vanlegare enn vi liker å tru?

– Det er eg heilt sikker på, tenkte eg da skreiv kor mange som er utsette for dette, men eg håper at boka, som er ganske mørk, skal skine på sitt vis i lyset Sofia og alle menneske har inni seg. Vise kor samanfletta vi alle er, få fram alle fasettane.