Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Sjølv om ho meiner at samane, især dei unge, har fått det mykje betre i løpet av den korte levetida hennar, er det ikkje like enkelt for alle. Dei som hentar inntekta si frå reindrift, slik familien hennar gjer, kjenner seg hetsa og uglesett av majoritetssamfunnet. Dei føler seg som Nord-Noregs romar når dei slår opp lavvoen.

Den 23 år gamle poeten har vakse opp i Skånland i Sør-Troms og Soppero i svensk Lappland. Ho snakkar både norsk og svensk, men kjenner seg verken som det eine eller andre, berre som same. Familien hennar bor i Noreg med dyra om sommaren og i Sverige om vinteren.

– For oss har ikkje riksgrensa noko å seie. Det kjennest meir som eg er i utlandet når eg er i Oslo, enn når eg er i Sverige.

No studerer ho i Tromsø, målet er å bli lektor om tre år. For tida held ho på med matte, biologi og samisk språk.

– Du har òg studert ved Musikkhøgskulen i Oslo?

– Eg ville bli kantor, men gav meg etter to år. Når eg er ferdig lektor, kan eg undervise i musikk òg. Eg spelar framleis orgel, og piano. Dessutan fløyte, tuba og gitar.

– Tuba og fløyte?

– Eg er under 1,60 høg. Og alle små, søte jenter skulle spele fløyte. Ein slik stereotypi ville eg ikkje vere, så eg bytte til det mest maskuline eg fann.

Denne veka dreier det meste seg om Riddu Ri??u. Den årlege internasjonale kulturfestivalen i Kåfjord i Troms oppstod for snart tretti år sidan og er ei viktig røyst for verdas urfolk, på tvers av etnisitet, landegrenser og kulturar. Programmet omfattar dei fleste kunstarter.

Og slampoet Ánná Káisá Partapuoli.

– Kva vil det seie å vere Årets unge kunstnar?

– At eg står på festivalprogrammet tre dagar og får lese dikta mine. Så skal eg bli intervjua på scenen. Dette er ein status eg har eit heilt år. Eg får eit stipend på 25.000 kroner som eg skal bruke til det kunstnarlege virket mitt, eg får reise ein del og kan få hjelp til å bli booka inn her og der.

Inn med morsmjølka

– Kva trur du dette betyr for deg?

– At eg kjem til å bli «oppdaga», i alle høve i Sápmi, og at eg kan halde fram med skriving og ser at det eg held på med, har noko for seg. Kanskje eg kan føye meg inn i rekkja av dei beste samiske poetane. Eg håper å bli lagt merke til på mitt eige språkområde. Så har eg lyst til å gi ut ei bok.

Den unge slampoeten har fått poesien inn med morsmjølka, så å seie. Mor hennar skreiv mykje; ho gav mellom anna ut ei barnebok med rim, den einaste samiske i sitt slag.

– Eg voks opp med at ho las mykje rim for meg, både frå boka og slike ho berre fann på. Og ho las mykje anna for meg. Så blei det til at eg tok til å rime, eg òg, då eg byrja på skulen.

Seinare, då eg blei større og fekk høyre slampoesi, tenkte eg at dette kanskje var noko for meg. Då ville eg ikkje skrive heilt tradisjonelt, men for høgtlesing, slik at eg kunne nå litt lenger ut.

– Korleis framfører du dikta dine på scenen, slampoetane vil jo bort frå den stive, høgtidsame deklamasjonen?

– Eg er oppteken av at det skal rime mykje, ha ein tydeleg rytme og god framdrift. Eg liker at det går fort. Så prøver eg å skape så stor innleving som råd; og ved å lære tekstane utanåt kan eg opptre friare. Men eg er ikkje spesielt fysisk aktiv, hoppar ikkje rundt på scenen, står litt på same staden, gestikulerer. Det kjem heilt naturleg. Hadde eg bevegd meg ikring, ville det blitt noko anna. Eg les jo berre dikt.

– Kva inspirerer deg?

– Eg skriv for samar, og det kjem frå det samiske samfunnet, mykje handlar om reindrift. Eg har sett så mykje rasisme og hat i oppveksten, det har farga meg sterkt, og det skriv eg mykje om. Og om dei utfordringane vi har i det samiske samfunnet, ikkje minst problema knytte til reindrifta, som tap av beiteareal.

Vil bli høyrd

– Eg blir gjerne inspirert av min eigen situasjon, alt hatet og ufreden eg ser.

– Som student i Tromsø?

– Nei, der har eg det berre fint. Det dreier seg mest om at befolkninga ikkje er så glad i oss reindriftssamar. Grunneigarar kan bli sinte om dyra våre kjem inn på innmarka deira, det skjønar eg godt. Men mange gonger forstår eg ikkje kva dei reagerer for. Eg trur det må vere at dei ser på oss som mindre verde enn andre.

Denne tematikken får henne til å skrive.

– Slike konfliktar opptek meg, likeins å ta vare på naturen og på areala vi driv samiske næringar på. Så har eg skrive mykje om kjønnsstereotypiar. Men eg skriv også om konfliktar i det samiske samfunnet, usemje om landområde eller at eg synst politikarane er dumme.

– Du er jo sjølv politisk aktiv, mellom anna med fire år som leiar av Sametingets ungdomspolitiske utval?

– I sametingsutvalet gav eg meg etter fire år. Eg gjekk lei, følte eg ikkje blei høyrt, blei berre overkøyrt. Då tenkte eg at poesi kanskje er ein betre måte å bli høyrt på.

– Har dikta dine ein politisk bodskap?

– Det har dei nok. Alle dikta tar utgangspunkt i mine eigne kjensler, så kan ein jo lese politisk bodskap ut av det. Kor klart det er, veit eg ikkje. Diktinga er noko eg berre må få ut. Som kunstnar kan eg seie ting nett slik eg vil.

Festivalsjef Karoline Trollvik i Riddu Ri??u meiner at Partapuoli med dikta sine observerer og kommenterer det samiske samfunnet innanfrå. Slampoeten seier seg samd i det.

– Det er slik eg er, det kjem naturleg.

Språkambassadør

Tornesamisk, ein nordsamisk dialekt, er morsmålet til poeten frå Skånland. Grovt sagt er dette målføret ei blanding av lulesamisk og nordsamisk, forklarar Partapuoli. Lulesamar og dei som bur i til dømes Kautokeino, forstår kvarandre stort sett, men ikkje i alt.

Oppteken som ho er av samisk språk og samisk identitet, var Partapuoli ein av språkambassadørane Sametinget sende ut for å misjonere blant samane i ein toårig kampanje for få år sidan. Arbeidet var særleg retta mot dei som vegra seg for å snakke samisk, slike som er redde for å snakke feil. Det skapte stor deltaking på sosiale medium.

– Korleis er det å vere ung same i dagens Noreg?

– Det blir betre og betre. Trur eg. No torer langt fleire seie at dei er same, det er blitt lettare, folk treng ikkje vere redde. Den samiske identiteten er mykje sterkare hos samisk ungdom no. Men det er framleis tungt å høyre til dei som driv næringar som majoritetssamfunnet føler krev rett til land eller sjø. Vi har eit stort ansvar for å ta vare på naturen, næringane, kulturen og språket.