Litteratur

Jan H. Landro

jan.h.landro@gmail.com

Død og sorg er faste ingrediensar i skjønnlitteraturen, men i Terje Holtet Larsens nye roman er tematikken utløyst av tapet av hans eiga kone, som blei berre 60 år. Med Noen få mil sør for sorgen har forfattaren vilja reise henne eit minnesmerke.  

– Da kona mi døydde, skjøna eg kva slags bok dette måtte bli. Ho hadde Huntingtons sjukdom, og då er det berre spørsmål om tid. Eg hadde heile tida visst korleis det ville gå, så eg var i sorgmodus alt då eg tok til å skrive boka.

– Skildringa av sorga verkar så ekte at eg trudde det måtte vere sjølvopplevd?

– Eg var i ein situasjon der eg skjøna at det var viktig å få skildringa rett. Den store utfordringa gjaldt å setje dei riktige orda på sorga. Så er eg jo forfattar, oppteken av at det ikkje berre skal vere ekte, men også fungere kunstnarisk. Somme tider hadde eg ei kjensle av at forfattaren i meg ikkje ville la meg vere i fred med den personlege sorga, men at han tok over og ville gjere det til litteratur. Då er det kampen med orda byrjar, ein må prøve å finne ei vellukka kunstnarisk form på stoffet, slik at det kjennest ekte.

Å gløyme

Sjølv om Noen få mil sør for sorgen har sjølvbiografiske element, er det slett ikkje Larsens historie vi møter. Den 63 år gamle, namnlause hovudpersonen og eg-forteljaren i romanen har mista kona si. Men etter ei tid dukkar ei ung kvinne opp hjå han. Ho kallar seg April og flyttar nærast inn, utan at han veit noko om henne eller vil spørje henne ut.

Hovudpersonen er løpargut for ein lokal narkobaron i ein ikkje namngitt sørlandsby, og då han er lettsindig nok til å ta April med seg på eit oppdrag, tar livet hans ei vending han ikkje var budd på. Der er ikkje det mest dramatiske at han blir sett til å drive ein golfsimulatorhall.

– Kven er eigentleg den namnlause hovudpersonen? Det er ikkje lett å bli klok på han?

– Han er knust av sorg, og kan hende meir utsett emosjonelt enn han sjølv er klar over. Han prøver å spele eit spel han trur han kan beherske, men gjer det slett ikkje.

– Ser du sorga og mannens forhold til eiga sorg som det primære i denne historia?

– Ja, slik er det. Historia er ein freistnad på å erkjenne sorga og flykte frå henne. Eg tok fatt i kjensler eg bar på, og prøvde å spele dei ut i ulike retningar for å sjå kva som skjedde. Boka er også ein leik med sjangrar. Romanen er ein sjølvmedviten tekst, han prøver å leike med litterære former og sjangerkonvensjonar.

Også med litterære førebilete, legg forfattaren til. Kven desse er, vil han helst ikkje avsløre, men vedgår at den gulkledde Johan Nilsen Nagel i Hamsuns nyromantiske Mysterier er eit førebilete han har tenkt at somme lesarar kanskje ville sjå.

– Kva ligg til grunn for forteljarens ønske om så å seie å utslette si eiga fortid?

– Å ha ei fortid er det som gjer oss til dei vi er, med våre røynsler og opplevingar. Bak dette ønsket ligg kanskje førestillinga om at det er råd å byrje på nytt, ein annan stad og som ein annan person. At alt skal bli lettare då. Det er vel ein reaksjon hjå mange, at når alt blir for tøft, kastar dei korta. Eg trur alle kan la seg freiste av tanken om å selje alt og leggje ut på ei lang reise.

– Forteljaren er forfattar, og han skriv for å gløyme. Er det slik med deg òg?

– Ja. Heile den kunstnariske prosessen er ei behandling av erfaringar. Eg har oppdaga at eg har klart å gjere meg ferdig med ting når eg sjølv synest at eg har skrive godt om dei. Eg hugsar svært lite av bøkene eg har skrive. Tema eg tek opp og ting som skjer i bøkene mine, hugsar eg ikkje lenger i det heile. Det må rett og slett vere fordi eg har gjort meg ferdig med dei. Eg vil kanskje ikkje gå så langt som å seie at eg skriv for å gløyme, men gløymsla blir ein del av prosessen. Om andre forfattarar har det slik, veit eg ikkje.

Språkleg kresen

Terje Holtet Larsen (61) debuterte i 1991 med romanen Sønnen og har før årets bok gitt ut ti romanar, to novellesamlingar, eit eventyr og eit langessay. Han er ein språkleg kresen forfattar som alltid haustar gode kritikkar, men aldri har vunne noko stort publikum.

