Teater

Jan H. Landro

jan.h.landro@gmail.com

Ein kunstnar kjem ikkje bort frå seg sjølv. Det gjer heller ikkje Kjersti Horn. Har du ei funksjonshemming, får du òg kjenne på utanforskap. Den kjensla merka ho tidleg, og det har prega den kunstnarlege livsvegen hennar. Men somme maktar vende eit handikap til siger, til stor kunst som treffer både dei som er utanfor, og dei som er innanfor. Etter tallause nominasjonar til den gjævaste teaterprisen i landet fekk den kompromisslause regissøren søndag den heideren mange lenge har unnt henne.

– Eg blei svært stolt over å få regiprisen for Romeo og Julie på Den Nationale Scene. At eg også skulle få prisen for særleg kunstnarleg innsats, gjorde meg paff. Eg har jo aldri fått Heddaprisen før, men har med stor glede opplevd at folk eg har instruert og stått nær i ulike oppsetjingar, har fått prisen. Dette er kjernen i det eg held på med, å få skodespelarane til å prestere sitt aller beste og bruke kreftene riktig.

– Kva er det som driv deg?

– For meg er teater eit svært personleg prosjekt også. Målet med eit nytt regiarbeid er ikkje alltid å lage den beste framsyninga. Det viktige er å møtast i ein tekst eller ei problemstilling. Der finst det noko som angår meg personleg, som eg vonar også angår dei andre. Det er ein måte å skjøne korleis ein skal kunne leve betre, leve saman eller leve i verda på.

Ho var 19 år då ho laga sin første produksjon, Mark Ravenhills Shopping and Fucking.

– Der kjende eg meg att i einsemda og utanforskapen som eg sjølv ikkje hadde ord for. Å forstå at ein kunne dele den typen røynsler med andre og undersøkje desse røynslene saman i teaterrommet – og etter kvart med publikum – var ei kraftig oppleving for meg. Teater er eit verktøy for å leve, og i min spesielle livssituasjon har eg hatt stor nytte av dette verktøyet.

– Er det viktig for deg å utfordre?

– Det handlar heile tida om å teste estetikk, teste tematikk, teste grenser. Nå lenger inn i eller bak noko. Difor er det ikkje så viktig å lage «kult» teater. Eg vil heller invitere publikum inn i ein diskusjon, ein prosess eller ein tanke, som ikkje eingong treng vere ferdig tenkt.

– Kva er då teater for deg?

– Ein pågåande samtale, eit unikt fenomen. At det i vår tid finst slike rom, der ein tek seg tid og møtest nesten føresetnadslaust for å diskutere ein tekst eller noko anna. Over så lang tid – og ikkje gi seg! I prøvetida til Kristin Lavransdotter arbeidde vi i seksten veker med dei same menneska i rommet, om att og om att. Slik kom vi stadig nærmare tekstens kjerne, men også kvarandre. Og så finne mot til å dele det – og sjå kva som skjer då, seier ho.

– Slik eg ser det, er dette politisk teater – utan svar. Det handlar også om å opne for perspektiv som ikkje ligg heilt oppe i dagen. Det finst mange opplesne sanningar som ikkje gir dei fullverdige svara eller dei fullverdige livsvilkåra. Eg er oppteken av at menneske skal få vere heile seg, med ulike utgangspunkt.

– Den viktigaste oppgåva til teateret i vår tid, kva er det?

– Å invitere inn til ikkje-religiøse rom der ein faktisk samtalar om store, eksistensielle spørsmål og korleis vi skal ha det med kvarandre. Tenkje saman, utan å krevje eit heilt tydeleg svar. Ei teaterframsyning skal setje i gang ein prosess, og det må byrje alt i prøverommet. For meg er det viktig at skodespelarane skal oppleve seg som reelle avsendarar for det dei speler, ikkje berre bodberarar av andre sine tankar.

– Men du er ingen «bodskapsregissør»?

– Det handlar meir om ei form for undring som kan få ein til å tenkje annleis om livet sitt eller relasjonane sine, eller det spelet som går føre seg kring ein. I dag får vi såkalla sanningar serverte heile tida. Vi har svært få rom til å tenkje fritt i, men teateret skal vere eit slikt rom.

Med den posisjonen Kjersti Horn har opparbeidd seg i norsk teater, får ho som regel heilt frie hender når ho seier ja til eit regioppdrag. Men det ser ho ikkje berre som eit pluss.

– Eg kan sakne at teatera i utgangspunktet sjølve målber ein diskusjon som ikkje ein frilansregissør kjem og kastar på bordet. At ein møter ein tanke eller ei haldning, eit ønske eller ein estetikk når ein kjem til eit teater. At teatera sjølve har ei tydelegare røyst. No er det berre fokus på å produsere, skodespelarane jobbar som hestar. Det finst ikkje rom for å tenkje om kunst eller politikk eller samfunn.

Ho seier at ho skulle ønskje at det fanst ein tydelegare identitet på teatera.

– At det ikkje berre er eit ope rom der ein kan gjere kva som helst, men noko som får meg til å skjøne kva denne institusjonen held på med. Kva for verdiar er det som styrer her, kva må eg ta omsyn til? Mangelen på levande diskusjon gjer teatera fattigare. Og dei blir litt like, kunne nesten vore éin institusjon som berre flytta folk rundt.

– Er det for å bøte på dette du har søkt sjefsstillinga på Det Norske Teatret?

