Musikk

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Den 8. desember fyller bergenstrubaduren 70 år, og feiringa er alt i gang med lanseringa av noko han vekselvis omtalar som memoarar og sjølvbiografi. Så langt har alt gått bra er ført i pennen av musikkjournalist Geir Rakvaag, men His Master’s Voice er tydeleg gjennom heile forteljinga. Og feiringa held fram med nytt album i november og tre utselde hus i Grieghallen i desember. Til overmål er alt «Eggumen» har publisert av songar, 350 i talet, samla og kommentert i Sanger fra vest litt tidlegare i haust.

Han som til no har hatt tre bein å stå på – tekstforfattar, komponist og artist – vil frå kommande år freiste å stå mest på det eine beinet. Planen er å berre skrive melodiar, han har alltid eit lager i hovudet eller på PC-en. Økonomisk er ikkje risikoen stor, Eggum tener feitt på det han alt har ute, og som blir hyppig spelt.

– Når eg blir sytti, skal eg lage instrumentalmusikk, plukke frå det store lageret mitt av melodiar og setje materialet saman slik at det kan spelast av alt frå kvartettar til fullt symfoniorkester.

Notar kan han ikkje, så han må finne ein annan metode.

– Eg har funne ein app, som er den enklaste forma for arrangering. Ein annan app kan «omsetje» song til musikk spelt av det instrumentet du ønskjer. Det betyr at eg kan syngje firstemt med meg sjølv og få det til å låte som ein strykekvartett. Genialt! Det er dette eg skal gjere i 2022. Mykje aktivitet er det som held meg i live.

Trubaduren, som i mange år sleit med flyskrekk, har stort sett skrive tekstar på tog og kafear, og musikk på hotellrom og heime med gitar eller piano. Han syner fram mobilen og skrollar ned om lag 300 enno ubrukte melodiar som berre ventar på ein tekst, eller – heretter – kanskje kan koplast saman til eit større musikkverk.

– I boka strekar du hyppig under individualismen din; men kjem du i skade for å overdrive han?

– Du er ikkje eit flokkdyr, sa den første kjærasten min, og det syntest eg gjekk til sjølve kjernen i den individualistiske Eggum. Spelestilen min er eit døme på denne individualismen. Eg laga han heil åleine, utan gitarkurs, utan hjelp, berre ved at eg hadde høyrt på Paul McCartney. Eg byrja lage mine eigne akkordar, som ikkje kven som helst kan kopiere.

Moralisten

– Kva var det som gjorde at moral og synd og skam fekk så stor plass i tekstane dine på 70-talet?

– I byrjinga måtte eg ta utgangspunkt i gutungen i meg, som blei 21 år utan å ha teke på ei jente. Det var heilt ok for meg, og især for mor mi. Eg kjende meg heilt på topp moralsk, og det seiv over i dei første låtane mine, som var rike på moralske formaningar. På stoffet eg gav ut i syttiåra, var det nok ein del moralisme. Ikkje gjennom ein heil song, men innimellom.

Til saman to heile år var Jan Eggum i London for å slå gjennom som musikar. Det lukkast heller dårleg. Han blei aldri noko meir enn det han sjølv kallar ein flink taffelvisesongar. Til gjengjeld fekk han oppleve fleire av tidas store namn, som Carole King, Joni Mitchell og David Bowie live i relativt små salar.

– Eg gjorde mine røynsler og skreiv mykje bra musikk på den tida, inspirert av opphaldet der. Men siste halvåret gjekk eg inn i ein slags depresjon, og med litt hjelp innsåg eg at eg måtte komme meg heim igjen. På veg til London i 1973 skreiv eg «De skulle begrave en konge stor», noko eg er svært stolt av å ha fått til som 21-åring, seier han.

– Den songen er den som har vore med på dei fleste konsertane mine, det er svært sjeldan han ikkje er med. Det var òg den første songen min som blei omtalt i pressa. Direkte årsak til at eg fekk platekontrakt med CBS, var han likeins.

I den tidlege låten «Gull i din sang» frå albumet Trubadur (1976) skildrar Eggum ein songar som ikkje har noko ideal lenger. Men kva har vore hans eige ideal gjennom ein femti år lang karriere?

– «Meg sjølv», kjem det frå sidelinja, der venen hans gjennom mange år, Terje Vallestad, tjuvlyttar til samtalen.

Hovudpersonen har eit anna svar.

