Litteratur

Jan H. Landro

jan.h.landro@gmail.com

Forfattaren som vann seg eit namn under psevdonymet Abo Rasul og gav ut tre opprørske romanar mellom 2001 og 2008, er etter ein lang pause tilbake i den litterære verda. Først med The Hills i 2017 og no med Vi er fem.

46-åringen, som også er ein internasjonalt kjend biletkunstnar, forklarar det lange skriveopphaldet med at utstillingane i desse åra kom tett i tett. Det mangla ikkje på skrivelyst innimellom, men han fann aldri tid.

– Er Abo Rasul død og gravlagd for godt?

– Han blei vel det etter boka i 2008. Eg kunne ha droppa psevdonymet tidlegare, då det blei klart kven som skjulte seg bak det. Men så lenge eg heldt på med trilogien om skandinavisk misantropi, såg eg ingen grunn til ikkje å halde fast ved psevdonymet.

– Byrja på nytt

Det var for å styre unna familienamnet – far hans er forfattaren Knut Faldbakken – at Matias såg seg ut eit psevdonym. Då han sende det første manuset sitt til diverse forlag, ønskte han ikkje å bli vurdert på etternamnet.

– Då eg skulle finne på eit psevdonym, slo eg opp i telefonkatalogen. Der fann eg Abo på den eine sida og Rasul på den andre. Det låg ingen uttenkt strategi bak at eg tok eit utanlandsk namn, men kanskje ein tanke om at når eg først skulle bort frå mitt eige familienamn, kunne eg like godt gjere det grundig.

– Det er eit langt stykke veg frå den misantropiske Abo Rasul til Matias Faldbakken anno 2019. Kva har skjedd undervegs?

– I desse åra har eg ikkje skrive noko. Då eg skulle skrive The Hills, var det som å byrje heilt på nytt. Å skrive fiksjon verka svært, svært fjernt. Etter nokre rundar der eg skreiv meg litt varm, var det som det lét. Eg har jobba med kunst heile vegen, og konsentrert meg om uttrykk og presisjon. Eg har fått brynt meg, og det kan vere at eg går meir forsiktig fram når eg skriv no, at eg veg setningane litt meir. Med Abo Rasul-bøkene skreiv eg mykje og fort, for det var så morosamt å skrive. No er prosessen ein litt annan.

– Vi er fem skil seg sterkt frå ikkje berre dei tre første, men også frå The Hills, som representerte eit brot med Abo Rasul-romanane?

– Tema og ramme gjer noko med forma på boka. I nokre aspekt føler eg at eg var på heimebane då eg skreiv Vi er fem. Eg kjem sjølv frå ein liknande stad som den fiktive Råset, med oppvekstminne ikkje så ulike dei eg sjølv har frå Ridabu. For meg var det ikkje vanskeleg å skrive om ein slik stad, for dette er noko eg kjenner svært godt. Dei første romanane er jo far out på alle vis, og The Hills skildrar ein scene eg rett nok har vore i, men eg har aldri vore kelner eller jobba i ein restaurant.

Skaping

Alt opningssetninga i romanen – «La det stå et hus på Råset» – fortel at skaping og skapnad blir eit viktig tema i Vi er fem. I denne bygda har Faldbakken plassert familien Blystad, far Tormod, mor Siv og ungane Alf og Helene. I frustrasjon over at dei nyss har mist hunden sin, og at kona ikkje vil ha fleire born, gir den nevenyttige familiefaren seg til å eksperimentere med leire. Etter kvart lagar han ei leireblanding som over natta får eige liv. Dette blir til stor glede for far og born, og etter kvart også for den tiltakslause mora, då det syner seg at deigklumpen kan hjelpe til i huset.

Alt er vel og bra, inntil dette vesenet byrjar gå på sjølvstyr og ikkje lenger lèt seg kontrollere.

Som son av ein keramikar, Gro Honoré Skåltveit, er det ikkje så underleg at forfattaren tenkjer i retning av leire. Ideen til boka kom som eit hugskot, fortel han.

