Kunst

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Under tittelen Norwegen, schönes Land har Økland samla tyskprodusert biletkunst som var meint å verke som det han kallar «roande bedøvingsmiddel», mynta på massespreiing. Og om du lurer på kvar han har henta materialet sitt frå, gir svaret seg sjølv: Litt meir enn 99 prosent kjem frå eiga samling. Kvar elles?

Forfattaren minner om at tyskarane kom hit som vener, dei ville berre assimilere Noreg i Det storgermanske riket. Dei såg jo at nordmennene hadde eit prima arvestoff og hadde levd det rette, germanske livet. Alt som stod att, var å la den gamle vikingnasjonen gjennomgå ei Verdeutschung eller fortysking.

Propagandakompani

Hitler meinte alvor, også på dette området. Alt i 1938 hadde han oppretta eigne, militære propagandakompani, der tusenvis av tyske journalistar, forfattarar, fotografar, filmfolk, teiknarar og målarar blei samla og tildelte propagandaoppgåver. Saman med troppane som hærtok Noreg i 1940, sende han ein skokk med målarar som skulle følgje okkupasjonen. Oppgåva deira var likevel ikkje å dokumentere den militære framgangen, til det hadde dei fotografar, men å lage kunstnarlege skildringar av Noreg. Skildringar som skulle vekkje gode kjensler hjå tyskarar og lokka dei til Noreg med tanke på å busetje seg her.

– Under krigen?

– Absolutt. Vi skulle jo bli storgermanarar alle. Vi skulle integrerast og bli som okkupantane. Som vi veit, blei tyske soldatar oppmoda om å setje born på norske kvinner.

Økland lèt seg ikkje imponere av det desse kunstnarane presterte. No høyrde dei heller ikkje til A-laget, for dei var for verdfulle til å bli sende utanlands. Men B-laget skulle lage kunst som lett kunne reproduserast og spreiast på postkort, i kunstmapper og tidsskriftet «Deutsche Monatshefte in Norwegen», som hadde fargetrykk.

Forseinka tradisjonalisme

– Kunsten dei produserte, var heller tannlaus. Dei vågde ikkje ha eit personleg uttrykk i motivval eller stil. Helst måla dei landskap utan menneske, eller mange skystudiar. Men stundom viste somme av desse kunstnarane seg kjenslevare for nyansar og til og med forsiktig begeistra. Noko av poenget var nok at dei skulle styre unna alt som minte om krig og strid, i staden skulle bileta ande fred og harmoni.

– Ei form for eskapisme?

– Det òg. Men også ein forseinka tradisjonalisme. Du kan jo kalle dette Norden-svermeriet for ein triviell turistaffære, i kjølvatnet av keisar Wilhelm 2s noregsreiser tidleg på 1900-talet og besøka av «Kraft durch Freude»-båtane på trettitalet.

Soldatkunsten er sjeldan direkte dårleg, meiner Økland, men heller ikkje spennande. Kunstnarane hadde ein viss fridom, men dei måtte gå i uniform og bere våpen. Somme kunstnarar syner ei viss «feeling» for det sei ser, men mykje minner om trivialkunstnarane som laga solnedgangar i mellomkrigstida – om enn ikkje like raffinert som soldatkunstnarane gjorde det.

– Kor viktig var denne propagandakunsten?

– Det er vanskeleg å seie. Eg trur han hadde ein viss harmoniserande effekt. Men det faktum at ingen har teke avstand frå det som blei laga, tyder på at verknaden har vore liten – endå om det i etterkrigstida har vore forbode å stille ut denne kunsten i Tyskland.