Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

I mange år har ho budd og farta kring i «eksotiske» land i Asia og kanskje ikkje fullt så eksotiske land i Europa og skrive om fleire av desse opplevingane. Etter å ha opphalde seg hos sjamanar i Kyzyl, hovudstaden i republikken Tuva, sør i Sibir, heilt på grensa til Mongolia, er ho ute med boka Sjamanen i stjerneregn. En reise til Asias sentrum.

B. MiRee Abrahamsen (B står for Britt, som ho ikkje nyttar) er adoptert frå Sør-Korea og langt meir enn gjennomsnittet internasjonal. 45-åringen har studert språk i Kviterussland, språk og samtidslitteratur i Russland, arabisk i Syria og språk og kampsporten wushu (kung-fu) i heile åtte år i Kina. Ho er europameister i tre disiplinar i wushu og har ein VM-bronsemedalje. Dessutan har ho studert kunst i Holland og Israel, men ho fann fort ut at kunstproduksjon vanskeleg lét seg kombinere med omfattande reiseverksemd. Derfor sklei ho over i litteraturen. Ho debuterte med ei diktsamling i 1999 og har seinare gitt ut romanar og reiseskildringar. Innimellom reisene er ho vikar ved Roligheden skole i Arendal.

– Kva var det som dreiv deg ut på denne reisa?

– Heilt frå eg gjekk på søndagsskule, har eg vore svært oppteken av religion og det åndelege. Kanskje er det ein del av personlegdommen min. Tidleg tok eg til å reise, men sjamanisme opptok meg ikkje så mykje før eg drog til Sibir. Ei lita russisk bok eg las for fleire år sidan, gav bakgrunn for sjamanismen og gav att mange oppsiktsvekkjande sibirske gudebilete eller åndedokker. Men det gjekk mange år før eg tok tak i stoffet og fekk høve til å reise til den vesle republikken Tuva.

– Er du så tøff som vi kan få inntrykk av, når du oppsøkjer byen med den høgste drapsraten i Russland?

– Eg kjenner meg straks heime der eg kjem, same kvar. Når ein først er på ein stad, blir alle fordommane borte. Og med den asiatiske utsjånaden min glir eg lett inn blant folk i Asia.

«Åndelig trøbbel»

I boka omtalar MiRee Abrahamsen sjamanisme som ei trusretning, men ho vedgår at omgrepet er problematisk. Det er skapt av forskarar, som har prøvd å dytte mange trusretningar inn i det, noko slett ikkje alle er nøgde med, korkje utøvarar eller forskarar.

Ho fortel at enkelte forskarar her i landet set likskapsteikn mellom sjamanisme og den eldgamle religiøse praksisen til samane. Men andre forskarar er skeptiske til dette. Det er vanleg å rekne med at versjonar av sjamanisme finst i alle verdsdelar, og enkelte forskarar tenkjer på det som eit uttrykk for tidleg religion.

– I Tuva møtte eg mange som verkeleg trur på sjamanens evner, og slike som absolutt ikkje trur. Men den vesle tvilen fanst også hos dei siste. Dei kunne vere skråsikre, men så kom det alltid ei åtvaring om å vere forsiktig og ikkje utsetje seg for sjamanens negative makt.

– Du uttrykkjer redsle for at sjamanane har evne til å lage «åndelig trøbbel». Var det berre eit litterært grep, eller noko som faktisk plaga deg?

– Det var heilt reelt. Då eg kom til Tuva, såg eg sjamanen som ein gåtefull skikkelse, ein velgjerar og hjelpar. Men i Tuva opplever eg at dei fleste er redde sjamanen, dei hevdar å ha dårlege røynsler der sjamanen har vist makta si på eit eller anna vis. Det kan føre til sjukdom eller ulykke og anna. Først trudde eg at dette berre var tradisjon og overdriving. Men det var ei einskapleg røyst, og i kraft av å kunne styre åndene kan ein sjaman leie dei i negativt retning. Gjennom alle desse forteljingane blei dette ganske nært. Eg var jo ny i denne kulturen, skjøna ikkje alle kodane og kjende meg nok litt «overgitt» til dei lokale og røynslene deira.

– Kor mykje placebo trur du det er i sjamanrituala?

– Ein god del, men dette blir berre spekulasjon. Eg var til stades ved ein seanse og såg korleis bekymring glei over i lette. Som om kvinna som blei behandla, hadde vore gjennom ein foryngingskur. Eg reknar meg som ganske nøktern, men ho såg verkeleg heilt annleis ut. Det var vanskeleg å tru at her skjedde magi rett framfor auga mine, men i alle fall hadde behandlinga ein psykologisk effekt.

