Menn

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

På 1970-talet var far noko ein skulle vera, men ei rolle ein ikkje trong gå inn i. No tek dei unge farspermisjon som noko sjølvsagt, seier journalist Aksnes.

I haust debuterte ho som forfattar med boka Mannemenneske, der ho har intervjua 23 menn mellom 17 og 80 år om «livet, sex og forhold».

Samtalane fortel òg at status betyr ein del, men at pengar ikkje lenger synest vera noko tema. Skilnaden mellom by og land er heller ikkje nemnande. Dei siste førti åra har den økonomiske situasjonen betra seg for dei fleste, slik at spørsmålet om evne til å forsørgja ein familie ikkje lenger er så presserande. No er det heller tale om folk som ikkje har råd til å skilja seg, kanskje fordi dei har lagt seg til eit forbruk som ikkje er berekraftig.

– Å sjå kva folk brukar på oppussing og møblar, er jo heilt vilt. Dette har endra seg enormt sidan syttitalet.

Inspirasjon

I 1978 gav Åshild Ulstrup ut boka Menn og elskere – kjærlighetens lykke og ulykke. Denne har vore ein slags mal for arbeidet til Aksnes. Ho samarbeidde med NRK-veteranen Ulstrup om å laga ein radioserie om mannfolk, men følte at ho ikkje kom så tett på mennene som ho ønskte då dei sat for open mikrofon. Så las ho boka til Ulstrup og fekk lyst til å laga ei «40 år etter»-bok.

– Kriterium som yrke, alder, geografi, sivil status og slikt sytte for størst mogleg spreiing. Så drog eg ut på speiding på ulike arbeidsplassar. For dei eg kontakta, gjorde eg det klart kva eg var ute etter, nemleg svar på intime spørsmål, men òg at alt ville verta anonymisert. Namna er oppdikta, alderen er ikkje presis, yrka er tilnærma riktige, all geografi er utelaten. Av dei 71 mennene eg vende meg til, sa 23 ja til å delta.

– Mykje av det mennene snakkar om, går direkte på identiteten deira. Likevel gir du alle att i same, normaliserte målform?

– Noko anna ville sett anonymiseringa i fare. Tanken var å gi dei same utgangspunkt språkleg. Eg har nytta litt av sjargongen deira, men ingen dialektale målmerke. Skilnaden på alder og bakgrunn kjem likevel godt fram i måten dei uttrykker seg på.

Sex og utruskap

– Du har konsekvent utelate intervjuaren og dermed gjort tekstane til monologar. Kvifor?

– Eg tykte det fungerte betre enn om det skulle sitja ein person og spørja mennene om ting. Eg sat ikkje og fretta dei ut eller sette ting på spissen for å få i gang ein diskusjon. Dessutan var spørsmåla mykje dei same frå intervju til intervju, så det ville ikkje verta gode dialogar. Og av det dei seier, skjønar ein jo kva eg har spurt om. Utgangspunktet mitt var at alle skulle få seia kva dei ville. Ikkje alle er like velformulerte, og ikkje har dei hatt like «spennande liv» heller. Skulle eg ha vore med i tekstane, måtte eg ha lagt dette opp meir som ei reportasjebok.

– I kva grad er det då mennene sjølve som snakkar i boka di?

– Tekstane er transkripsjonar, tjue sider som er korta ned til tre­–fire. Eg har prøvd å gi det litt flyt, sytt for at det ikkje luggar for mykje, og freista få det så nær transkripsjonen som råd. Men transkripsjonane vert sjølvsagt ofte kjedelege for ein utanforståande, fulle av utanomsnakk og småpreik, som lyt til for å få i gang praten.

Sidan Aksnes ville snakke om intime saker som sex og utruskap, måtte intervjuobjekta ha tillit til henne.

– Fleire som fortalde om utruskapen sin, sa at det var godt å få lufta det dei hadde gått og bore på så lenge. Somme var ikkje det minste vanskelege å be, for andre sat det lenger inne. Det var litt ulikt kva dei tykte var lett å snakka om, men utruskap var flauast for dei fleste.