– Det kunne vere interessant å få lov til å styre ein slik institusjon og gjere dei store kunstnarlege vala. Eg lengtar etter eit teater som har ein tydelegare agenda utover berre å produsere og telje besøkande. Kanskje er det utopisk. Korleis kan ein leggje til rette for best mogleg kunstnarlege prosessar? Det lurer eg på. Med eit framifrå ensemble, ein god organisasjon og fantastiske scenar må det vere råd å få til noko stort.

– Filma teater er blitt ditt varemerke. Kor langt er du villig til å gå i retning av å gjere teater til film?

– Ikkje så mykje lenger enn eg har gått no, svarar ho og ler godt.

– Eit dogme vi har, er at alt skal vere fullstendig live, ikkje noko får vere spelt inn. For då går ein over i noko anna. Men film er ikkje noko eg kjenner meg bunden til å gjere. Kanskje var det å dra det litt langt, det vi gjorde med Romeo og Julie i Bergen – men det var fantastisk gøy!

– Kva vil du seie at teateret vinn – og taper – gjennom den utstrekte videobruken?

– Videoen gir auka nærleik, ein kjem svært tett på skodespelarane. Men på ein annan måte skapar plastfilmen som eg hengjer opp framfor scenen, avstand. Ettersom vi ofte arbeider med ganske brutale tekstar, kan den vesle hindringa gjere at publikum strekkjer seg mot framsyninga i staden for å ta avstand frå første augneblink. Men heller ikkje dette verkemiddelet må få vere einerådande, teksten må avgjere.

– Når får vi sjå deg som spelefilmregissør? Du har vel fått fleire tilbod?

– Ikkje eitt einaste eitt. Ikkje er eg særleg interessert i film heller. Det er litt juks, der ein klipper og redigerer og mykje skjer på klippebordet. Norsk film sit fast i ein realistisk sjanger. Det hadde vore interessant å sjå kva som hadde skjedd om ein torde å ta noko av teateret over i film, litt av teatraliteten.

– Tek du sjansar når du regisserer?

– Absolutt, især med estetikken. Min tanke med den Édouard Louis-framsyninga som gav Emil Johnsen Heddaprisen for beste skodespelar, Ei kvinnes kampar og forvandlingar, var ikkje at ho skulle vere berre fin. Estetisk sett føler eg at vi ikkje kom heilt i mål, at vi burde ha drege framsyninga eit steg vidare, men vi kom ikkje lenger. Vi kunne ha gjort eitt eller anna som hadde forløyst teksten endå betre, men eg veit ikkje heilt kva. Ofte ventar eg på å få eit svar frå Gud, så å seie, men det skjer ikkje alltid. Då blir det som det blir.

– Du har dramatisert fire av romanane til Édouard Louis og sett dei opp saman med Emil Johnsen. Kva er det ved denne forfattarskapen som appellerer så sterkt til deg?

– Sjølv om hans utgangspunkt er ulikt mitt, synest eg han formulerer seg på eit vis eg kjenner meg att i om utanforskap og kva for konsekvensar det får, kva for mekanismar som er i spel i samfunnet vårt, som gjer at somme menneske får lov til å ytre seg og andre ikkje. Han er også dyktig på å setje dette inn i ein større samanheng. Med sin klokskap kan han gi hjelp og støtte, syne veg og gi trøyst. Han er modig, også ved å dele og vere sårbar. 

– Tekstane hans må ha treft noko sentralt i deg?

– Eg er heile tida på desperat jakt etter tekstar eller kunst eller bilete eller filmar eller anna som kan få ting til å henge på greip i samtalane om utanforskap, skam, marginalisering. Eg treng vegvisarar, førebilete, og det er lite å finne. Dei få eg finn, må eg halde fast i.

– Kvar ligg hjartet ditt – i det nye eller i klassikarane?

– I klassikarane. Eigentleg er eg mest interessert i å jobbe med ny dramatikk, men slik er det ikkje blitt. Eg har arbeidd svært mykje med litteratur og har eit behov for å vere i tunge tekstar som torer famne store spørsmål. Ein svært stor del av jobben min er å lese, og det gjer eg heile tida.

Kjersti Horn har sjølv stått bak, dels sjølv utført, dramatiseringar av kjende romanar, ei form for teater som har fått stadig større plass dei seinare åra. Ho ser ikkje dette som eit trugsmål mot unge dramatikarspirer eller andre som skriv for scenen i dag, men snarare for Shakespeare. For henne handlar det meir om å finne «massive kvinneroller», som Kristin Lavransdotter og hovudpersonen i Vigdis Hjorths Arv og miljø.

– Kva for tematikk er du mest oppteken av?

– Mangfald opptek meg sterkt. Her står mykje att. Det handlar ikkje berre om representasjon, men om reell bruk av mangfaldet. Korleis det kan integrerast i ein større heilskap, og korleis det kan bidra til å skape betre kunst. Det gjeld ikkje berre hudfarge eller tru, men òg klasse, funksjonsnedsetjing, seksuell legning og korleis vi snakkar om dette. Vi må jobbe med språket og refleksjonsnivået. Slik handlar det også om å skape best mogleg kunst. Dess fleire ulike røynsler vi samlar i eit kunstnarleg team, dess meir interessante tolkingar vil oppstå. Såleis var det min kjerneidé at Sara Khorami, med sin iranske familiebakgrunn, skulle spele Kristin Lavransdotter. Eg hadde ei sterk kjensle av at ho hadde det i seg. Og det hadde ho.