Harald den store
UBÅTKAPTEINEN: «Vi kan jo ikke se den grense under vann!»
Faksimile frå NRK
Humorhistorie
Harald Heide-Steen jr. kunne sjølvsagt mykje meir enn å tulle med språk. I tillegg til ei lang rad plater der han boltra seg med figurane sine, gjorde han òg mange filmroller. Mest kjend på lerretet er han frå Olsenbanden-filmane og for innsatsen i TV-seriar som Karl & Co. Han var innom Oslo Nye Teater, Trøndelag Teater og Det Norske Teatret. Med Riksteatret turnerte han i ei ugløymeleg rolle som Falstaff i De lystige koner i Windsor av Shakespeare.
Saman med Rolv Wesenlund var det Harald som introduserte den britiskinspirerte crazyhumoren i Noreg. Slik skapte dei humorhistorie. Dei flytta norsk humor frå den tradisjonelle revyforma og over til elleville gags, absurd komikk og improvisasjon. Få norske tekstforfattarar meistra denne typen humor, så det går historier om at ein norsk kulturjournalist leverte dei ferskt stoff frå humorscena i London – over telefon. Eg skal ikkje nemne namn, bortsett frå at det var Bengt Calmeyer.
Harald kan fint samanliknast med Peter Sellers, eit unikum som òg kunne herme alle språk og dialektar. Sellers suksess som komikar bygger i stor grad på misforståingar, gebrokke språk og merkeleg åtferd, ikkje minst i rolla som Inspektør Closeau i Den rosa panteren-filmane. Under ei filminnspeling parodierte han over høgtalaranlegget alle dei andre skodespelarane og andre på settet – perfekt.
Den som ler sist
Dagfinn Nordbø skriv om det som får oss til å le.
Humorhistorie
Harald Heide-Steen jr. kunne sjølvsagt mykje meir enn å tulle med språk. I tillegg til ei lang rad plater der han boltra seg med figurane sine, gjorde han òg mange filmroller. Mest kjend på lerretet er han frå Olsenbanden-filmane og for innsatsen i TV-seriar som Karl & Co. Han var innom Oslo Nye Teater, Trøndelag Teater og Det Norske Teatret. Med Riksteatret turnerte han i ei ugløymeleg rolle som Falstaff i De lystige koner i Windsor av Shakespeare.
Saman med Rolv Wesenlund var det Harald som introduserte den britiskinspirerte crazyhumoren i Noreg. Slik skapte dei humorhistorie. Dei flytta norsk humor frå den tradisjonelle revyforma og over til elleville gags, absurd komikk og improvisasjon. Få norske tekstforfattarar meistra denne typen humor, så det går historier om at ein norsk kulturjournalist leverte dei ferskt stoff frå humorscena i London – over telefon. Eg skal ikkje nemne namn, bortsett frå at det var Bengt Calmeyer.
Harald kan fint samanliknast med Peter Sellers, eit unikum som òg kunne herme alle språk og dialektar. Sellers suksess som komikar bygger i stor grad på misforståingar, gebrokke språk og merkeleg åtferd, ikkje minst i rolla som Inspektør Closeau i Den rosa panteren-filmane. Under ei filminnspeling parodierte han over høgtalaranlegget alle dei andre skodespelarane og andre på settet – perfekt.
Den som ler sist
Dagfinn Nordbø skriv om det som får oss til å le.
Eg hugsar første gong eg lo meg forderva, eg klarte ikkje slutte å le. Eg var ti år gammal og leste På folkemunne, eit magasin med vitsar av det såkalla «folkelege» slaget. Denne utgåva baud på ein vits om ein trønder som er i beit for spikar. Dette er under krigen, og trønderen går bort til ein tysk soldat og framfører ærendet sitt med følgjande setning: «Haben sie eine spikkar åt mæ?»
Ikkje anar eg kor mykje tysk eg kunne den gongen, sannsynlegvis berre brotstykke frå krigsteikneserieblada vi las (Achtung! Schnell!). Men eg skjønte nok til å sjå det urkomiske i situasjonen.
Det at folk ikkje forstår kvarandre, at kommunikasjonen mislukkast, er ein berebjelke i humor. Alle farsar er baserte på misforståingar og forvekslingar. Det at nokon ikkje meistrar eit språk godt nok, har gjennom humorhistoria alltid vore ein suksess: Tenk berre på vår eigen Harald Heide-Steen jr., eit språkgeni av høg klasse. Ingen kunne snakke gebrokke som han, og Harald hadde ingen grenser: Han kunne emulgere kva språk som helst og få stor humor ut av det.