– Korleis er det å gi ut den eine kvalitetsromanen etter den andre, men ikkje nå ut til eit breiare publikum?

– Slik er det, rett og slett. Eg har halde på i over tretti år og sett korleis samfunnet, bokbransjen og den litterære ålmenta har endra seg på desse åra. På 90-talet fekk eg mange meldingar og anna merksemd, men så har verda endra seg på måtar som ikkje er til fordel for den typen forfattar som eg er. Det har blitt mykje vanskelegare å vere forfattar; eg har ei kjensle av at bokbransjen ikkje heilt skjønar korleis dei skal stelle seg i høve til den nye røyndomen. Den litterære ålmenta har blitt mykje mindre og svært fokusert på bestseljarar, krim og kjendisbøker.

Larsen er med på at boka hans også kan kallast ein gangsterroman, sjølv om sjølve kriminaliteten er noko underordna. Han vedgår også at det er ikkje heilt tilfeldig at handlinga får føre seg i ein namnlaus sørlandsby, og at hovudpersonen held til i eit tidlegare bedehus.

– Det er ein del av det litterære grepet. Boka flørtar med den typiske gangsterromanen, og lokaliseringa på Sørlandet gir meg høve til å leike litt med dei klisjéprega førestillingane om den landsdelen. Då var det vanskeleg å komme unna bedehuset. På grunn av hovudtemaet i romanen, med behandling av sorg og så vidare, passa det med nokre slike religiøse over- eller undertonar. Og vissa, eller ønsket, om at det må finnast noko som er større enn oss sjølve. Om ein ikkje klarer å tru på det, ønskjer ein det gjerne likevel.

– Men viktigare er kanskje det uekte, alt dette i boka som har med fake og simulering å gjere. Skal boka lesast som kulturkritikk og/eller samtidskritikk?

– Det enkle svaret er ja, med den superdigitaliserte røyndommen vi lever i. Om det ikkje akkurat er tale om kritikk, så eit lite peik i det minste. Så ligg det òg eit metaperspektiv der, for romanen er jo sjølv eit kunstprodukt og kan gjere det uklart kva som er sant og usant, ekte og uekte. Eg ønskjer å plante ein liten mistanke med omsyn til kva som er ekte og ikkje. Eg er glad for at du stilte det spørsmålet, men eg kan ikkje gi deg eit djupt svar på det.

Nærleik

– Eg-forteljaren driv stadig og nedvurderer seg sjølv – som ein freistnad på sjølvutsletting eller ein måte å redusere kjensla av tap og sorg på?

– Ja, definitivt sjølvutsletting. Når eg tenkjer meg om, er det kanskje det viktigaste stikkordet for heile romanen, sjølve prosjektet hovudpersonen har. Om ikkje tapet av ektefellen er einaste grunnen til dette, har det i alle fall utløyst noko i han som han kanskje ikkje heilt skjønar kva er.

– Eit langtrekt sjølvmord?

– Absolutt. Det er det det er, kanskje utan at han sjølv innser det. Og då snakkar vi igjen om Hamsun og Mysterier.

– Eit mysterium er vel også den unge April. Kva er det hovudpersonen djupast sett søkjer i henne?

– Nærleiken til eit anna menneske, vil eg tru, utan at han greier å sjå at ho ikkje på nokon måte kan vere løysinga på problema hans.

– Dette går jo på tvers av sjølvmordsprosjektet?

– Det har du heilt rett i, men det er no slik det er. Det uavklarte forholdet han har til April, gjer det kanskje klart for lesarane kor langt han er villig til å gå for å lure seg sjølv. Men det syner òg kva sorg kan gjere med eit menneske, kor langt det kan bli drive til å søkje trøyst i ein gitt situasjon.

– I samband med April kjem omgrepet «stedfortredende sorg» opp. Skulle det vere ei sorg som var mindre intens, men likevel sterk nok til å kunne ta bort den opphavlege sorga?

– Slik har eg tenkt, ja. Ei sorg han kjenner at det er råd å handtere. og som ikkje berre er ei stor, svart tåke. Dermed blir han kanskje endå meir kynisk, utan at han eigentleg ønskjer å vere det. Konsekvensen av å bruke den unge kvinna til å dempe si eiga sorg på denne måten, blir jo ei form for kynisme.

– Den avdøde kvinna, kona til forteljaren, får vi vite svært lite om. Men ho står fram som så spesiell, nesten som Peer Gynts Solveig, at eg tok til å lure på om ho var ein fiksjon?

– Ein spennande tanke! Om det ikkje er tilsikta frå mi side, blir eg glad for at ein slik tanke kan dukke opp i hovudet til lesaren. Både fordi eg heilt medvite har unnlate å fortelje alt i store bokstavar, og fordi boka, idet ho er skriven og utgitt, tilhøyrer lesaren.