Historie

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Det pikante i denne saka er at Jon Ewo, som har skrive ungdomsboka 9. april 1940; 8. mai 1945, har henta opplysningane som no blir fjerna, frå nettopp Michelets bok. Advokat Jon Chr. Elden, som representerer familiane til fleire motstandsfolk, kommenterer forlagets avgjerd slik:

– Vi synest det er svært klokt av Vigmostad og Bjørke å trekkje tilbake ei bok som byggjer på eit uriktig kjeldemateriale. Vi er i konstruktiv dialog også med Gyldendal, og dei har lova at faktafeil og feiltolkingar skal bli retta opp. Vi har felles gjennomgang av boka for å klargjere dette, men då arbeidet er ganske omfattande, tek det litt tid.

Gyldendal vil ikkje svare på kvifor dei framleis har boka i sal etter alle feila som er blitt påviste i den såkalla «motboka», Rapport frå ein gjennomgang av Hva visste hjemmefronten? av Elise Berggren, Bjarte Bruland og Mats Tangestuen, som kom i fjor haust. Reidar Mide Solberg, forlagssjef sakprosa, vil berre seie følgjande: «Vi jobbar no med vår eigen, grundige gjennomgang saman med Marte Michelet. Vi har vore tydelege på at dersom det er element i Hva visste hjemmefronten? som må rettast opp eller beklagast, kan vi forsikre at vi skal gjere det.»

På spørsmålet om kvifor forlaget ikkje alt trekt tilbake boka etter alle feila som er blitt dokumenterte, svarar han berre at det er eit komplisert materiale, der intervju, kjelder og dokument skal tolkast opp mot kvarandre, og at det tek tid.

Michelets bok var nr. 21 på lista over dei 30 mest selde nye, norske bøkene i 2018. Samla opplag til no er 32.000 eksemplar, 5000 av dei i pocketutgåve. Salstal vil ikkje forlaget gi opp.

Den eigentlege utgivaren av Jon Ewos bok er Ena forlag, som er eigd av Vigmostad og Bjørke. Forlagssjef Elizabeth Sellevold i moderforlaget fortel at både forfattar og forlag ønskte å gjere endringar i teksten. Slik grunngir ho avgjerda:

– Vi ønskte å endre eit avsnitt i boka då vi såg at fleire faktaopplysningar om motstandsrørsla blei diskuterte. Grunnlaget for nokre av påstandane i boka vår blei dermed også usikkert. Jon Ewos bok er ikkje ei fagbok, men ei bok som formidlar historisk kunnskap til ungdom. I barne- og ungdomslitteraturen kviler det eit særskilt ansvar for ikkje å ta parti i ein betent debatt. Unge lesarar vil ikkje kunne ta stilling til pågåande fagdiskusjonar.

Dei passasjane som no blir korrigerte, er desse:

«Vi vet nå at hjemmestyrkene har god tid på seg til å varsle jødene. Sønsteby kjenner til at jødene skal bli arrestert allerede tre måneder før det skjer. Men hjemmestyrkene gjør lite for å hjelpe jødiske borgere. I årene etterpå har de prøvd å dekke over sin manglende innsats. Blant annet ved å påstå at de ikke klarte å hjelpe alle. Eller at de gjorde så godt de kunne. Eller at det var jødenes egen skyld at de ble arrestert – de skulle ha flyktet i tide.»

Og vidare:

«Gunnar Sønstebys forklaring i et intervju er: – Vi skulle slåss. Vi skulle ikke hjelpe folk. Så vi kom ikke særlig borti dette og fant det ikke riktig heller å gjøre det. Han fortsetter i intervjuet med å si at det på tross av alle advarslene var vanskelig å overtale jøder til å rømme.»

– Betyr denne avgjerda at de godtek det som blir presentert i «motboka»?

– I denne saka tek vi ikkje stilling i den pågåande fagdebatten, men vi synest det var knytt så pass stor uvisse til ein del sterke påstandar at vi fann det riktig å justere teksten.

– Kor mykje blir endra, og når kjem den korrigerte versjonen ut?

– Det aktuelle avsnittet på ei halv side blir endra, og vi vil også sjå på nytt på kapittelet «Kritikken etterpå – jødene», der avsnittet inngår. Kapittelet er på tre sider. Vi ønskjer no naturleg nok å få ein faghistorikar til å gå gjennom heile boka på nytt. Men eg reknar ikkje med at det vil bli andre store endringar. Vi bør ha ei ny utgåve ferdig trykt om seks veker.