For nokre månader sidan fekk eg eit anonymt tips i posthylla på jobben. Det handla på ein måte om sjakk, og eg reknar med at tipsaren er Dag og Tid-lesar. Men det var noko merkeleg med tipset – teksten var på fransk! Kunne det vera frå ein av fransklærarane mine frå byrjinga av 1990-talet då eg sjølv var student?

Det heile var så sært at eg ikkje tenkte meir på saka. Men ein dag låg tipset der i synsfeltet mitt på kontorpulten, og eg byrja lesa. Eg byrja sjekka på nettet. Eg vart hekta.

Hovudpersonen er Jean-Philippe Toussaint (f. 1957), ein franskspråkleg belgiar. Han fekk eit stort namn med romanen og filmen Baderommet på 1980-talet og skal ha inspirert mellom andre Erlend Loe. Men for meg var det meir interessant at den fyrste romanen hans, Échecs (dobbelttyding «sjakk» og «fiaskoar»), vart refusert og aldri publisert. Eg fann manuskriptet på nettet og byrja lesa. Det handlar om ein bisarr VM-kamp der vinnaren vert kåra etter 10.000 parti. Det vert mykje venting (på Godot og anna).

I 1984–85 spela Karpov og Kasparov ein «uendeleg» VM-kamp som vart broten av etter 48 parti og fem månader, medan sjakkromanen til Toussaint låg i ein skuff. Så hoppar vi fram til koronaepidemien. Den no kjende forfattaren og filmskaparen, som til vanleg reiser frå festival til festival og promoterer seg sjølv, veit ikkje kva han skal gjera med ein tom kalender.

Han byrjar tenkja på sjakkfiaskoen frå unge år. Og han finn fram til Stefan Zweigs udøyelege Schachnovelle. For å halda seg i aktivitet byrjar han omsetja Zweig til fransk. Eit par timar kvar dag. «Eg er ikkje så god i tysk, men eg snakkar sjakk flytande», seier Toussaint. Resten av tida skriv han dagbok, 64 kapittel. Boka handlar om omsetjing, skrivekunst – men mest av alt om livet, minne som berre kjem til forfattaren, som hos Proust.

I 2023 gav Toussaint ut to bøker: memoardagboka L’échiquier («Sjakkbrettet») og omsetjinga Échecs. Som eit ekko av den fyrste, refuserte romanen gav han Zweigs kortroman den same tittelen han sjølv nytta 40 år tidlegare.

Eg har lese L’échiquier («Sjakkbrettet»), og sjeldan har eg kjent meg så heime i ei bok. Dette er sært, men eg elskar det. Inspirert av Toussaint fann eg fram til ei tysk utgåve av Schachnovelle. Tysken min er ikkje all verda, men eg held meg flytande gjennom sjakken.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.