Under er ikkje nett eit teknisk vedunder, men det er eit unders fint ord. Underleg nok har det ikkje vore drøft i denne spalta før. Preposisjonen under vart underleggjord her i 2017, men no dreiar det seg om inkjekjønnsordet under (‘uskjønleg, merkeleg hending; undring’).

Det skulle ikkje forundra meg om nokon trur at dei to orda er nærskylde, for ved fyrste augnekast er dei kliss like. Ulikt opphav har dei like fullt. I mange mål har dei ulik form òg, som norrønt undir og undr, engelsk under og wonder og tysk unter og Wunder. Opphavleg var det ein w i vårt under òg, men på vegen frå urnordisk til norrønt fall han bort, til liks med ei rad andre w-ar føre runda vokal (jf. t.d. norsk ull, ulv og ord mot engelsk wool, wolf og word).

Berre eit (Guds) under kan berrleggja røtene til under. Me veit rett og slett ikkje kvar det kjem frå, men me har teoriar. Ein av dei går ut på at under er skyldt verbet vinda (‘tvinna, vrida, fletta’). Då kan tydinga ha endra seg frå ‘vriding’ til ‘undring’. Det finst andre ord med liknande bakgrunn, til dømes perpleks (‘rådvill, klumsa’), som heng i hop med latin plectere (‘fletta’). Verba undra og forundra kjem i alle fall frå under. Det same gjeld undren, underleg og undersam. Det vedunderlege ordet vedunder har grunntydinga ‘noko ein undrar seg ved’.

Me kan undrast eller undra oss på, over eller ved noko, men me kan òg seia at noko undrar oss: «Det undrar meg at dei gjer det slik.» Om me vil målbera at noko er sjølvsagt og heilt som venta, kan me setja eit av undra-verba i lag med ei nekting: «Det forundrar meg ikkje!» «Det er ikkje til å undrast på.» «Den som vil kliva på kvar ein klett, han skal ikkje undrast om han dett.» Eit anna ordtak seier at «han undrast mykje, som lite veit». Sant nok, men det går vel andre vegen òg? At dei som veit mykje, er folk som jamt undrar seg over ting?

Beundra og beundring er velkjende ord som ligg og lurer fremst på tungespissen. Ovundra og ovundring held seg meir i bakgrunnen, men dei har fin tyngd og kan gjerne dragast fram oftare. Stundom ovundrar me folk me oppfattar som underlege, og det er ein kjærleg undertone i denne vanlege utsegna: «Du er meg ein underleg skrue.» Tonen er litt mindre kjærleg her: «Det var då underleg til styr på deg.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com