«Den som et skjoreegg, vert sladren av seg», seier ordtaket. Nokre vert sladrevorne jamvel om dei held seg til egg frå høns. Dei hiv innpå eggerøre, eggedosis, hardkoka og lauskoka egg, speilegg, eggekrem og eggelikør og slarvar i veg. Kan henda unner dei seg nokre marsipanegg og litt smågodt frå eit påskeegg attpå.

Egg er utan tvil eit gamalt arveord. Det er ikkje i ætt med egg (‘kvesst kant; rygg’), men elles veit me lite om opphavet. I dei germanske måla støyter me på former som egg (norrønt, norsk, islandsk, færøysk), æg (dansk), ägg (svensk), aai (frisisk) og Ei (tysk). Engelsk egg kjem frå nordisk. I daglegtalen vert egg som oftast nytta om hønseegg, og me har ei rad nemningar for dei ymse delane av egget. Det ytste laget vert gjerne kalla eggeskal eller eggeskurn. So har me eggekviten, og i midten finn me det kjære barnet med mange namn, som eggerauden, eggegulen, gulegget og eggeplomma (eig. «eggeblomme», jf. dansk æggeblomme, «have det som blommen i et æg»). Her finst òg ein haug med egg som er annleis på skap, til dømes froskeegg.

Sidan me får (eller snarare tek) egga til høna, kan me skjemtande kalla henne eggdonor. Kan me seia det same om gauken? Som me veit, legg han egg i reiret åt andre fuglar. Kvar hoe legg egg som liknar egga til ein særskild vertsart, til dømes heipiplerke eller røyrsongar. Dei lærde kallar det eggmimikry (‘eggetterlikning’). Me skulle radt tru at gauken hermed har lagt gullegget og kan sosa ikring og ha det som plomma i egget, men nei, det er strevsamt å finna høvelege reir til rett tid og leggja egget der utan å verta oppdaga.

Når folk drøfter vanskelege spørsmål, til dømes kven som kom fyrst av høna og egget, hender det at den urøynde tek den røynde i skule. Biletleg sagt: «Egget vil læra høna å verpa.» Me kan seia at den urøynde då «legg eit egg» (‘gjer ein tabbe’), men uttrykket kan òg tyda ‘få ein ljos idé’ og ‘fjerta, fisa’. So har me «klar som eit egg». Kvifor seier me det? I ein artikkel på nett drøfter Språkrådet ymse teoriar, men svaret deira er: «Vi vet ikke.» Ei anna gåte er «ro ned egget». Viser egget til hovudet, eller er uttrykket kopla til dei av oss som har eggstokkar og eggleiarar? Her kunne me vel hatt bruk for eit columbi egg – ei endefram, men genial løysing.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com