«Sjamansjuka»

– Du skildrar nokre innviingsprosessar for sjamanar som verkar heilt røyndomsfjerne. Er dette noko vi må forstå symbolsk?

– Ifølgje religionshistorikar Brita Pollan veit ingen korleis ein skal oppfatte dei groteske skjeletteringsprosessane, som det blir kalla. Men både tidlegare og noverande sjamanar i Sibir snakkar om ei tid dei kalla «sjamansjuka». Då går dei gjennom ein frykteleg sjukdomsperiode som ingen av dei vil snakke om. Kanskje trur dei at vi på utsida ikkje kan skjøne det, at dette høyrer «den andre verda» til. Kanskje er dei også redde for at det å tale om det vil kunne profanere det dei driv med.

I boka stiller MiRee Abrahamsen spørsmålet om det er råd å sameine religion, det åndelege, vitskap og rasjonalitet. På spørsmålet mitt svarar ho at ho ikkje har problem med å sameine alt dette. Men til grunn ligg ein premiss om at ho aldri vil kunne få noko konkret bevis for alt det ho som kristen trur på.

– Eg kallar meg kristen, men er svært glad i vitskap og lèt det ofte overstyre tankeverda mi. Kanskje er det heile tida ein pågåande dialog der dei ulike elementa blir justerte mot kvarandre. Eg er ein rasjonell person, men veit at det ligg noko irrasjonelt i religionen. Men det er komfortabelt å ha eit håp som ein plasserer utanfor seg sjølv, ein naivisme eg tillèt meg. Kanskje er det dumt, men det gir meg trøyst og håp.

– Ein stad nyttar du uttrykket «sjelelig lapskaus». Var det det du opplevde i Kyzyl?

– Sjamanismen eg møtte der, oppfatta eg som svært «rein», han høyrde Tuva til. Eg spurde ein sjaman om dei kan finne opp rituala sine sjølve, og fekk vite at det kan dei. Men det finst overordna reglar som alle følgjer.

Mindre «mystisk»

– Du ser sjamanen som psykolog og sjelesørgjar. Gjeld det allment?

– I alle fall dei eg møtte i Tuva. Folk kom til dei og la fram eit problem. Så kunne sjamanen gi eit råd utan mystiske handlingar eller komme fram til ei løysing gjennom ritual. Kvar gong såg eg lette hos klienten. Anten sjamanen faktisk har utført eit «mirakel» eller ei, har det utan tvil like stor effekt som ein time hos psykolog. Likevel ville eg ikkje gått til sjamanen om eg hadde fått leukemi, heller ikkje til presten.

I boka leverer MiRee Abrahamsen eit veltalande forsvar for det vi ikkje kan vite sikkert. Det gjeld både korleis ein kan sjå religionen på eit overordna plan, men også korleis ho heime i Arendal – som ifølgje mange definitivt er ute av «bibelbeltet» – blei møtt då ho nyleg vågde å seie høgt at ho er kristen.

– Støkken i vennekrinsen var total; det hadde vore lettare å seie at eg er homofil. Så dette var eit stort steg for meg å ta. Å interessere seg for buddhisme eller jødedom er visst greitt, men kristendom… Derfor blei det viktig for meg å ha med i boka dette kapittelet som viser min eigen ståstad. Eg set ikkje kristendommen over andre religionar, men han er no ein del av meg. At eg er kristen, trur eg ikkje har farga teksten, og eg vonar at ikkje den som les, kjem til å tenkje på meg som ein «kristen» forfattar. Men sidan eg skriv om kva dei andre i boka trur på, meinte eg det var reieleg å seie noko om min eigen posisjon.

– Denne ekspedisjonen har vel også vore ei reise inn i deg sjølv. Kva fann du?

– Det var interessant å sjå at vi har like måtar å tenkje på verda på, sjølv om det ser svært ulikt ut. At eg no står offentleg fram som kristen, er eit resultat av reisa. Utan reisa og denne boka ville eg valt å ikkje seie at eg er kristen. Eg er korkje meir eller mindre kristen etter reisa. Men ho har nok gjort meg meir open for å lytte når folk pratar om ulike åndelege opplevingar. Om eg ikkje nødvendigvis trur på det sjølv, har «det mystiske» blitt mindre «mystisk».