– Eg var anarkist då fleire av vennene mine var kommunistar, men eg stod på mitt. Det idealet har eg hatt heile tida. Eg ville ikkje la meg organisere, og såg helst mot hippierørsla i California, der du finn element av det som seinare blei økoanarkisme.

I dag er Jan Eggum ein litt fri MDG-ar. Det blei han alt lenge før partiet var stifta, og på sitt sære vis klarer han å kombinere medlemskap med ein svært sterk kjærleik til bensinslukande veteranbilar. Den ikkje svømmedyktige nasjonalhypokonderen har elles hausta seks Spellemann-prisar og i snart ti år hatt sin sjølvsagde plass i Rockheims Hall of Fame. Dessutan har han landets største samling av norsk rock- og populærmusikk, kanskje så mykje som 30.000 plater. I tillegg kjem ein klar vilje til å lyfte fram og gi plass for langt yngre kollegaer.

Inn til kjernen

– Samfunnsengasjementet ditt er lett å merke i songane dine. Men eg har ei kjensle av at einskildmennesket tel meir?

– Det er det eg har freista få til heile tida. Skal du berre postulere noko om verda eller samfunnet, er ikkje det så sterkt som å lukkast med å skildre eit anna menneske slik at det kan seie: «Ja, det der er eg.»

– Kva legg du vekt på når du skriv tekstar?

– Eg har alltid ein bodskap, men spennvidda mellom ulike songar kan vere enorm. Heile tida har eg vore på veg mot ei form, og somme gonger har eg treft. Eg skriv mykje betre og sikrare no enn for nokre tiår sidan. Eg prøver å nå endå lenger inn til kjernen av det som skal bli bodskapen. Då trengst ikkje store bokstavar. Før prøvde eg å ta inn heile verda i éin song, no vender eg meg innetter, mot ei indre uro.

– Men tekstuniverset er stadig det same?

– Ja, det handlar om å nå fram til publikummet mitt i dag. Heile tida prøver eg å finne ein ny vinkel, og stadig opplever eg at folk kjenner seg igjen i tekstane. Attkjenning frå ein til ein er det eg helst vil få til. Det er sterkare enn full grieghall, det gir den stadfestinga vi kunstnarar er ute etter.

Til å forstå det holistiske livssynet til Jan Eggum er songen «Heksedans» ein nøkkel, forklarer han. I hovudet hans heng alt saman; du kan ikkje gjere noko her utan at det får konsekvensar ein annan stad. Den samanhengen vil han ikkje kalle Gud, men eit system i tilværet.

– Heksene har ei større og meir intuitiv forståing av ting og ein heilt annan kontakt med naturen enn vi har. Kanskje kjenner dei metafysiske samanhengar som vi ikkje skjønar. Lese slik er teksten min lettare å forstå. Songar som «Heksedans», «Naturen synger» og «En liten landsby» er prega av dette og lesinga mi av litteratur om austleg og vestleg mystikk.

Ein Dylan?

– Kva er dei største kunstnarlege endringane du har gjort i din lange karriere?

– Lenge var eg oppteken av at det måtte vere minimum 12–14 akkordar i kvar song. Så oppdaga eg at det kanskje var endå meir spennande om eg kunne finne 10–12 ulike måtar å spele den eine akkorden på. Då får du eit rikare klangbilete i gitarspelet. Det var eit vendepunkt. I tillegg kjem måten eg har endra tekstarbeidet på.

Om samarbeidet med Gitarkameratene, og dels Wenche Myhre, har hatt mykje å seie for den kommersielle suksessen til Eggum, lyser eitt namn når det blir spurt om kven som har vore viktigast for den kunstnarlege utviklinga hans.

– Påverknaden frå Ole Paus var enorm alt frå debutplata hans, Der ute – der inne i 1970. Eg gjekk rett i bakken – av innhald, av tekst og melodi, framføring og intensitet og  melankoli. Alt. Det var ei enkel plate, så nake som du kunne få det. For 18 år gamle meg var det vanvitig sterkt.

– Kor dekkjande synest du sjølv at det evige melankolikarstempelet har vore?

– Eg drep det så godt eg kan på konsertane mine med ufatteleg slappe og blaute vitsar. Det kan eg gjere fordi ingen har betalt for å høyre skjemt frå min munn. Og eg gjer det med bravur.

– Har du vurdert å «ta ein Dylan» og selje unna heile musikkatalogen din? Kor mykje kan han vere verd?

– Eg har vore inne på tanken, men veit ikkje heilt. Legg nokon 20 millionar på bordet, vil eg vurdere sal. Men eg bør ha 30 millionar.