Overberande born
Den som har hug til å gjera noko anna enn å gråta og bera seg over virusberarar og andre smitteberande greier, kan prøva å finna ut kva bera ber i seg. Om ei slik gransking ber frukter, er uråd å seia på førehand. Det får bera eller bresta!
Samstundes kan me slå fast alt no at bera er eit ord som gjerne kan bera hovudet høgt. Når me skal målbera eit eller anna eller koma med eit vitnesbyrd (‘vitneutsegn som vert framboren’), har me lett for å gripa til bera eller andre ord som so å seia er fødde og borne av bera.
Døme på slike bera-ættingar er byrja (eig. ‘lyfta opp’), burda (eig. same ordet som byrja), barn, bår(e), bør (‘noko som ein ber; tyngsle’), bør (‘medvind; framdrift’, jf. òg motbør, nedbør), burd (‘bering; rørsle; fødsel’ mfl.), byrd (‘ætt, opphav’, «vera av kongeleg byrd») og byrd(e) (‘noko som ein ber; tyngsle’). Mange av desse orda finn me i andre mål òg, til dømes er vårt byrd (‘ætt’) same ordet som engelsk birth (‘fødsel; opphav, ætt’). Norsk bera har grovt sagt to tydingar: ‘halda oppe (og føra med seg)’ og ‘føda’ («kua skal bera i haust»). Slik var det opphavleg i dei andre germanske måla òg, men nokre stader har verbet mist tydinga ‘halda oppe’. Tysk gebären, til dømes, tyder berre ‘føda’ (jf. òg partisippet geboren ‘fødd’). Det er bera i tydinga ‘føda’ som har gjeve oss substantivet barn (eig. ‘det fødde’). Ja, me veit at born fyrst må berast under beltet og seinare på armen, i beremeis eller liknande, men koplinga mellom bera og barn er ‘føda’.
«Det eg ikkje kan få, det slepp eg å bera på», seier ordtaket. Å bera på eller koma berande på noko kan vera tungt, jamfør «bera på ei sorg». Å bera skulda for noko fælt eller bera preg av å bera hat til nokon er heller ikkje noko å trå etter. Derimot er det godt når ei verksemd ber seg vel – og endå betre når isen ber. Når det ber laust med uvêr, gjeld det å bera seg klokt åt og koma seg i hus.
Me ber ofte handfaste saker («bera sekken», «bera kniv»), og alle veit at «lat manns byrd er stor» (fordi han vil sleppa å gå fleire gonger). Me kan òg bera meldingar (bodberar) og rykte («bera på bygda»). Her finst kultur- og tradisjonsberarar, og me kan seia at noko er «berebjelken i økonomien åt laget». Bera inneber so mangt. Då har det vel stor berekraft?
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Den som har hug til å gjera noko anna enn å gråta og bera seg over virusberarar og andre smitteberande greier, kan prøva å finna ut kva bera ber i seg. Om ei slik gransking ber frukter, er uråd å seia på førehand. Det får bera eller bresta!
Samstundes kan me slå fast alt no at bera er eit ord som gjerne kan bera hovudet høgt. Når me skal målbera eit eller anna eller koma med eit vitnesbyrd (‘vitneutsegn som vert framboren’), har me lett for å gripa til bera eller andre ord som so å seia er fødde og borne av bera.
Døme på slike bera-ættingar er byrja (eig. ‘lyfta opp’), burda (eig. same ordet som byrja), barn, bår(e), bør (‘noko som ein ber; tyngsle’), bør (‘medvind; framdrift’, jf. òg motbør, nedbør), burd (‘bering; rørsle; fødsel’ mfl.), byrd (‘ætt, opphav’, «vera av kongeleg byrd») og byrd(e) (‘noko som ein ber; tyngsle’). Mange av desse orda finn me i andre mål òg, til dømes er vårt byrd (‘ætt’) same ordet som engelsk birth (‘fødsel; opphav, ætt’). Norsk bera har grovt sagt to tydingar: ‘halda oppe (og føra med seg)’ og ‘føda’ («kua skal bera i haust»). Slik var det opphavleg i dei andre germanske måla òg, men nokre stader har verbet mist tydinga ‘halda oppe’. Tysk gebären, til dømes, tyder berre ‘føda’ (jf. òg partisippet geboren ‘fødd’). Det er bera i tydinga ‘føda’ som har gjeve oss substantivet barn (eig. ‘det fødde’). Ja, me veit at born fyrst må berast under beltet og seinare på armen, i beremeis eller liknande, men koplinga mellom bera og barn er ‘føda’.
«Det eg ikkje kan få, det slepp eg å bera på», seier ordtaket. Å bera på eller koma berande på noko kan vera tungt, jamfør «bera på ei sorg». Å bera skulda for noko fælt eller bera preg av å bera hat til nokon er heller ikkje noko å trå etter. Derimot er det godt når ei verksemd ber seg vel – og endå betre når isen ber. Når det ber laust med uvêr, gjeld det å bera seg klokt åt og koma seg i hus.
Me ber ofte handfaste saker («bera sekken», «bera kniv»), og alle veit at «lat manns byrd er stor» (fordi han vil sleppa å gå fleire gonger). Me kan òg bera meldingar (bodberar) og rykte («bera på bygda»). Her finst kultur- og tradisjonsberarar, og me kan seia at noko er «berebjelken i økonomien åt laget». Bera inneber so mangt. Då har det vel stor berekraft?
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Teikning: May Linn Clement
Bleik om sausenebba
Kan henda er det nokre som vil setja nebbet høgt og seia at ordtaket om å syngja med sitt nebb slett ikkje viser til fuglar, men til folk. Då seier eg: Det er ingen grunn til å vera nebbete!
Ingvild Lothe er forfattarutdanna og skriv både dikt og prosa.
Foto: Ida Gøytil
Idealitet og realitet
Ingvild Lothe skriv vedkjenningspoesi. Og vedkjenninga verkar genuin fordi ho i tillegg rommar humor og ironisk distanse, sjølv om det også berre kan vere ei maske.
Eivind Riise Hauge har skrive både noveller, romanar og skodespel.
Foto: Eivind Senneset
Dei førehandsdømde og samfunnet
Eivind Riise Hauge skriv med forstand om brotsmenn, rettsvesen, liv og lære.
Ein tilhengjar støttar det saudiarabiske fotballaget.
Foto: Mohamed Abd El Ghany / Reuters / NTB
Fotball og laksediplomati
Fortener Saudi-Arabia meir merksemd fordi dei skal arrangera endå eit nytt idrettsarrangement? Absolutt. Klarer NFF å endra norsk utanrikspolitikk og handels- og reisemønster med kritikken sin? Truleg ikkje.
Magnus Carlsen og Jan Nepomnjasjtsjij i finalen i lynsjakk i New York nyttårsaftan.
Foto: Michal Walusza / Fide
Ingen vaksne heime
Magnus Carlsen styrer sjakkverda som han vil – på gode og dårlege dagar. Ein time inn i det nye året gav han seg sjølv eit nytt gull i VM i lynsjakk.