Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

I desse dagar kjem den nye romanen hennar på norsk. Bob er ein rikhaldig, men kort roman om ungguten Bob som saman med den namnlause kjærasten flyttar frå vesle Rødby på Lolland til København i 1985. Men han har inga retning på livet sitt, virrar mykje rundt i den framande og framandgjerande storbyen, og gradvis glir han frå den travelt studerande kjærasten, eller ho frå han.

– Etter at eg hadde skrive de, som kom på norsk for tre år sidan, trudde eg at eg hadde nådd eit vendepunkt i forfattarskapen min. Det var endå ein roman om ungdomstid i byen eg sjølv kjem frå. «No er det slutt, no har eg skrive nok om Rødby», tenkte eg. Men så fann eg ut at eg ville skrive fleire bøker som heng saman. Det nye er såleis at Bob er eit fritt framhald av de, og at det vil komme fleire frittståande romanar om dei to hovudpersonane.

Forteljaren i den nye romanen er identisk med den namnlause ungjenta som i de levde med ei døyande mor. No er ho 20 år og saman med den to år eldre bondesonen Bob. Sistnemnde er så å seie grunnen til at Helle ikkje gav slepp på Rødby.

– I den førre boka var han ein perifer person, men eg likte han godt. Så tenkte eg at han måtte få sin eigen roman, og eg var glad for at han og ho no hadde funne saman, for det burde dei gjort alt då.

Bob tek med seg levemåten frå landsbygda til København, han oppfører seg som om han var i ein liten by på landet der alle kjenner kvarandre.

– Men han blir konfrontert med det storbyurbane og må røyne at mykje er nytt og overveldande for han. Det er nettopp det boka handlar om.

Eit særkjenne for denne forfattarskapen er blitt korleis Helle Helle for kvar bok søkjer å finne ei ny form som blir ein del av historia og utviklar henne. I de var grepet at både fortid og notid blei eit radikalt presens, såleis kunne ho skrive: «Ferien begynner for en time siden». I Bob går ho ein heilt annan veg.

– Eg tenkte: Kan eg ha ein forteljar som slett ikkje fortel om seg sjølv, men som veit alt om Bob og fortel om han, men sjølv berre finst som eit «vi» og ikkje som eit «eg»? Etter at mora døydde, har ho budd hos familien til Bob i fleire år. No flyttar dei til København, men vi anar at ho er på veg ut av forholdet.

Smerteleg

– Sambuaren forsvinn inn i forteljarrolla og viskar langt på veg ut seg sjølv som sjølvstendig person i romanen og i samlivet deira. Men det er vel ho som skriv boka?

– Nettopp. I dei heilt korte, meir lyriske kapitla er det hennar røyst som talar. Eigentleg er dette ein roman om eit ungt par som dessverre må gå i kvar si retning, og som tek inn byen på svært ulike vis. Eg ser det som ei nokså smerteleg historie. Og morosam, vonar eg.

– Dette formeksperimentet gjekk bra, men så kom neste spørsmål: Korleis vil det vere å lese ein roman som er skriven slik? Då eg var ferdig, la eg manuset vekk. Etter ei tid las eg det igjen og fekk faktisk eit sjokk, tenkte at ingen vil bry seg om ei slik historie. Boka verka nærast klaustrofobisk på meg. Men eg må jo at ha lukkast, elles ville ikkje romanen ha komme ut.

– Bob ser ikkje ut til å ha noka klar retning i livet sitt, men lenge synest det heller ikkje å plage han?

– Det kjenner eg att når eg tenkjer på meg sjølv i den alderen. Kjensla av å vere udøyeleg, det gjer ikkje noko at tida berre går, for det finst så mykje av hene. Eg trur det er slik Bob har det. Kanskje er han i gang med å finne ei retning, men han anar ikkje kva veg det skal gå. Og det er eigentleg OK.

Heilt konkret blir han ein byvandrar som kartlegg København ved å lære bussruter og veg- og gatenamn, for han er det ein naturleg måte å lære dei nye omgivnadene å kjenne på.

– Kanskje er det der han byrjar finne ut kven han er, og kva han vil. Dessutan er det første gongen han og kjærasten bur åleine og skal skape ein heim saman, kvar med sin bakgrunn og sine vanar. Og han bøyer meir av enn ho gjer.

Han vil studere, men veit ikkje kva.