Da eg jobba i reklamebransjen på åttitalet, fall det på meg å skrive manus til han. Noko heilt nytt skulle bli introdusert, nemleg Teletorg: Du ringer eit nummer og det kostar ein viss sum som blir lagd til telefonrekninga. Inntektene gjekk til Redd Barna, og for aller første gong blei det norske folket oppmoda av monopolkringkastaren NRK om å ringe eit telefonnummer for å gi pengar, heilt automatisk. Løna var å høyre ei historie framført av Harald Heide-Steen jr. Ho kosta 20 kroner for første del, og så vidare opp til 100 kroner. Det eksploderte med eit drønn. Televerket, som det heitte da, var ikkje førebudd på ein så frykteleg pågang, og titusenvis kom ikkje fram på telefonen. Likevel blei det mange millionar i kassa til Redd Barna, ikkje minst på grunn av det høgt elska lingvistiske geniet Harald Heide-Steen jr.
Han kom i studio iført sedvanleg gullkjede, Rolex-klokke og tung herreparfyme. Så fekk han manuset mitt, kikka på det og sa: «Altfor langt.» Snart skjønte eg at den mannen ikkje trong manus i det heile. I så fall berre eit veldig kort manus.
Harald stod i den litle båsen med hovudtelefonar og snakka tulletyrkisk. På ein halvtime røykte han sikkert tjue sigarettar, vi kunne ikkje sjå han bak glasruta. Men han leverte varene og vel så det. Tenk på alle dei udødelege figurane han har skapt ved å snakke gebrokke: Spantax-flygaren, den russiske ubåtkapteinen, Sylfest Strutle, som parodierte nynorsk, den pakistanske vakta på Folkemuseet, «Tyristsjefen» og alle dei andre.
Det enorme språktalentet hans blei grunnpilaren i karrieren som komikar. Han visste nøyaktig kva som får oss til å le, og snakka svensk og dansk nesten betre enn danskar og svenskar. I tillegg var han ein gudbenåda improvisator og ein musikalsk jazzelskar – og i humor er musikalitet tvingande naudsynt. Utan gehør kjem du ingen veg, sjølv om teksten er aldri så flink.
Eit musikalsk menneske vil ha ekstreme fordelar som komikar, fordi musikaliteten i timinga og leveringa betyr alt for resultatet. Haralds improvisasjonar tok alle på senga: Du visste aldri kva som kom. Den såkalla straight man, ofte Trond-Viggo eller Totto Osvold, kunne berre stikke mikrofonen fram og stille eit enkelt spørsmål, og dermed rann det ut. Så var det berre å klippe og få det ut på TV i beste sendetid.
Harald var aldri eksplisitt politisk. For han kom latteren alltid først. Av alt han har etterlate seg av sketsjar, parodiar og påfunn, er det berre ein einaste sketsj eg veit om, som kan kallast politisk. Det var under abortdebatten, da diskusjonen gjekk om legar skulle få reservasjonsrett i abortsaker. Haralds sketsj handla da om legen som reserverte seg mot å behandle kviser fordi han syntest dei var så stygge.
Vår store komikar døydde altfor tidleg, av kreft. I eit av dei siste intervjua seier han: «Menyen her er jo litt einsidig – cellegift og cola!»
Vi lyser fryd over minnet hans.
Dagfinn Nordbø
Dagfinn Nordbø er satirikar og matmons.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Eg hugsar første gong eg lo meg forderva, eg klarte ikkje slutte å le. Eg var ti år gammal og leste På folkemunne, eit magasin med vitsar av det såkalla «folkelege» slaget. Denne utgåva baud på ein vits om ein trønder som er i beit for spikar. Dette er under krigen, og trønderen går bort til ein tysk soldat og framfører ærendet sitt med følgjande setning: «Haben sie eine spikkar åt mæ?»
Ikkje anar eg kor mykje tysk eg kunne den gongen, sannsynlegvis berre brotstykke frå krigsteikneserieblada vi las (Achtung! Schnell!). Men eg skjønte nok til å sjå det urkomiske i situasjonen.
Det at folk ikkje forstår kvarandre, at kommunikasjonen mislukkast, er ein berebjelke i humor. Alle farsar er baserte på misforståingar og forvekslingar. Det at nokon ikkje meistrar eit språk godt nok, har gjennom humorhistoria alltid vore ein suksess: Tenk berre på vår eigen Harald Heide-Steen jr., eit språkgeni av høg klasse. Ingen kunne snakke gebrokke som han, og Harald hadde ingen grenser: Han kunne emulgere kva språk som helst og få stor humor ut av det.
