Dokumentar

Regi: Raoul Peck

I Am Not Your Negro

Med: James Baldwin, Malcolm X, Martin Luther King

I 1979 fekk forfattar James Baldwin (1924–1987) i oppdrag å skriva historia om Amerika gjennom sine døde vener Medgar Evers, Malcolm X og Martin Luther King. Agenten mottok berre tretti sider av det påbyrja manuset til Remember this house. Desse sidene, lesne av Samuel L. Jackson, dannar grunnlaget for ein kollasj der populærhistorie og borgarrettshistorie til saman fortel historia om den framleis pågåande kampen mot undertrykking av dei svarte i USA.

Oppvakninga

Oppsummeringa Baldwin drista seg til, er vakker og poetisk, samstundes som at ho har tyngde som politisk manifest. Likevel freista han ikkje verta politikar, men var, som han sjølv seier, eit vitne. Saman med dei innflytelsesrike venene sine reiste han rundt i USA og observerte den uretten som nesten ikkje er til å fatta i dag, berre nokre tiår seinare. Segregeringa hadde han hatt på avstand i all den tid han budde i Paris saman med partnaren Lucien, og ingen kritiserte han for verken hudfarge eller legning. Det som møtte han attende i heimlandet, fekk han til å vakna frå den vene vankunna han hadde omslutta seg med i eksil. Brått såg han korleis onkel Tom trong ei kraftig oppvakning: Kor lenge kan ein tilgje i staden for å hemna?

Indignert

Morda på venene hans var ufattelege for Baldwin, men det som er så trist, er kor ufattelege dei enno verkar og kor stort tapet framleis er. For kvart tapt liv oppstod tomrommet etter sjølve Håpet. Dei systemiske urettane har endra seg, men dei er langt frå forsvunne. Det ser ein att i fengselssystemet, skulesystemet og rettssystemet som byggjer opp USA. Kunne det sett annleis ut om King eller Malcolm X hadde fått leva? Hadde Baldwin fått sett fleire farga førebilete på film enn dei stereotype tenarane og slemme forbrytarane, hadde dei kome til makta? Med hjelp av mengder av filmklipp får du trykt trynet fullt av bilete som kan få deg til å raudne av indignasjon. Med Guess who’s coming to dinner (1967) kom ein av dei fyrste filmane der ein svart mann er kjærast med ei kvit dame. J. Edgar Hoover og FBI jakta framleis på den raude faren, og i arkivklyppet frå 1966 ser ein demonstrantar med plakatar pålydande «Raseblanding er kommunisme». Ein skal hugsa på historisk kontekst, men ikkje som unnskyldning for dumskap på grensa til vondskap.

Svart/kvitt

Baldwin var alltid klar på at han ikkje ville vera med på å redusera kvite folk til å generelt vera fienden, men det er tydeleg at det vart vanskelegare for han etter alt han såg på vegen, i demonstrasjonar, i media – og ikkje minst det han ikkje såg: framstillinga av svarte som likeverdige individ. Er I Am Not Your Negro ein lada film med store bokstavar og store ord? Det kan eg lova deg. Det skulle berre mangla. Frank Zappa skildrar Watts-raseopptøyane i 1965 med songen «Trouble Every Day», og for å sitera han: «I’m not black, but there’s a whole lot of times I wish I could say I’m not white.»

Brit Aksnes

Brit Aksnes er frilans kulturarbeidar og fast filmmeldar i Dag og Tid.