– Han får ein jobb heilt tilfeldig. På det viset minner han om alle kvinnene i dei tidlegare romanane mine. Min teori er at det alltid blir slik når eg skriv, fordi det speglar av skriveprosessen. Personane blir slik dei blir, for eg må følgje den retninga skrivinga tek meg i. Om vegen er stukken ut på førehand, mistar eg interessa.

Språktenking

– Bob blir meir og meir initiativlaus. Hamnar han gradvis i ei eksistensiell krise?

– Tett på depresjon, vil eg seie. I alle fall krise. Det blir stadig vanskelegare å stå opp om morgonen, og det finst fleire teikn på at det ikkje går han så godt psykisk. Noko som har vore godt for meg i skrivinga, er at det har komme fleire kjensler inn i denne romanen enn det som er vanleg i bøkene mine. Det kunne eg gjere fordi Bob er skildra av kjærasten, det er altså skote eit ekstra lag mellom kjenslene og han som ber på dei. Men han er ikkje sjølv så medviten om korleis han har det.

– Romanens siste setning tyder på at Bob omsider tek ei avgjerd, om vi då kan lite på det?

– Du kan ta mitt ord på det. Denne boka sluttar som ho skal, elles ville eg ikkje ha komme vidare med dei neste bøkene eg skal skrive.

Helle Helle fortel at det ligg mykje språktenking bak bøkene hennar, for ho vil variere språket, slik ho òg vil variere innhaldet. Ofte opplever ho at språklege moment kan endre innhaldet i det ho held på å skrive.

– Det kan vere at nokre personar skal krysse ein veg, så har eg nett nytta verbet krysse og vil ikkje nytte det om igjen, men finn ikkje eit passande synonym. Då går dei i staden på restaurant.

I boka ho nett har byrja på no, ville ho i andre setning at hovudpersonen skulle stoppe på ein rasteplass på øya Als.

– Men eg vil ikkje ha to på tett etter kvarandre, derfor måtte eg finne ein annan stad ho kunne stoppe. Og det endrar jo romanen. Eg vil at lesarane skal oppleve bøkene mine som ein flow, og då skal dei sleppe at det same ordet står tre gonger på éi side. 

– Men dette er ei avgrensing du sjølv legg på deg, det finst nok av synonym og måtar å formulere om på?

– Jo, men eg opplever det ikkje som ei avgrensing, heller som ei spanande moglegheit.

Lengt

Handlinga i Bob er lagt til 1985–1986. Mange av romanane hennar går føre seg i det tiåret, og som regel har dei unge hovudpersonar. Det vil endre seg framover, seier forfattaren. Ho veit ikkje heilt kvifor ho så lenge har hengt fast i den perioden. Men etter å ha tenkt seg om, erkjenner ho det likevel.

– Eg har alltid forklart dette med at det fungerer godt for meg å skrive om unge menneske som nettopp har gått ut av skulen. Dei veit ikkje kva dei vil, heile livet ligg ope og dei kan frigjere seg frå heimen. Men kanskje er forklaringa heller at eg kjenner ei lengt etter den tida, der moglegheitene stod i kø. Tida går så fort, no er eg 56 år. For ein forfattar som meg ligg det mykje stoff i den perioden, nett fordi ein ikkje har funne ei retning i livet – og heller ikkje funne seg sjølv.

Fokuset på det tiåret heng også saman med at ho har større evne til å tenkje bakover enn framover, seier ho.

– Eg hugsar alt frå barndommen og ungdommen min, inntil eg var om lag 27 år. Det som kom etter det, har eg svakare minne om. Når eg går tilbake, har eg massar av stoff, ein brønn av minne. Bøkene mine handlar ikkje om meg, men det er så mykje av mitt eg kan bruke. Og så slepp eg å researche, for eg hugsar alt.

Helle Helle blir ofte kalla minimalist, ho får sagt mykje på få sider. Men ei slik nemning er henne framand. Ho har mykje energi, men merkar at han ofte tek slutt etter 160 sider. Derfor blir bøkene korte.

– Romanane dine er svært rike på detaljar frå kvardagslivet?

– Eg vil skrive noko lesarane – og eg sjølv – kjenner seg att i. I alle romanane mine er det nokon som vinkar til kvarandre. Den helsinga er svært viktig og gir mykje glede i bøkene. Det handlar om å bli sett, kjend att og anerkjend. Eg skildrar ikkje kvardag for kvardagens skyld, men kvardag er det vi har mest av, og det som skaper mest roman for meg.