Da eg jobba i reklamebransjen på åttitalet, fall det på meg å skrive manus til han. Noko heilt nytt skulle bli introdusert, nemleg Teletorg: Du ringer eit nummer og det kostar ein viss sum som blir lagd til telefonrekninga. Inntektene gjekk til Redd Barna, og for aller første gong blei det norske folket oppmoda av monopolkringkastaren NRK om å ringe eit telefonnummer for å gi pengar, heilt automatisk. Løna var å høyre ei historie framført av Harald Heide-Steen jr. Ho kosta 20 kroner for første del, og så vidare opp til 100 kroner. Det eksploderte med eit drønn. Televerket, som det heitte da, var ikkje førebudd på ein så frykteleg pågang, og titusenvis kom ikkje fram på telefonen. Likevel blei det mange millionar i kassa til Redd Barna, ikkje minst på grunn av det høgt elska lingvistiske geniet Harald Heide-Steen jr.
Han kom i studio iført sedvanleg gullkjede, Rolex-klokke og tung herreparfyme. Så fekk han manuset mitt, kikka på det og sa: «Altfor langt.» Snart skjønte eg at den mannen ikkje trong manus i det heile. I så fall berre eit veldig kort manus.
Harald stod i den litle båsen med hovudtelefonar og snakka tulletyrkisk. På ein halvtime røykte han sikkert tjue sigarettar, vi kunne ikkje sjå han bak glasruta. Men han leverte varene og vel så det. Tenk på alle dei udødelege figurane han har skapt ved å snakke gebrokke: Spantax-flygaren, den russiske ubåtkapteinen, Sylfest Strutle, som parodierte nynorsk, den pakistanske vakta på Folkemuseet, «Tyristsjefen» og alle dei andre.
Det enorme språktalentet hans blei grunnpilaren i karrieren som komikar. Han visste nøyaktig kva som får oss til å le, og snakka svensk og dansk nesten betre enn danskar og svenskar. I tillegg var han ein gudbenåda improvisator og ein musikalsk jazzelskar – og i humor er musikalitet tvingande naudsynt. Utan gehør kjem du ingen veg, sjølv om teksten er aldri så flink.
Eit musikalsk menneske vil ha ekstreme fordelar som komikar, fordi musikaliteten i timinga og leveringa betyr alt for resultatet. Haralds improvisasjonar tok alle på senga: Du visste aldri kva som kom. Den såkalla straight man, ofte Trond-Viggo eller Totto Osvold, kunne berre stikke mikrofonen fram og stille eit enkelt spørsmål, og dermed rann det ut. Så var det berre å klippe og få det ut på TV i beste sendetid.
Harald var aldri eksplisitt politisk. For han kom latteren alltid først. Av alt han har etterlate seg av sketsjar, parodiar og påfunn, er det berre ein einaste sketsj eg veit om, som kan kallast politisk. Det var under abortdebatten, da diskusjonen gjekk om legar skulle få reservasjonsrett i abortsaker. Haralds sketsj handla da om legen som reserverte seg mot å behandle kviser fordi han syntest dei var så stygge.
Vår store komikar døydde altfor tidleg, av kreft. I eit av dei siste intervjua seier han: «Menyen her er jo litt einsidig – cellegift og cola!»
Vi lyser fryd over minnet hans.
Dagfinn Nordbø
Dagfinn Nordbø er satirikar og matmons.
Fleire artiklar
Foto via Wikipedia Commons
«Ørjasæter var fyrst god ven med diktarbroren sin frå Gudbrandsdalen, men så fekk han høyre ting om Aukrust som skar han 'gjenom hjarte som eit tvieggja sverd'.»
Han heitte John Guillot, men skifta namn til Johnnie Allan og blei pub-rockar.
Arkivet: For tida framstår ikkje USA som det lova landet, men hausten for 50 år sidan var Elvis Presley på hitlistene i USA og England med «Promised Land»
Mogleg trasé for jarnbane mellom Narvik eller Bjørnfjell til Tromsø.
«Tanken om å realisera tog til Tromsø gjennom Sverige er på ingen måte ny.»
Daniel Sommer, Johannes Lundberg og Arve Henriksen.
Foto: Kristin Lidell
Fint nordisk samarbeid
Her er det ikkje spor av langhalm.
Polakkane er skumle bridgespelarar. Her frå avslutningsseremonien under World Bridge Games i Buenos Aires nyleg.
Foto: Poli Zolto / World Bridge Federation
Dąbrowskis masurka
For to veker sidan vann Polen gull i det som uformelt blir kalla bridgens olympiade, i Buenos Aires.
Papiravisa