Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

SpråkKunnskap

Overberande born

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2357
20210326
2357
20210326

Den som har hug til å gjera noko anna enn å gråta og bera seg over virusberarar og andre smitteberande greier, kan prøva å finna ut kva bera ber i seg. Om ei slik gransking ber frukter, er uråd å seia på førehand. Det får bera eller bresta!

Samstundes kan me slå fast alt no at bera er eit ord som gjerne kan bera hovudet høgt. Når me skal målbera eit eller anna eller koma med eit vitnesbyrd (‘vitneutsegn som vert framboren’), har me lett for å gripa til bera eller andre ord som so å seia er fødde og borne av bera.

Døme på slike bera-ættingar er byrja (eig. ‘lyfta opp’), burda (eig. same ordet som byrja), barn, bår(e), bør (‘noko som ein ber; tyngsle’), bør (‘medvind; framdrift’, jf. òg motbør, nedbør), burd (‘bering; rørsle; fødsel’ mfl.), byrd (‘ætt, opphav’, «vera av kongeleg byrd») og byrd(e) (‘noko som ein ber; tyngsle’). Mange av desse orda finn me i andre mål òg, til dømes er vårt byrd (‘ætt’) same ordet som engelsk birth (‘fødsel; opphav, ætt’). Norsk bera har grovt sagt to tydingar: ‘halda oppe (og føra med seg)’ og ‘føda’ («kua skal bera i haust»). Slik var det opphavleg i dei andre germanske måla òg, men nokre stader har verbet mist tydinga ‘halda oppe’. Tysk gebären, til dømes, tyder berre ‘føda’ (jf. òg partisippet geboren ‘fødd’). Det er bera i tydinga ‘føda’ som har gjeve oss substantivet barn (eig. ‘det fødde’). Ja, me veit at born fyrst må berast under beltet og seinare på armen, i beremeis eller liknande, men koplinga mellom bera og barn er ‘føda’.

«Det eg ikkje kan få, det slepp eg å bera på», seier ordtaket. Å bera på eller koma berande på noko kan vera tungt, jamfør «bera på ei sorg». Å bera skulda for noko fælt eller bera preg av å bera hat til nokon er heller ikkje noko å trå etter. Derimot er det godt når ei verksemd ber seg vel – og endå betre når isen ber. Når det ber laust med uvêr, gjeld det å bera seg klokt åt og koma seg i hus.

Me ber ofte handfaste saker («bera sekken», «bera kniv»), og alle veit at «lat manns byrd er stor» (fordi han vil sleppa å gå fleire gonger). Me kan òg bera meldingar (bodberar) og rykte («bera på bygda»). Her finst kultur- og tradisjonsberarar, og me kan seia at noko er «berebjelken i økonomien åt laget». Bera inneber so mangt. Då har det vel stor berekraft?

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Den som har hug til å gjera noko anna enn å gråta og bera seg over virusberarar og andre smitteberande greier, kan prøva å finna ut kva bera ber i seg. Om ei slik gransking ber frukter, er uråd å seia på førehand. Det får bera eller bresta!

Samstundes kan me slå fast alt no at bera er eit ord som gjerne kan bera hovudet høgt. Når me skal målbera eit eller anna eller koma med eit vitnesbyrd (‘vitneutsegn som vert framboren’), har me lett for å gripa til bera eller andre ord som so å seia er fødde og borne av bera.

Døme på slike bera-ættingar er byrja (eig. ‘lyfta opp’), burda (eig. same ordet som byrja), barn, bår(e), bør (‘noko som ein ber; tyngsle’), bør (‘medvind; framdrift’, jf. òg motbør, nedbør), burd (‘bering; rørsle; fødsel’ mfl.), byrd (‘ætt, opphav’, «vera av kongeleg byrd») og byrd(e) (‘noko som ein ber; tyngsle’). Mange av desse orda finn me i andre mål òg, til dømes er vårt byrd (‘ætt’) same ordet som engelsk birth (‘fødsel; opphav, ætt’). Norsk bera har grovt sagt to tydingar: ‘halda oppe (og føra med seg)’ og ‘føda’ («kua skal bera i haust»). Slik var det opphavleg i dei andre germanske måla òg, men nokre stader har verbet mist tydinga ‘halda oppe’. Tysk gebären, til dømes, tyder berre ‘føda’ (jf. òg partisippet geboren ‘fødd’). Det er bera i tydinga ‘føda’ som har gjeve oss substantivet barn (eig. ‘det fødde’). Ja, me veit at born fyrst må berast under beltet og seinare på armen, i beremeis eller liknande, men koplinga mellom bera og barn er ‘føda’.