Skilnader

Aksnes, som også er filmmeldar i Dag og Tid, gjekk til prosjektet i overtyding om at skilnaden mellom enkeltindivid er større enn skilnaden mellom kjønna. Det meiner ho framleis, men mange av mennene i boka hennar har eit anna syn. I intervjua merka ho at fleire menn, både yngre og eldre, er svært opptekne av kjønnsskilnader. Men det overraska henne at nokre av dei yngre hadde den litt «reaksjonære» haldninga at no får det vera nok med at menn skal visa kjensler. På det punktet er forfattaren klar:

– Eg synest ikkje like synd i dei mennene som helst ville hatt mindre føleri, dette er jo den klassiske machorolla som få treng forsvara. Det er dei som enno lyt halda tårene tilbake, som har ei utfordring. Men elles ser eg jo at menn vert mildare med åra, og at haldningar allment har endra seg ganske mykje i retning av det mindre rigide. Samtalane vart ei stadfesting av den tesen eg hadde, og eg trur dei gir eit dekkjande tidsbilete. Dette er slik mange menn tenkjer no.

Ho meiner at det ikkje er vanskeleg å sjå biologiske og kulturelle skilnader mellom kjønna.

– Det er jo rollene me har, og som me ikkje klarar å kvitta oss med på tusenvis av år. Men å uttrykkja kjensler, ha lyst på sex eller ha eit nært og ope forhold til borna sine, burde ikkje vera knytt til kjønn. Dei skilnadene føler eg er like store blant kvinner som blant menn. Dei unødvendige rollemønstera der må me klara å bryta ned.

Tikkande bomber

Fleire av mennene var overraskande opne, fortel Brit Aksnes. Ho trur det heng saman med at dei kjende seg trygge på anonymiseringa og på at ho ikkje var ute etter å «ta» dei. Men ho vart likevel forbausa over at alle godkjende tekstane då dei fekk dei til gjennomlesing. Ein skreiv: «Dette var fælt å lesa, men no vil eg skjerpa meg.» Ein annan, som sa mykje forfattaren ikkje følte seg komfortabel med, svara: «Heilt i orden, ser bra ut.»

– Ein 31-åring i utvalet seier: «Eg trur menn går rundt som tikkande bomber.» Er det ditt inntrykk òg?

– Eg trur ikkje ein skal svartmåla for mykje, men mange går og bryr seg om seg sjølv heile tida, så dei får høve til å hegna om slike tankar. Det var mykje frustrasjon i boka til Åshild Ulstrup òg, men det stemmer nok at fleire no går rundt som tikkande bomber, det ser me både i nyhende og statistikkar.

– Noko som går att i fleire historier, er at mannen er redd for å verta avvist. Trur du det er meir vanleg blant menn enn blant kvinner?

– Nei. Dei aller fleste menneske som går inn i eit forhold, er nok redde for at dei skal verta avfeia, gjorde narr av, ledde av eller kva som helst.

Machoidealet lever

Aksnes har kunna konstatera at machoidealet er «eit heftig gjenlevande mønster», i større grad enn ho hadde trudd eller håpa på. Til og med dei yngste er svært klare over kva som vert sett på som mannleg, men det treng ikkje bety at dei er samde i at det skal vera slik.

– Dei er tydelegvis klare over rollene, sjølv om rollene nok er mjukna noko opp dei siste tiåra.

– Synest du sjølv at du er vorten klokare på menn etter dette arbeidet?

– Ja og nei. Eg var sikker på at eg ville få sjå eit stort mangfald, og slik vart det. Og eg er svært nøgd med at eg også fekk dei meir forsiktige mennene på glid. Dei som var mest frampå, var ikkje alltid dei som delte lett og ledig av kjenslelivet sitt. Dei meir forsiktige var gjerne vel så reflekterte, kanskje fordi dei ikkje hadde fått tankane og haldningane sine «polerte» av andre. Dette var 23 menneske som var ulike i framtoning, utsjånad og tone, og det var fantastisk å få dei i tale. Eg opplevde at når ein snakkar med folk, vert dei berre finare og finare. Det gjorde meg audmjuk.