Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Sin eigen lesar ser Øyehaug (42) føre seg som ein som sit oppslukt over boka. Helst vil ho klare å skape slikt driv i teksten at lesaren gløymer hendene som held boka. Det er derfor ho skriv. Hennar eiga oppleving av å forsvinne inn i skrifta under skrivinga, ønskjer ho å overføre på lesaren.

Men korleis er ho sjølv som lesar? Ikkje heilt slik ho vil at hennar eigne lesarar skal vere.

– Eg er så utolmodig. Etter eit par sider ser eg kva forfattaren gjer, så legg eg boka frå meg. Ein yrkesskade, trur eg. Men så hender det at eg blir overrumpla og må lese vidare. Som då eg las kortprosasamlinga Ninety-nine stories of God av amerikanske Joy Williams. Ho er sjangeroverskridande og bryt ned forventningane mine til kva ein tekst skal gjere, men lyfter meg samstundes opp som lesar. Eller Michael K. Hans liv og tid av John M. Coetzee, ein klassisk forteljestruktur som er så handlingsmetta og overrumplar meg heile vegen. Heilt fantastisk.

I Miniatyrlesingar har Øyehaug samla 19 korte tekstar om litteratur, der ho går nærare inn på små utdrag frå kjende og mindre kjende romanar, noveller og dikt, og freistar forklare kva som gjer dei gode eller kvifor dei appellerer så sterkt til leselysta hennar. Kva som kallar fram «blåkvalkjensla», som ho opplevde så intenst som lita da ho las og såg på bilete i ei bok om kval.

– Det var ein heilt magisk og innsugande lesnad. Noko som fekk meg til å søkke ned i eit enormt mysterium. Det er litt den same kjensla som oppstår når eg blir treft av god litteratur. Tekstane eg skriv om, er slike som gir meg denne kjensla, og som eg trur kan gi andre den same.

– Kan vi lese ein øyehaugsk poetikk ut av det du skriv i desse korte essaya?

– No er det jo vidt forskjellige forfattarar eg skriv om. Kanskje er det noko som kjenneteiknar forfattarskapen min: at eg er orientert i fleire retningar. Så går det på å leggje lista så lågt eg kan. Eg vil prøve å skrive om komplekse tema på ein direkte måte. Det trur eg at eg gjer i romanane mine òg.

– Du er jo ein opprørar?

– Eg kjenner trongen til å gå ein annan veg; kan det vere patologisk? Eg trur det er viktig at ein innanfor den litterære samtalen gjer noko på ein annan måte. Eg blir glad når eg ser folk gjere ting utan omsyn til korleis det skal vere.

Assosiasjonar

– Mange av tekstane dine, ikkje berre i denne boka, er prega av brå tematiske sprang i uventa retningar. Det er vel òg ein del av poetikken din?

– Ja, det er slik eg tenkjer og slik eg skriv. Eg er heilt avhengig av motsetnader og ytterpunkt. Også av å hoppe frå det eine til det andre, men for å vise ein samanheng som kanskje ikkje ligg opp i dagen. Assosiasjonar er min hovudmetode som forfattar, å kunne knyte saman ulike ting.

Ein av forfattarane Øyehaug dreg fram i boka si, er den amerikanske poeten Sharon Olds. Ho omtalar dikta sine som «tilsynelatande personlege». Gjeld ikkje det for diktinga til Øyehaug, òg?

– Eigentleg. Det er noko eg leikar meg med i romanane Vente, blinke og især Undis Brekke, der eg låner ting frå mitt liv. Eg nyttar meg sjølv som utgangspunkt – det eg har opplevd, lese, høyrt – så tar eg det inn i eit anna materiale, språket, og gjer det til noko anna. Eg er til dømes svært glad i karikaturen og overdrivinga som metode, dei er viktige sider av skrifta mi. Min måte å skrive på oppstår i ein kombinasjon av fleire ulike modusar.

Gunnhild Øyehaug er ikkje like glad for alt ho ser kring seg, til dømes ein informasjonsflyt som blir meir upåliteleg. Eller søket etter forfattarens liv bak litteraturen. Då gjeld det å skjerpe blikket, lære seg å kjenne igjen dei retoriske verkemidla, vite når noko er iscenesett.

– Å lese skjønnlitteratur kan skjerpe blikket, å ha fiksjonsmedvit blir stadig viktigare. Eg spør i Miniatyrlesingar om det ikkje er på tide med ei ny lingvistisk vending: dreiing vekk frå innhaldet i litteraturen og til forma, måten litteratur er litteratur på. I lyset av røyndomsdebatten i den norske litteraturen kan det vere på tide å bli mint på at eit teikn, det vere seg eit bilete eller eit ord, ikkje er den tingen som det uttrykker.

Shakespeare

Då Øyehaug får høyre at ein av kandidatane til den gjævaste norske journalistprisen var saka i Aftenposten som skulle «bevise» at Vigdis Hjorth-romanen Arv og miljø er sjølvbiografisk, kjem det spontant:

– Det viser tydeleg skilnaden mellom journalistikk og skjønnlitteratur. Når ein forfattar har nytta merkelappen «roman» på ein tekst, må ein ta det på alvor. Det står ikkje «sakprosa». Eller «sjølvbiografi». Det er interessant og bra at det finst ei utveksling mellom kritikken og skjønnlitteraturen, og det skjerpar kanskje begge partar. Det er eit utolmod i Miniatyrlesingar etter ei større nyfikne på nettopp merkelappane. Kva tyder det, då, når ein roman seier at han er ein roman? Verda er kompleks, det er teksten også.

Forfattarane som får omtale på dei om lag hundre sidene i det Øyehaug kallar «eit lite innkast i samtalen om litteratur», høyrer til favorittane hennar: Olav H. Hauge, Arthur Rimbaud, Gustave Flaubert, Helle Helle, Sonja Åkesson, Gro Dahle, Sissel Solbjørg Bjugn og fleire.

På spørsmål om kven ho kjenner seg mest att i, blir ho usikker.

– Eigentleg ingen. Det ville vere hybris å samanlikne meg med dei, samstundes trur eg at dei alle rører ved noko i mi eiga skriving. Lydia Davis er eit slags førebilete. Det finst ein slektskap mellom oss. Kanskje går det på å leite etter små situasjonar som ikkje nødvendigvis er plotdrivande, og eit fråvær av det pretensiøse. Så merkar eg at vi har ei felles interesse for dårleg språk, klønete formulerte setningar. Ho er kanskje den forfattaren som har gitt meg mest glede dei siste åra.

– Kven ville du helst likne?

– Tja, det måtte kanskje vere Shakespeare?

– Så då meiner du eigentleg Gunnhild Øyehaug?

– Ja.