«Det eg ikkje kan få, det slepp eg å bera på», seier ordtaket. Å bera på eller koma berande på noko kan vera tungt, jamfør «bera på ei sorg». Å bera skulda for noko fælt eller bera preg av å bera hat til nokon er heller ikkje noko å trå etter. Derimot er det godt når ei verksemd ber seg vel – og endå betre når isen ber. Når det ber laust med uvêr, gjeld det å bera seg klokt åt og koma seg i hus.

Me ber ofte handfaste saker («bera sekken», «bera kniv»), og alle veit at «lat manns byrd er stor» (fordi han vil sleppa å gå fleire gonger). Me kan òg bera meldingar (bodberar) og rykte («bera på bygda»). Her finst kultur- og tradisjonsberarar, og me kan seia at noko er «berebjelken i økonomien åt laget». Bera inneber so mangt. Då har det vel stor berekraft?

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Kunstnarane Agnes Nedregård og Branko Boero Imwinkelried i kustnarkollektivet Alt Går Bra.

Kunstnarane Agnes Nedregård og Branko Boero Imwinkelried i kustnarkollektivet Alt Går Bra.

Foto: Birk Tjelmeland

BokKultur

Då «massekunsten» erobra landet

Korleis kunne ei gruppe amatørar i ei lita bygd i Nordhordland i løpet av nokre tiår produsere fleire hundre tusen bilete og selje dei over heile landet? Ei ny bok freistar gi svar på det unike fenomenet.

Jan H. Landro
Kunstnarane Agnes Nedregård og Branko Boero Imwinkelried i kustnarkollektivet Alt Går Bra.

Kunstnarane Agnes Nedregård og Branko Boero Imwinkelried i kustnarkollektivet Alt Går Bra.

Foto: Birk Tjelmeland

BokKultur

Då «massekunsten» erobra landet

Korleis kunne ei gruppe amatørar i ei lita bygd i Nordhordland i løpet av nokre tiår produsere fleire hundre tusen bilete og selje dei over heile landet? Ei ny bok freistar gi svar på det unike fenomenet.

Jan H. Landro

Teikning: May Linn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

Bleik om sausenebba

Kan henda er det nokre som vil setja nebbet høgt og seia at ordtaket om å syngja med sitt nebb slett ikkje viser til fuglar, men til folk. Då seier eg: Det er ingen grunn til å vera nebbete!

Ingvild Lothe er forfattarutdanna og skriv både dikt og prosa.

Ingvild Lothe er forfattarutdanna og skriv både dikt og prosa.

Foto: Ida Gøytil

BokMeldingar
Sindre Ekrheim

Idealitet og realitet

Ingvild Lothe skriv vedkjenningspoesi. Og vedkjenninga verkar genuin fordi ho i tillegg rommar humor og ironisk distanse, sjølv om det også berre kan vere ei maske.

Eivind Riise Hauge har skrive både noveller, romanar og skodespel.

Eivind Riise Hauge har skrive både noveller, romanar og skodespel.

Foto: Eivind Senneset

BokMeldingar
Odd W. Surén

Dei førehandsdømde og samfunnet

Eivind Riise Hauge skriv med forstand om brotsmenn, rettsvesen, liv og lære.

Det virtuelle Unesco-museet for stolne kunstobjekt vil vise tredimensjonale modellar av gjenstandar som er skjulte på den illegale kunstmarknaden.

Det virtuelle Unesco-museet for stolne kunstobjekt vil vise tredimensjonale modellar av gjenstandar som er skjulte på den illegale kunstmarknaden.

Illustrasjon: Kéré Architecture

Samfunn

Der krim møter kunst

Kulturskattar av uante verdiar er stolne og fjerna frå samfunna dei høyrer heime i. I løpet av året vil vi kunne sjå ein del av dei, i eit nytt virtuelt museum for stolne kulturminne.

Christiane Jordheim Larsen
Det virtuelle Unesco-museet for stolne kunstobjekt vil vise tredimensjonale modellar av gjenstandar som er skjulte på den illegale kunstmarknaden.

Det virtuelle Unesco-museet for stolne kunstobjekt vil vise tredimensjonale modellar av gjenstandar som er skjulte på den illegale kunstmarknaden.

Illustrasjon: Kéré Architecture

Samfunn

Der krim møter kunst

Kulturskattar av uante verdiar er stolne og fjerna frå samfunna dei høyrer heime i. I løpet av året vil vi kunne sjå ein del av dei, i eit nytt virtuelt museum for stolne kulturminne.

Christiane Jordheim Larsen

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis