Musikk

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Njål Vindenes fylte nyss 62 år. Han kunne vore ved Institutt for kunstfag i åtte år til, men har ikkje ønskje om å gå stadig meir gjerandslaus for full professorgasje – og samtidig måtte sjå på at musikkfaget han brenn for, blir stadig meir marginalisert. Protesten hans rettar seg primært mot høgskuleleiinga, men også mot statlege styresmakter.

– Timeressursane til undervisning av musikklærarstudentar, som no er blitt masterstudium, er blitt drastisk skorne ned. I dag utgjer dei om lag ein tredel av det dei gjorde for fire år sidan. Med desse vesle ressursane skal vi framleis gi studentane nok undervisning til at dei kan få 60 studiepoeng, tilsvarande ei årseining.

Resultatet er at Vindenes og kollegaene ikkje lenger kan gi den undervisninga dei i utgangspunktet har betaling for å gi. Sist studieår starta med at timar tilsvarande tre og eit halvt årsverk var ledige på arbeidsplanane til dei tilsette på faget Musikk i Bergen. Etter ei stund betra dette seg litt, men sjølv hadde Vindenes dette året 300 timar som han ikkje var sysselsett med. Ikkje fekk han lov til å undervise i desse timane, ikkje fekk han drive forskings- og utviklingsarbeid.

– Min kompetanse og mine ressursar som kunne gått til spel og song, har dei altså ikkje bruk for, konstaterer Vindenes.

Her rettar han skytset mot høgskuleleiinga, som kvart år får ei grunnløyving frå staten som dei kan nytte slik dei sjølv vil.

Men bakom merkar han departementets hand.

– Departementet har bestemt at det ikkje lenger er eit krav å ha musikkompetanse for å undervise i song og musikk i barneskulen. Den som vil undervise i ungdomsskulen må ha 30 studiepoeng. Men som vi veit, er det skuleeigar som engasjerer lærarar, så det kan nok hende at ganske mange musikklærarar, også i ungdomsskulen, ikkje har den kompetansen. Når du kan undervise i musikkfaget med null kompetanse, gjer det sjølvsagt også noko med statusen til faget.

– Fleire ville ha stroke

Vindenes peikar også på eit underleg paradoks. I den fireårige allmennlærarutdanninga var det obligatorisk å ta eit kunstfag. Då allmennlærarutdanninga blei gjort om til femårig grunnskulelærarutdanning med spesialisering på trinn 1–7 eller 5–10, fall kravet om eit estetisk fag bort. Det er heller ikkje lenger nødvendig å kunne spele eit instrument eller ha eit minimum av musikkunnskap for å få opptak på musikkfaget i lærarutdanninga i Bergen, slik det var før. Konsekvensen er at nivået blir senka, for skal også dei minst kvalifiserte ha utbyte av gruppeundervisninga, må ho leggjast på deira nivå.

– Vi har eit stort press for å få gjennom så mange studentar som råd. Med mindre undervisningstid og studentar med lågare forkunnskapar, seier det seg sjølv at det faglege nivået blir lågare. Skulle vi stilt dei same krava i dag som vi gjorde for 15 år sidan, er eg redd mange fleire ville ha stroke.

Det er ikkje kven som helst som no tek bladet frå munnen. Njål Vindenes har undervist i dei fleste høgare skuleslag her i landet og er ein anerkjend pedagog. Han er også aktiv som musikar og har gitt ut fleire soloalbum på klassisk gitar og medverka på tallause andre. Han har lang røynsle som kammermusikar, har spelt med større orkester og har urframført musikk av komponistar som Ketil Hvoslef og andre.

Mange mellomleiarar

– Det er enno ikkje to år sidan HVL oppstod etter fusjon av Høgskolen i Bergen, Høgskulen i Sogn og Fjordane og Høgskolen Stord/Haugesund. Kva konsekvensar har samanslåinga fått?

– Éin konsekvens er at vi har måtta synkronisere og utjamne utdanningane våre. Etter fusjonen har organiseringa av den nye høgskulen resultert i at leiarane for fakulteta og institutta ikkje er valde, men tilsette. Inntil no har det heller ikkje vore korkje instituttstyre/råd eller fakultetsstyre/råd ved HVL. Våren 2019 blei det valt fakultetsråd, men ikkje instituttråd. Det tyder at fram til no har instituttleiarar og dekanar hatt enormt stor makt.

Trass i at HVL etter kvart har mange professorar (Musikk i Bergen har fem), er det ingen av leiarane på Institutt for kunstfag eller dekanane på Fakultet for lærarutdanning, kultur og idrett som har professorkompetanse.

– Fusjonen har også ført til at det er blitt langt frå dei fagtilsette opp til dei som styrer oss. Vi har fått mange mellomleiarar og blir kalla inn til mange møte, men får ikkje bestemme noko som helst. Vi har inga makt, vi får berre gi råd.

– Er heile musikkutdanninga råka like hardt?

– Det gjeld all praktisk song- og musikkundervisning og andre fagdisiplinar som krev at ein deler klassene i mindre grupper. Og dei flotte kora vi hadde, er lagde ned. I 2008 laga vi ei full scenisk oppsetjing av Purcells opera Dido og Aeneas med Lise Davidsen som ein av solistane, fullt barokkorkester, dansarar og kor. I dag ville noko slikt vore utenkjeleg.

Vindenes nemner òg at då Griegakademiet blei etablert i 1994, stod to likeverdige, bergenske partar bak – Høgskolen og Universitetet. Mesteparten av det faglege grunnlaget som Høgskolen hadde, eksisterer ikkje lenger. No har ikkje Høgskulen noko med akademiet å gjere. Det som skulle vere eit forpliktande samarbeid, har gått i oppløysing.

– Folk blir sjuke

– Har dei andre estetiske faga på HVL opplevd det same som musikkfaget?

– Eg trur ikkje dei har hatt den same prosentvise nedskjeringa. Vi har hatt meir enkeltundervisning og gruppeundervisning enn dei andre, og det har kosta mykje meir.

– Du er også kritisk til arbeidsmiljøet?

– Mange har sjukmeldt seg og meldt inn til verneombodet. I vinter hadde vi eit møte med HR-avdelinga og instituttleiinga. HR-representanten snakka om kor viktig det er med eit godt arbeidsmiljø og at vi måtte vere snille med kvarandre. No var det ikkje der problemet låg. Kollegaene er snille med kvarandre, men folk blir sjuke av å ikkje bli høyrt og ikkje få brukt kompetansen sin.

– Dersom det er slik at musikkfaget blir systematisk nedprioritert i undervisninga av framtidige lærar; kva trur du det vil få å seie på lengre sikt, både i skulen og i samfunnet?

– Det er grunn til å frykte at både interessa for song og musikk og evna til å lære, blir svekt. Det blir eit større skilje mellom dei som får god musikkundervisning i kulturskular eller kjem frå heimar der ein spelar og syng, og dei som ikkje får annan musikkundervisning enn den skulen gir. Eg høyrde i reportasjar frå 17. mai at det er mange som ikkje kan teksten på «Ja, vi elsker», men like tydeleg var det å merke kor mange som ikkje kan syngje nasjonalsongen. Den store fellesskapen vi har hatt, basert på ein felles song- og musikkultur, kan gå i oppløysing. Det er trist.