– Eg fekk for meg at eg ville skildre ein person som klarar å få liv i ein leireklump. Det var første ideen. Så tenkte eg å skrive heilt konkret kva som ville skje om han faktisk fekk det til, setje handlinga inn i kvardagslege, praktiske situasjonar i heimen, på gata, i butikken. Prøve å skape ein sci-fi-aktig eller magisk event og skrive han heilt nedpå.

Mytar

– Du leikar deg med populærkulturelle mytar som Faust, Frankenstein, Golem og Pygmalion, men også Dr. Jekyll og Mr. Hyde?

– Ideen til boka oppstod då eg las om ulike mytar. Eg har alltid vore oppteken av Frankenstein, men så las eg vidare om Golem-myten og andre, Prometeus, til dømes, som lagar menneske av leire. Etter kvart tok eg til å trekkje trådar mellom både Pinocchio og andre folkeeventyr, som pannekaka og peparkakemannen som sprang ut av huset. Då eg kom på dette med leirgubben, skjøna eg at den ideen hadde mange interessante konnotasjonar. Især mot dette med skaparverk som vender seg mot skaparen. Det blir fort store tema, så denne historia må eg leggje til ein stad som er svært, svært nedpå, tenkte eg. Og då melde tanken på heimbygda mi seg, for det finst knapt nokon meir nedpå stad enn flatbygdene kring Mjøsa.

– Er boka meint som ei åtvaring mot det som blir gjort med kunstig intelligens?

– Kanskje ikkje ei åtvaring, men i alle høve ein måte å tenkje om desse tinga på. Førestillinga om skaparverk som går amok, er jo verkeleg ei historie for dagen i dag. Det positive, interessante og engasjerande ved å skape noko, eller å klare å aktivere eller gi liv til noko, kjem med den biverknaden at det sjeldan finst ein plan for deaktivering dersom noko går gale. Boka mi er ein måte å skrive fram ei slik historie på i miniatyr, ved at handlinga går føre seg i eit lite, lukka univers.

– Ikkje berre teknologiske prosessar kan komme ut av kontroll. Kva med dei sosiale, slik vi til dømes ser det i Malmö? Låg det òg i bakhovudet ditt under skrivinga?

– Det er noko som sjølvsagt ligg der. Leirklumpen representerer ein grensegang mellom eit objekt og ein familiemedlem. Då han tek til å vippe over mot å bli ein familiemedlem, får det sosiale konsekvensar. Ei anna side er at det også handlar om arv; denne klumpen er noko Tormod så å seie dreg ut av seg, og så vender det seg mot familien. Klumpen kan også handle om Tormods avhengnad eller problem, som er noko han overleverer til neste generasjon. Eg tenkte at boka skulle få eit grøssaraspekt. Bygderoman eller heimstaddikting med ein science fiction-vri.

Familierelasjon

Sjølv om leirklumpen er ein slags hovudperson i boka, strekar forfattaren under at dette ikkje minst er ein familieroman med vekt på kva klumpen gjer med familierelasjonane. Ein mangel i familien gjer at Tormod tek til å eksperimentere med leira, og med leira prøver han også å lime saman forholdet mellom son og dotter.

– Korleis skal vi forstå rolla til tredjepersonsforteljaren i romanen? Han nøyer seg ikkje med å fortelje, men legg òg inn kommentarar og vender seg direkte til lesarane?

– Det er eg ikkje heilt sikker på, for eg er ikkje så smart på desse forteljartekniske grepa. Eg gjer berre det som fell meg inn. I The Hills var eg medviten om å ha ein førstepersonsforteljar, men som likevel hadde total kontroll over universet sitt. I årets bok valde eg tredjeperson, både fordi eg tykte det var vanskeleg å skrive den førre boka i førsteperson, og fordi eg her ønskte full fridom til å påstå absolutt kva eg ville.

– Du blandar ord og formuleringar frå ulike stilnivå og kjelder?

– Å kunne elte og kna språket på det viset er noko av det som gjer at eg skriv. Dette er ei kjelde til mykje moro for meg når eg sit aleine og skriv.

– Har vi fleire romanar i vente frå di hand?

– Absolutt. Idear på blokka har eg alltid, det gjeld berre å få tid til å setje seg ned.