Media

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Spør du Ragnhild Bjørge kva som er NRKs største språkproblem i dag, er svaret at alt skal gå så fort. I ei tid då dei snakkande journalistane i statskringkastinga i stadig større grad også skal vera skrivande, aukar kravet til kvalitetskontroll. Men tida til slikt blir stadig kortare i alle kanalar etter som tidsjaget frå nettet også spreier seg til papiret – og eteren.

– Eg meiner at me – igjen – bør diskutera å få inn korrekturleddet i NRK. Også avisene vil tena på å henta inn igjen korrekturlesarane. Er det mange språklege feil i det vi leverer frå oss, vil folk lura på om det kanskje er slik med innhaldet òg. Med den posisjonen NRK har, som gjer at folk tek etter oss, er det svært viktig at vi ikkje spreier uriktig eller dårleg språk.

– Men du klarte aldri å læra journalistane skilnaden på transitive og intransitive verb eller at fleirtal av leir slett ikkje er leire, men leirar?

– Det er ein seig materie. Eg har terpa på desse og andre ting på ulike vis gjennom desse åra. Det same gjeld skilnaden mellom ifølgje og i følgje og mellom hans/hennar og sin. Det gjeld å vera pedagogisk og gi folk gode hugsereglar, men sjølv det er ikkje alltid nok.

– Kan du peika på konkrete verknader av seks års språkarbeid i NRK?

– Nynorskprosenten stig, noko eg har arbeidd systematisk for. I fjor nådde han 24 prosent, og før eg tok ferie no i sommar, låg vi godt an. Men det ville ikkje kunna skje om ikkje kringkastingssjef Thor Gjermund Eriksen hadde vore ei svært god støtte. Når han på toppen er så tydeleg, følgjer dei andre etter.

Bjørge meiner ho har medverka til at haldningane til nynorsk er blitt meir positive i redaksjonane.

– Eg synest òg at språket vårt er blitt enklare, meir forståeleg. No snakkar journalistane meir med folk enn til dei. Dessutan har eg arbeidd med å betra kulturen for å gi tilbakemeldingar, at me skal gjera språket til noko ein snakkar om, ikkje berre kritiserer.

Må vera heilt sjølvsagt

– Kor langt skal dei krenkte få definera kva som er tillaten ordbruk?

– Me har laga ei tilrådingsliste som skal visa korleis ord og uttrykk blir forstått, og kva me må vera forsiktige med å bruka. Men det er lite i lista som er direkte forbode. Me skal ta omsyn, men språkbruken må også vera effektiv. Me kan ikkje erstatta eitt ord med to setningar. På eit tidspunkt gjekk me over til å snakka om rom og romfolk i staden for sigøynarar. Men kva då med sigøynarmusikken? Så intervjua me nokre grupper som insisterte knallhardt på at dei var sigøynarar og ikkje hadde noko med rom å gjera. Her definerer dei me snakkar om, kven dei er. Me skal ikkje la oss binda av det politisk korrekte til kvar tid, men heller ikkje trakka på folk. Me må kalla ein spade for ein spade, men samstundes visa folkeskikk.

– Er det det same korleis NRK når nynorskprosenten?

– Nei. Nynorsk må vera ein heilt sjølvsagd del av alle typar program og alle viktige program. Her er sjølvsagt P1 og NRK1 viktigare enn nisjekanalane på radio, sjølv om nynorsken skal ha sin naturlege plass også i dei. Likeins er det viktig at nynorskbruken aukar på nettsidene våre. Dei viktigaste sakene skal like gjerne vera på nynorsk som på bokmål, og det er viktig at det finst nynorskbrukarar blant dei mest kjende profilane våre i fjernsyn og radio.

Dialekt eller normert?

Det var ei godt skodd kvinne som sette seg i språksjefstolen på Marienlyst for snart seks år sidan. Ragnhild Bjørge frå Sund kommune på Sotra har utdanna seg i jus og statsvitskap, har ein mastergrad i nynorsk skriftkultur frå Volda og har gått på Nynorsk mediesenter – for det var journalist ho ville bli. Det blei ho òg, i NRK. I tillegg har ho omfattande organisasjonsbakgrunn som tillitsvald på lokalt og nasjonalt nivå.

– Kvifor forlèt du NRK for å bli redaksjonssjef for universitetsnettavisa Khronos avdeling i Bergen?

– Når ein får ungar, treng ein gjerne besteforeldre som barnevakt. Dei bur ikkje i Oslo. Både mannen min og eg er vestlendingar og ønskte oss vestover igjen. Så har me ein gard me driv i Hardanger. Og stillinga i Khrono var så spanande at den kunne eg ikkje takka nei til då eg fekk tilbodet.

– Kor fritt meiner du at dialektane skal få flyta i NRK?

– Dialekt er det dei fleste her i landet snakkar. Dessutan er det eit godt verkemiddel for å komma tett på folk. Dei fleste program har dialektinnslag, og dette mangfaldet gjer oss som bur i Noreg, språkleg sterkare. For distriktskontora seier reglane våre at dialektane skal flyta så godt som fritt. Men så har det normerte språket nokre viktige funksjonar, især at det er enklare å kommunisera viktige ting i eit normert språk. Nyhende og saker folk skal forstå, må bli formidla på ein måte folk faktisk får med seg. Eg meiner at kombinasjonen av normert i nyhende og opning for dialekt i resten, eigentleg er fin.

– Kva med dispensasjonane for å nytta dialekt i Dagsrevyen?

– Retten til å gi dispensasjonar ligg hos redaktørane, ikkje hos meg. Men framleis er det berre Ingerid Stenvold av Dagsrevyen-ankera som har permanent dispensasjon til å bruka dialekt. Eline Buvarp Aardal er inne på ei prøveordning. Så kan jo folk bli putta inn som vikarar på kort varsel. Reglane gir elles nyhendereporterane høve til å bruka dialekt, men praksisen har vore at dei talar normert. Også all programpresentasjon skal gjerast i normert språk, men her òg er det gitt éin dispensasjon.

Ikkje ei privat sak

Ei side ved språkvalet er flyten i det ein seier, og at det skal klinga godt. Stundom kan det normerte språket støyta mot eiga språkkjensle og gi grunnlag for ei viss tilpassing.

– Men det er også slik at me har strenge reglar for dialektbruk. Det ein seier i distriktssendinga, skal kunna forståast regionalt, og ein må halda seg til det grammatikalske systemet i dialekten, seier Bjørge.

For dialektbrukarar peikar ho på at diksjon og pust er ekstra viktig. Om tempoet er godt og diksjonen god, får dei fleste med seg kva som blir sagt. Men når ein snakkar sin eigen dialekt, snakkar ein ofte mykje fortare enn ved normert tale.

– Det krev altså ein del å vera dialektbrukar i NRK. Ein må tenkja tempo på ein annan måte, og ein må vera medviten om kva ord ein nyttar. Å få tempoet ned er noko me har diskutert mykje med dialektbrukarar.

Ragnhild Bjørge fortel at ho som språksjef har jobba både med detaljane og på det strategiske planet. Det har vore viktig for henne å skapa ein positiv kultur for språkrøkt og tilbakemeldingar. Dessutan har ho arbeidd for å lyfta språkkontaktane i dei ulike redaksjonane, gi dei meir tid og gjera dei betre i stand til å gjera jobben sin.

– Kva har vore hovudprioriteten din?

– At språket i NRK ikkje er ei privat sak, og at me skal jobba for eit godt og korrekt språk. Sjølv om eg har teke for meg område for område, har mykje handla om nettet. Det er jo der feila er synlege.